Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| Тромбопластиннің түзілуі
2 соты Г ҢрОТрОМбин ^ !____ Тромбин__ 36 1-схема. Қанның ую кезеңдері мен сатшары Қ анны ң ұюының ушінші сатысында тромбин ферменті кальций иондары мен тромбоциттер факторларының қатысуымен фибрино ген белогын фибринге айналдырады. Бұл процесс екі сатыда өтеді. Алғаіпқы ферменттік сатыда тромбиннің өсерімен фибриногеннен пептид бөлінеді де, ерігіш фибрин талшықтары - мономер пайда болады. Екінші полимерлеу сатысында оларға ХІІІ-фактор мен каль ций иондары эсер етіп, ерімейтін фибрин талшықтары түзіледі. Қ аң ұюының 3-кезеңінде тромбоциттер құрамынан бөлінетін ректрактозимнің өсерінен фибрин талшықтары тығыздалып, жиы- рылады - ретракция процесі жүреді. 49-сурақ. Қан топтары деген не және қан қандай негізде топқа болінеді? Адамның немесе бір түр дарақтарының иммунологиялық белгіле- ріне - эритроциттер құрамында агглютиногендердің, плазмада - агглютининдердің болу-болмауына қарай , - ерекш еленетін қан белгілерінің бірлестігін қан топтары дейді. Австрия ғалымы К.Лан- дштейнер (1901) мен чех ғалымы Я .Я нский (1907) зерттеулері нөтижесінде эритроцитгерде А жене В деген екі түрлі агглютиноген- дер (антигендер), ал плазмада екі түрлі агглютининдер (антиденелер- жабыстырғьпи заттар), - а жөне р, болатыны анықталған. Қ ан құра- мында олар жеке-жеке, қос-қос немесе тіпті болмауы мүмкін. Агг лютиноген А(В) мен агглютинин а(р) аттастар деп аталады. а агглю тинин А агглютиногені бар эритроцитгерді, ал р агглютинин - В агглютиногені бар эритроциттерді жабыстырады. Сондықтан бір адам- ның қаныңда өр тектес агглютиноген мен агглютинин ғана болады. Адамда олар торт түрлі бірлестікге немесе топта кездеседі: 1(0) топ қаныньщ эритроциттерінде агглютиногендер болмайды, ал плазма- сында а мен р агглютининдері болады. I I (А) топта - агглютиноген А мен агглютинин р, I I I (В) топта - агглютиноген В мен агглюти нин а болады. IV (АВ) тобында А жене В агглютиногендері болады да, агглютининдер болмайды. Егер қан құйганда донор (қан беруиіі) қаны ны ң эритроциттері реципиенттің (қан қабылдауиіы) аттас агглютининімен кездессе, эритроциттер агглютинациясы (жабысу) жүреді. Мүндай қандар сөйкес емес қандар деп аталады. Қаны /т о п қ а жататын адамға тек /то п ты ң қаны н құюға болады, ал /т о п қанын басқа топтардағы адамдардың барльпъша құюға бола ды. Сондықтан қаны /т о п қ а жататын адамдарды өмбебап донор дейді. Қаны /К топқа жататындарға барлық топ қанын құюға болады, олар- ды өмбебап реципиенттер дейді. I I топ қаны н - 7/ж өне IV топтарға, ал I I I топ қаны н - I I I жөне I V топтарға қүюға болады ( 4- сурет). 37 Қазіргі кезде АвОжүйесінен басқа 200-ден астам өр түрлі агглютиногендердің болатыны анықталған. Бұл агглютиноген- дерге қарсы дайын агглютинин- дер болмайды жөне организмде түзілмейді, сондықтан оларды ескермейді. Олардың арасында тек бір агглютиноген - резус- факторға (Rh) ғана көңіл ауда- рады. Дүние жүзіндегі адамдар- дьщ 85 пайызының қанында ре зус фактор болатын көрінеді (резус оң қан, R h+), ал 15 пайызында бұл агглютиноген болмайды (резус теріс қан, Rh-). Теріс резус-фак- торлы адамға оң резус-факторлы қан құйылса реципиент организмінде қорғағыш денелер - антирезус-фактор түзіледі. Осындай реципиент- ке екінші рет оң резус-факгорлы қан құйылса, дайын антирезус- фактордың өсерімен эритроциттер жабысып, агглютинация процесі жүреді. Теріс резус-факторлы ана оң резус-факторлы бала көтерсе де осындай қүбылыс байқалады. Қанның тобы мен резус-фактор белгілі заңдылықпен тұқым куалайды. Мал қаны ны ң топтарында өлі күнге дейін белгісіз жөйттер көп. Мал эритроциттерінде көптеген агглютиногендер болады, сондықтан қанды төрт топқа бірікгіру мүмкін емес. Әрбір топты бірнеше агглю тиногендер түзеді, сол себептен мал қаны генетикалық жуйеге бөлінеді. Мөселен, ірі қарада 85 агглютиноген болғандықтан оларды 11 гене- тикалы қ жүйеге бөледі. Ж ылқыда 16 агглютиноген 8 жүйе, қойда - 26 агглютиноген 7 жүйе, шошқада 50 агглютиноген 14 жүйе, тауық- та 60 агглютиноген 14 жүйе болады. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|