Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| Ърекет
түрткісі у Орта. жағдсаіы Ломананттық м о т ц # Л ф ерервнт т іК с и н т е з Эерсреренттік қ о з у 276 52-сурет Функционалдық жүйенің жалпы схемасы. Кез келген іс-өрекет афференттік синтезр&п - негізгі биология- лы к мұқтаждықты анықтаудан басталады да, нақтылы жағдайға сөй- кес келетін іс-өрекет анықталып, өр түрлі өрекет жолының ең қолай- лысы, ең тиімдісі, ең қисындысы таңдалып, шешім қабылданады. Шеиіім қабылдау негізіңде болашақ өрекетгің мақсаты айқында- лып, бағдарламасы белгіленеді, эфферентгік жүйе мен өрекет нөти- жесінің акцепторы анықталады. Әрекет барысы, оны ң нөтижелерінің жоспарға, бағдарламаға сөйкестігі акцепторда кері афферентация нөтижесінде анықталады. Ә рекет нөти ж елері ж айлы кер і ж етк ізіл ген а қ п а р а тт ар сол нәтижелердің жоспарланған моделімен салыстырылғаннан кейін бұл параметрлер бір-бірімен сөйкес келсе, организмнің өрекеті аяқтала- ды. Бұл параметрлер арасында сөйкестік болмаса, онда жаңа эфферентгік бағдарлама құрылады да, өрекет қайта басталады. Осылай афферентгік синтезде қойылған мақсат орындалғанға дейін процесс қайталана береді. 289-сурақ. Этология деген не, оның негізінде қандай физиологиялық механизмдер жатады? Этология - жануарлардың мінез-қылығының биологиялық заң- дылықтарын зерттейтін ғылым саласы. Ал мінез-қылық деп жануар- ды ң тірш ілік ортасымен қары м -қаты насты қамтамасы з ету үш ін атқараты н қ и м ы л -ө р ек етін ің ж и ы н ты ғы н айтады . Э тология н егізін ен таб и ғи , туа б іткен м ін ез қ ы л ы қ та р м ен дағды лы өрекеттерді, олардың дамуын зерттейді. Этология м ін ез-қы лы қ- тың туа біткен қүрамаларын айқындап, организмнің түрлі реакция- лары ны ң сыртқы көрінісін аны қтайды. Ал, ф изиология ж ануар- лардың мінез-қы лы ғы н қамтамасыз ететін ми қы зметінің нервтік механизмін зерттейді. Жануарлар мінез-қылығы туа біткен жөне журе пайда болган бо- лып екі топқа бөлінеді. Туа біткен мінез-қы лы қ (қорекгік, жыныс- ты қ, сақты қ т.б.) құрамалары тұқы м қуалайды, ешбір жаттығусыз, үйретусіз-ақ атқарылады, олар белгілі бір жағдайда атқарылатын дағ- дылы өрекеттердің жиынтығы болып табылады. Ф изиологиялық тұрғьщан дағдылы өрекеттер эволюция барысыңда қальпггасқан шарт- сыз рефлекстердің күрделі тізбегі. Жүре қалыптасқан мінез-қылық- тьщ ең жақсы зерттелген түрі - шартты рефлекстер. Қазіргі кезде этологияның жаңа бағыты - адам мінезін зерттеу саласы дамып келеді. Оньщ негізін өлеуметтік психология мен білім проблемалары құрайды. 277 12-ТЛРАУ ТАЛДАҒЫШТАР (АНАЛИЗАТОРЛАР) 290-сүрақ. Талдагыш деген не, оның қүрылым принципі қандай? bind жөне сыртқы ортаның алуан түрлі тітіркеңцірііштерінің өсерін қабылдауды қамтамасыз ететін жоғары мамаңцаңған құрьільімдардьі хезім мүшелері дейді. Сезім мүшелері сезімдік (сенсорлық) жүйенің тёк қана шеткі қабылдаушы аппараты. Организмде ол тек сыртқы орта өсерін ғана қабылдап қоймай, сонымен қатар ОЖЖ-не ішкі ағзалардың, бұлшық ет пен буынның физиологиялық күйі, дененің кеңістікгегі жағдайы жайлы да ақпарат жібереді. Осымен байланысты И .П .Павлов сезім мүшесі деген сөзді талдағыш (анализатор) деген атаумен алмастыруды үсынған. И.П. Павловтың пікіріне сөйкес сезім мүшесі тек қабылдаушы аппарат. Ал қүрылым принципшщ схемасы: 1-афферентгік талшықтар (А) тоғысатын жүлын мен сопақша ми аумағы; ІІ-таламус аймағы; ІІІ-ми қыртысыньщ аймақтары; 1-7 рецепторлар. сезімдік талдау мидың арнаулы құрылымдарының қатысуымен атқарылады. Сонымен, талда гыш деп сыртқы жөне ішкі орта тітіркендіргіштерін қабылдап, талдау ж үргізетін ж үй келік қ ү р ы л ы м д а р д ы ң к ү р д е л і жүйесін айтады. Олар қабыл- жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|