Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| 31- сурақ. Қанды неге суйық улпа дейді, оның қурамы қандай?
Қан өр түрлі торшалар жиынтығы болып табылады. Ол сұйық зат - плазмадан жөне қ ан түйірш іктерінен (торш аларынан): қы зы л түйіршіктерден (эритроцитгерден), а қ түйіршіктерден (лейкоцитгер- ден) жөне қан табақшаларынан (тромбоциттерден) тұрады. Қ анның жалпы мөлшерінің 55-60%-ын плаз ма, 4 0-45% -ы н қ а н торш алары қүрайды (3-сурет). Дененің жалпы массасьшың ша- мамен 6-8 пайызы қаннан тұрады. Ересек адам организмінде 4,5-6 л қан болады. Қ анны ң жалпы мөлшері жасқа, жынысқа, физиологиялық күйге т.б. байланысгы өзгеріп огырады. Мысалы, жанд туған төлдерде, еркек жөне буаз малда қанның мөлшері кө- бірек, ал семіз малда - азырақ болады. 32- сурақ. Плазма жэне қан сары- суы деген не? Олардың арасында қан- дай уқсастық пен айырмашылық бар? Плазма да, сарысу да қанны ң _ __ „ - . . ’ • Эритроциттер Лейкоцитгер Тромбоциттер сұиы қ бөлігі. Плазма сарғыш түсті (4,5-5)Л0*Ул (6-9).107, (250-400).1&/л 23 сұйы қ зат. Оның түсі қүрамында бояғьпи затгардың (лютеин, каро тин, ксантофилл) болуына байланысты. П лазм аны ң қүрамында 90- 92% су, 8-10% құрғақ зат болады. Қ үрғақ заттың 6-8%-ы белокгар- дан түрады. Плазма белоктары альбумин, глобулин, фибриноген фрак- дияларына бөлінеді. К,ан плазмасы құрамында несепнөр, зәр қыш - қылы, пурин негіздері, креатин, амин қышқылдары, аммиак сияқты белок алмасуының қалдық өнімдері болады. Бұл қосылыстарды қал- дық азот деп атайды. Оның қандағы мөлшері белок алмасуының қар- қьінына, организмнің физиологиялық жағдайьша байланысты өзгереді. Плазма құрамында көмірсулар (глюкоза), липидтер жөне мине- ралды затгар (0,9%) болады. Қан құрамындағы белокгарға пропердин мен ферменттер (амилаза, липаза, сілтілі фосфатаза, трансаминаза) де жатады. Пропердин вирус белокгарымен байланысып, оларды за- лалсыздандырады, бактерияларды өлтіреді, сондықтан ол кейбір ауру- ларға қарсы күресудің туа пайда болған факторы болып саналадЫ. Қанға ұйытпайтын зат қосып тұндырғанда бөлініп ш ы ққан сары түсті сұйықты қан плазмасы деп атайды. Ал қан үйығаннан кейін бөлінген оны ң сүйы қ бөлігін қан сарысуы деп атайды. Қ ан сарысуы қүрамы мен қасиетгері жағынан плазмаға ұқсас, тек оның құрамын- да фибриноген белогы ғана болмайды. 33-сурақ. Қан белоктары қандай қызмет атқарады? Плазма белоктары өр түрлі маңызды қызмет атқарады. Оларға буферлік қасиет тән, сондықтан белоктар қанны ң рН -ы н түрақты деңгейде сақтауға мүмкіндік береді. Белокгар қанға тұтқырлық қасиет беріп, артериялардағы қысымды қалыптастыруда маңызды рөл атқа- рады. Олар о н к о сты қ қы сы м туғы зы п, қ ан құрам ы ндағы су мөлшерінің түрақтылығын сақтайды, кдн мен үлпа арасындағы судың алмасуын ретгейді. Альбуминдер өр түрлі дөрі-дөрмек препаратгарын, дөрмендәрілерді, гормондарды бояғьпп заттарды (пигментгерді) тасы- малдауда зор рөл атқарады. Глобулиндерден түрлі қорғағыш денелер түзіледі, сондықтан олар организм иммунитетш қалыптастырады. Фиб риноген қанньщ ұю процесіне кдтысады. Қан ұйыган кезде фибриногеннің физикалық қасиетгері өзгеріп, ол ерімейтін фибрин талшықтарьш түзеді. Плазма белоктары ұлпа белоктарын қүрау үшін пайдаланылады. Плазмада альбуминдер глобулиндермен салыстырғанда екі есе көп болады (тиісінше шамамен 4,5 жөне 2-3%). Альбуминдердің глобу- линге қатынасын белок коэффициенті деп атайды. Альбуминдер мен фибриноген бауыр торшаларьшда, ал глобулиндер - тек бауырда гана емес, кок бауырда, сүйек кемігінде, лимфа түйіндерінде түзіледі. 24 жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|