Nazarbayev Intellectual Schools Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі «назарбаев зияткерлік мектептері»

372

Nazarbayev

Intellectual

Schools

противоречия педагогического процесса, самостоятельно и конструктивно разрешать их в соответствии 

со  своими  ценностными  ориентациями,  рассматривать  трудности  как  стимул  для  своего  творческого 

развития.  Перспективы  личностного  и  профессионального  роста  побуждают  его  к  постоянному 

экспериментированию, понимаемому как поиск, творчество, возможность выбора.

Решающим элементом в данном процессе профессионального развития педагога является возможность 

и необходимость делать выбор, а значит ощущать свою свободу, с одной стороны, и свою ответственность 

за все, что происходит и произойдет, с другой.

О профессиональном развитии можно говорить, на наш взгляд, лишь в тех случаях, когда педагог 

осознает  свое  участие  и  ответственность  за  все,  что  происходит  с  ним,  его  обучающими  ,  и  пытается 

активно способствовать или противодействовать внешним обстоятельствам, планировать и ставить цели 

профессиональной деятельности, изменять себя самою ради их достижения. А это связано с появлением 

собственно  внутренней  рефлексии.  Отсюда  следует  ,  что  с  появлением  рефлексии  связано  ценностно-

смысловое определение профессионального развития педагога.

Новая  Государственная  программа  развития  образования  РК  на  2011-2020  годы  для 

профессионального развития педагога позволит решать вопросы, связанные с диагностикой, прогнозом, 

коррекцией профессионального развития педагога, а также строить инновационные проекты и программы 

непрерывного педагогического образования на качественно новом уровне, системно и технологично.

Литература:

1.  Вербицкий  А.А.  Некоторые  теоретико-методологические  основания  необходимости  разработки 

психологии образования, как новой ветви психологической науки //Проблемы психологии образования.- 

М., 1992.

2. Лотон Д. Учитель в меняющемся мире //Перспективы, 1987.- №4.

3. Митина Л.М. Психологические аспекты труда учителя . - Тула, 1991.

4. Митина Л.М. Психология профессионального развития учителя.М., 1998

5. Новая Государственная программа развития образования РК на 2011- 

 2020 года

Тенеряднова С.П.

кандидат педагогических наук

Актюбинский государственный педагогический институт

(Республика Казахстан)

ПРОФЕССИОНАЛЬНО-ЛИЧНОСТНОЕ РАЗВИТИЕ УЧИТЕЛЯ: ВЕЧНЫЕ ЦЕННОСТИ В 

ФОРМАТЕ СОВРЕМЕННОГО ОБРАЗОВАТЕЛЬНОГО ПРОЦЕССА

Современное мироустройство, требования жизненных реалий побуждают учителя как проводника 

передовых,  инновационных  идей  и  одновременно  как  носителя  вечных,  непреходящих  ценностей 

осознанно и активно включаться в процесс качественного обновления содержания образования. Готовность 

к восприятию нового как одна из черт инновационного сознания и поведения личности учителя становится 

действенным  фактором  модернизации  отечественной  образовательной  системы.  Думается,  что  успех 

начатых  изменений  в  системе  казахстанского  образования  напрямую  будет  зависеть  от  того,  насколько 

изменится сам педагог, примет ли он новые условия, поведет ли за собой своих воспитанников, сумеет ли 

организовать учебно-воспитательную деятельность своих питомцев таким образом, чтобы она вооружила 

каждого ученика эффективным инструментом познания – позволила учиться и переучиваться на протяжении 

всей жизни. В этой связи представляется важным тот факт, что учитель новой школы должен осознать свое 

место и роль в педагогическом процессе, поскольку учитель сегодня - не только и не столько источник 

Nazarbayev

Intellectual

Schools

373

информации, сколько носитель педагогической культуры и профессионального мастерства; он должен не 

вообще обучать, а развивать то, что дано ребенку природой. Поэтому одним из главных приоритетов в 

деятельности современного учителя должна стать задача – соединить в органическое единство педагогику 

и психологию, осмыслив и освоив психолого-педагогическую систему обучения.

Психологизация  учебного  процесса  предполагает,  прежде  всего,  сохранение  и  укрепление 

психического и психологического здоровья школьников, т.е. обеспечение состояния полного душевного, 

физического  и  социального  благополучия  в  период  пребывания  в  учебном  заведении.  Психолого-

педагогические знания должны стать для учителя новой формации той комплексной системой, которая 

включала бы педагогическое целеопределение, рефлексию, упорядоченные способы обучающих действий, 

а  также  содержательные  и  процессуальные  аспекты  образовательного  процесса.  Вместе  с  тем  учитель 

должен понимать и принимать как профессиональную необходимость постоянный поиск возможностей 

саморазвития  и  самосовершенствования  (чтобы  иметь  право  учить,  нужно  самому  неустанно  и 

целенаправленно совершенствовать свои знания, умения, навыки). 

Самообразование – необходимое постоянное слагаемое жизни культурного, просвещенного человека. 

Оно  ведет  к  формированию  концептуального  мышления  личности,  развитию  его  проектировочных 

умений. Самообразование также ценно и как путь развития личности, ее интеллектуальных, творческих 

способностей. В рамках затронутой проблемы приведем мнение М.М. Поташника, действительного члена 

Российской академии образования, доктора педагогических наук, профессора: «…если в школе очень давно 

не было ремонта, если там старая мебель, отсутствуют или не работают компьютеры, нет интерактивных 

досок, нет программ для использования flash-технологий, классы переполнены, дети учатся в две смены 

(или, наоборот, – в классах по одному-два ученика), зимой не очень тепло, «удобства» во дворе, невкусная 

еда  в  столовой  и  т.п.  –  то  это  плохо,  очень  плохо.  Но  если  в  школе  есть  сколь-то  хороших,  умных, 

эрудированных, мудрых, постоянно заботящихся о своем профессиональном росте учителей, то школа все 

равно будет жить и работать, и дети будут хотеть у этих учителей учиться» [1, 15].

Целеполагающая направленность учителя современной школы заключается в пересмотре адекватных 

методов и приемов передачи знаний ученику таким образом, чтобы учащийся захотел и смог их освоить, 

а также применить в различных жизненных ситуациях. При этом исходными педагогическими позициями 

должны стать следующие:

- соблюдение приоритета индивидуальности, самоценности обучаемого;

-  трансформация  научного  содержания  в  эмоциональное  на  основе  создания  учебных  личностно-

ориентированных ситуаций в контексте изучаемого материала;

- ориентация на сотрудничество и диалог.

Сегодня, по мнению А.Н. Тубельского [2, 19], нужно не учить математике, физике, биологии, а на 

материале этих предметов создавать условия для проявления универсальных умений, для рефлексии по 

их поводу, для их развития… В результате общего образования человек должен овладеть универсальными 

человеческими  умениями.  Не  теми,  которые  называются  «общеучебными»,  а  необходимыми  для  того, 

чтобы жить.

По  мнению  В.А.  Болотова  и  В.В.  Серикова  [3,  8],  современной  системе  образования  необходима 

ориентация учителя не только на усвоение обучающимися определенной суммы знаний, но и на развитие 

его  личности,  его  познавательных  и  созидательных  способностей,  а  также  на  формирование  опыта 

самостоятельной  деятельности  и  личной  ответственности  обучающихся.  Иными  словами,  речь  идет  о 

ключевых компетенциях, определяющих современное качество содержания образования.

Требования, предъявляемые новой школой к педагогу, – это требования к компетентному и успешному 

менеджеру, способному грамотно и эффективно организовать учебно-воспитательный процесс. Позиция 

«урокодателя» при этом сменяется на ответственную позицию организатора учебного процесса. 

Несмотря  на  кардинальные  изменения,  происходящие  в  системе  образования,  главным 

организационным  звеном  в  учебно-воспитательном  процессе  все  же  продолжает  оставаться  урок. 

Естественно, сегодня меняются требования как к современному уроку, так и к современному учителю. В 

374

Nazarbayev

Intellectual

Schools

обобщенном виде их можно представить следующим образом:

1. Знание учителем системы принципов дидактики, обязательная опора на них при проектировании, 

организации и осуществлении образовательной деятельности на уроке.

2. Знание каждым учителем типологии уроков.

3.Безусловный учет обученности, обучаемости, учебных и воспитательных возможностей учащихся 

разных возрастов, классов, групп; учет особенностей, интересов, склонностей, запросов учащихся.

4.  Специально  спланированная  деятельность  учителя  по  обеспечению  не  только  учебной,  но  и 

воспитательной функции урока.

5. Обязательное выделение в содержании учебного материала объекта прочного усвоения и отработка 

на уроке именно этого материала.

6. Стремление учителя помочь детям раскрыть для себя личностный смысл любого изучаемого на 

уроке материала.

7. Сочетание общеклассных форм работы с групповыми и индивидуальными формами, стремление к 

организации учебного труда как коллективной деятельности.

8.  Создание  реальных  условий  для  проявления  каждым  учеником  самостоятельности  на  основе 

понимания ценности субъектной позиции ребенка в обучении.

9.  Общение  с  учащимися  на  уроке  только  на  основе  сочетания  высокой  требовательности  с 

безусловным уважением к личности школьника.

10.  Стремление  добиваться  действенного  воспитательного  влияния  личности  самого  учителя  на 

учащихся.

Повышая  свое  профессиональное  мастерство,  учитель  становится  «мастером  учения»,  овладевает 

способностью постоянно совершенствоваться и передает эту способность своим ученикам. В этой связи 

убедительно звучат слова В.А. Белецкой: «Зодчий строит храмы и дворцы, композитор создает музыкальные 

произведения,  художник  –  живописные  полотна,  драматург  –  шедевры  для  театра.  А  учитель,  если  он 

не «урокодатель», а творец, создает урок как произведение педагогического мастерства, обладая своим 

индивидуальным стилем педагогической деятельности» [4, 25].

Сегодня, как нам кажется, есть все основания говорить о формировании нового поколения учиетелей-

профессионалов,  стремящихся  к  так  называемому  «правильному  образованию»,  которое,  по  мысли 

философа Д. Кришнамурти, «должно сделать человека зрелым и свободным и помочь расцвести ему в 

любви и доброте» [5, 100].

В  рамках  системного,  полифункционального  подхода  к  профессионально-личностному  развитию 

учителя выкристаллизовывается «целостный образ человека будущего – не только нравственного человека, 

обладающего  инновационным  поведением,  но  и  человека-организатора,  человека-лидера,  человека-

управленца» [6, 17]. В данном контексте как нельзя лучше раскрывается миссия учителя – проводника 

вечных ценностей и смыслов, новых идей и знаний, наполняющих современный мир жизненно важными 

ориентирами.

Литература:

1.  Поташник М. Руководство работой с педагогическими кадрами// Народное образование. – 2009. - 

№ 9. – С. 14-18

2.  Тубельский А.Н. Освободите учителя! //Народное образование. – 2005. - № 7. – С.18-21

3.  Болотов В.А., Сериков В.В. Компетентностная модель: от идеи к образовательной парадигме //

Педагогика. – 2003. - № 10. – С. 7-10

4.  Белецкая  В.А.  Кадровый  потенциал  как  элемент  стратегии  развития  экономического  лицея  //

Управление развитием образования. – 2011. - № 1. – С.25-31

5.  Кришнамурти Д. У ног Учителя. – М.: Сфера, 2001. – 112 с.

6.  Подобед  В.И.  Образование  взрослых  в  свете  идей  целостного  развития  человека  (состояние  и 

ориентиры исследований ИОВ РАО) //Человек и образование. - 2009. - № 3. – С. 17

Nazarbayev

Intellectual

Schools

375

Тоқтағанова А.С.

Жамбыл облыстық педагог кадрлар біліктілігін 

жетілдіру және қайта даярлау институтының 

(Қазақстан Республикасы)

МҰҒАЛІМДІ КӘСІБИ ДАЙЫНДАУДАҒЫ БІЛІКТІЛІКТІ АРТТЫРУ ЖҮЙЕСІНІҢ РОЛІ

Еліміздің  саяси  өміріндегі  тұрақтылық,  ел  экономикасының  қарқынды  дамуы  әлеуметтік  салаға 

өзгерістер  әкелуде.  Оның  бірден-бір  көрінісі  –  қазақстандық  білім  беру  жүйесіндегі  жаңашылдықтар. 

Ал  экономикалық  өрлеудің  тұрақтылығын  сақтаудың  осы  заманғы  білім  беру  жүйесінсіз,  білімді  де 

білікті мұғалімдерсіз мүмкін еместігін елбасы Н.Ә. Назарбаев Қазақстан халқына арнаған «Қазақстан өз 

дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында» атты жолдауында ерекше атап өткені белгілі [1]. Білім беру 

жүйесінің, әсіресе, мұғалімдердің басты міндеті – білімі мен білігі жағынан әлемдік бәсекеде жеңілмейтін, 

отаншылдық рухы кемел қазақстандықтарды, жаңа қазақ азаматын тәрбиелеу.

Қазақстанда білім беру жүйесін модернизациялаудың өзектілігі қазіргі қоғамда білім беру әлеуметтік 

институт ретінде білімді жасау мен өткеру қызметін атқаруынан көрінеді. Бұл үздіксіз педагогикалық білім 

жүйесінде өзгерістерге шұғыл бейімделе алатын ілкімді, кәсіби шебер, өз саласында құзыретті мұғалімдерді 

қалыптастырудың  қажеттілігін  туындатады.  Себебі  өзін  кәсіби  тұрғыда  жүзеге  асыруға  мүдделі  маман 

ғана әлеуметтік сұранысқа сай, жан-жақты дамыған, бәсекеге қабілетті тұлғаны қалыптастыра алады. 

Педагог  кадрлардың  кәсіби  дайындығына  деген  жаңаша  көзқарас,  мұғалімдерді  даярлауды, 

кәсіби  біліктілігін  көтеруді  ұйымдастырудың  теориясы  мен  тәжірибесін  терең  зерделеуді  қажет  етеді. 

Бұл  мұғалімнің  біліктілігін,  кәсіби  білімін,  құзыреттіліктерін  дамыту  жолдарын  зерттеудің  және  оны 

қалыптастырып,  жетілдірудің  әдістемелік  құралдарын  жасаудың  (Введенский  Н.В.,  Поташник  М.А., 

Кларин В.М., Монахов М.В., Зеер Э.Ф., Хомский Н., Р. Уайт, Кузьмина Н.В., Маркова А.К., Хуторской 

А.В., Зимняя И.А., Таубаева Ш.Т., Кобдикова Ж.У., Жайтапова А.А., Кунакова К.У., т.б.) маңыздылығын 

арттыра түседі. Сонымен қатар үдерістегі өзгерістерге шапшаң бейімделу – мұғалімдердің өздігінен білім 

алу, өзін-өзі кемелдендіру, өзіндік рефлексия сияқты ішкі тұлғалық мүмкіндіктеріне тікелей байланысты 

екені белгілі. 

Білім  беру  ісіндегі  жаңалықтарға  ұмтылыстың,  педагогикалық  шығармашылыққа  деген 

қызығушылықтың  болғанына  қарамастан,  мұғалімдердің  кәсіби  дайындығын  дамытудағы  бірізділіктің 

болмауы сияқты мәселелердің бар екені белгілі. Сондай-ақ үздіксіз технологиялық білім берудің, жобалау 

әдіснамасының  және  түрлі  педагогикалық  технологияларды  пайдаланудың  теориясы  мен  практикасы 

бойынша  қол  жеткізілген  жетістіктерге  қарамастан,  қазіргі  кезде  біліктілікті  арттыру  жүйесінде 

мұғалімдердің кәсіби дайындығын қалыптастырудың бірыңғай кешені жасалмаған. Мұғалімнің тұлғасы, 

оның кәсіби әрекетінің іске асырылу шарттары маманның тұлғалық және кәсіби қалыптасуына әсер етеді, 

ал мұғалімнің кәсіби дамуы базалық кәсіби біліммен шектелуі мүмкін емес. Сондықтан үздіксіз біліктілік 

көтеру жүйесінде өзін-өзі дайындау мен білім көтеруді ұйымдастыруға байланысты мәселелер өзекті бола 

түседі. Оны жүзеге асырудың жолы ретінде технологиялық тәсілді (подход) атауға болады. 

Қазіргі  кезде  кең  қолданылып  жүрген  бұл  ұғым  педагогика  ғылымына  іргелі  еңбектерімен  үлес 

қосқан  А.С.  Макаренконың  зерттеулерінде  ерекше  түрде  ұйымдастырылған  «педагогикалық  өндіріс», 

«педагогикалық техника» әзірлеу проблемасы ретінде көрініс береді. Жалпы технологиялық тәсіл оқыту 

мен  тәрбиелеуді  «мақсат  –  құрал  –  әрекет  –  нәтиже»  сияқты  құрылымы  бар,  күрделі  әрекет  ретінде 

қарастыруды  міндеттейді  [2].  Құзыреттілік  тәсілді  әрекеттік  (стратегиялық)  тұрғыдан  толықтыратын 

технологиялық тәсілдің мектеп практикасына енгізілуі мұғалімге бүгінгі оқушыға қойылатын талаптың 

үддесінен  шығуға  мүмкіндік  беретіндігін  ғалым  Ж.У.  Кобдикованың  іргелі  зерттеуінен  көруге  болады. 

«Оқыту технологиясын қолданудың өзі оқу-тәрбие үдерісіндегі технологиялық тәсілді жүзеге асырады» 

деп  анықтайды  әрі  аталмыш  тәсілдің  өзіне  тән  ерекшелігін  айқын  көрсетеді.  Зерттеуші  ғалымның 

376

Nazarbayev

Intellectual

Schools

пікірінше, «оқытудағы технологиялық тәсіл оқу үдерісін нақты инструменталды басқаруды және қойылған 

оқу мақсаттарына жетудің кепілділігін көздейді»[3]. 

Ұйымдастырылатын үдерістің орталық нүктесі ретінде дамушы тұлғаны ала отырып, оның нәтижеге 

бағытталған іс-әрекетінің мақсаттылығын, мазмұнын, құралын, әдіс-тәсілдерін, формасын, басқарылуын 

тұтастықта,  кешенді  жүзеге  асыруды  көздейтіндіктен,  білім  берудегі  технологиялық  тәсілді  біліктілікті 

арттыру жүйесінде қолдана отырып, мұғалімнің кәсіби дайындығына ықпал етіп, оның кәсіби біліктілігін 

арттырудың тиімділігін арттыра түседі. 

Ал  мұғалімнің  кәсіби  деңгейі  –  біліктілікті  арттыру  мекемесінің  басты  міндеттерінің  бірі,  яғни 

кәсіби  қызметтің  өзгермелі  шарттарына  жылдам  бейімделуге  мүмкіндік  беретіндей  мұғалімнің  кәсіби 

дайындығының  жоғары  деңгейде  даму  үдерісіне  жол  ашу.  Педагогтардың  біліктілігін  жетілдіруді 

ұйымдастыруда білім арттыру жүйесінің алар орнының ерекше екендігін көптеген ғалымдар (Ш.Альжанов, 

К.Бержанов, М.И. Құдайқұлов, И.Б. Мадин, А.И. Сембаев, А.И. Ситдыков, А.К. Кусаинов, М.Н. Сарыбеков, 

Б.А. Әлмұхамбетов, Я.С. Бенцион, В.Н. Белослюдцева, К.Ж. Аганина, М.С. Керимбаева және басқалар) 

зерттеу еңбектерінде жан-жақты көрсетеді. 

Біліктілікті  көтеру  жүйесі  педагог  қызметкерлердің  өзін-өзі  өзектендірулері  үшін,  қолданыстағы 

кәсіптік тәжірибенің негізінде өздігінен білім алу тәсілдерін жетілдіру үшін шарттар туғызуы тиіс. Себебі 

біліктілікті арттырудың негізгі мақсаты – мұғалімнің кәсіби өсуіне, оның кәсіби-тұлғалық құзыреттілігінің 

қалыптасуына қажетті шарттар туғызуға тәуелді. 

Қазіргі таңдағы біліктілікті арттыру жұмыстары мұғалімнің кәсіби дайындығына толыққанды ықпал 

ете алмайтынын көрсетті, себебі бүгінгі таңда біліктілік көтеру курстарының мазмұны білімге бағдарланып, 

дәстүрлі сипатта ұйымдастырылады. Бұл курстар бір мезгілдік және мазмұнын құрастыруда мұғалімдердің 

кәсіби  қажеттіліктері  жан-жақты  ескерілмей,  жалпылама  алынады.  Сондықтан  біліктілікті  жетілдіру 

курстарының мазмұнын тұлғалық бағдарда жаңарта отырып, ұйымдастырылу формасын технологиялық 

тәсілге негіздеп өзгерту қажет:

-  арнайы курстар; 

-  оқу үдерісін оқытудың белсенді әдістері мен педагогикалық технологиялар арқылы жүргізу;

-  қашықтықтан оқытуға негізделген аудиториядан тыс өзіндік жұмыс. 

Сәйкесінше осындай дамудан өткен кәсіби дайындығы жоғары педагог сапалық тұрғыдан өзгереді: өз 

кәсібіне ішкі уәждік жағымды қатынасы бекиді, өзін-өзі бағалауы жақсарады. Сонымен мұғалімнің кәсіби 

деңгейі бұл - тұлғаның белгілі мамандыққа қатысты әдіс-тәсілдер тобын игеруінен байқалатын біліктілік 

деңгейін, оны іске қосуға мүмкіндік беретін шеберлігінің дәрежесін көрсететін, сәйкесінше өзгермелі білім 

беру  жағдайында  әлеуметтік  сұранысқа  сай  әрекет  етуге  мүмкіндік  беретін  кәсіби  мәнді  сапаларының 

жиынтығы. Оның үнемі даму жағдайында болуы – маңызды қажеттілік.

Әдебиет:

1. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында» Қазақстан халқына 

арналған жолдау. 2010 ж.

2. Макаренко А.С. Воспитание в советской школе. М.: Просвещение, 1966. - 253 с.

3. Кобдикова Ж.У. Теория и практика модернизации педагогической системы школьного образовния 

на основе технологического подхода: дисс. ... д.пед.наук.: 13.00.01. - Туркестан: Туран, 2008. - 214 с.

4.  Исламгулова  С.К.  Технологизация  процесса  обучения  в  школе:  теория  и  опыт: 

практикоориентированная монография и методическое пособие. - Алматы, 2003. - 208 с. 

жүктеу/скачать 9,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: