Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
| 50-сурақ. Антикоагулянттар деген не, олардың маңызы қандай?
Қалыпты жағдайда тамырларда қан ұйығы пайда болмайды. Оған қан тамырларының ішкі астарлы қабатының (интима) тегістігі, тром- бопластин түзілуінің күрделілігі жөне қан қүрамында антикоагулянт- тардың болуы себеп. Қанды ұйытпайтын заттарды антикоагулянт тар деп атайды. Қазіргі кезде қан ұюының өрбір кезеңіне эсер ететін антикоагу лянттар белгілі. Олар ұю процесіне қатысатын факторларды не бүзып, не бейтараптап отырады. Антикоагулянттарға мына затгар жатады: Гепарин - бауыр торшаларында түзілетін мукополисахарид. Ол тромбопластиннің түзілуін баяулатады, протромбиннің тромбинге, А схемасы 38 фибриногеннің фибринге айналуын тежейді. Демек, гепарин қан ұюының үш сатысына да эсер етеді. Антитромбопластиндер (антикеф алин, липоидты басы тқы ) тромбопластиннің түзілуін тоқтатады. Антипротромбопластин - Хагеман факторының (XII) басытқысы. Фибринді ерітетін жуйе. Қан қүрамында профибринолизин немесе плазмоген деген зат болады. Ол көптеген үлпаларда болатын фибрино- киназа ферментінің өсерімен белсенді түрге - фибринолизинге (плаз- минге) айналады. Фибринолизин фибрин талшықтарын ерітіп отырады. Қанның ұюын басқа жолмен де тоқтатуға болады. Егер үю үстінде пайда бола бастаған фибрин талшықтарын таяқпен алып тастаса, қан ұю қабілетін жоғалтады. Мұндай қанды фибринсіз қан деп атайды. Қ анны ң үюын қымыздық жөне лимон қьпнқылды натрий тұздары да тоқтатады. Қымыздық қышқылды натрий тұзын қосқанда каль ций иондары тұнбаға көшеді де, бос кальций иондары болмағандық- тан қан ұйымайды. Мүндай қанды оксалатты қан деп атайды. Ал, лимон қышқылды натрий түзын қосқанда кальций иондары тұзбен қосылыс түзіп, қан үйымайды. М ұндай қан цитратты қан деп аталады. Қанның үюын жасанды антикоагулянттар — дикумарин, пелентан, синкумар сияқты заттар да тоқтатады. Сүліктің сілекей безінен бөлінетін гирудин деген зат та қанды үйытпайды. 51-сурақ. Гемопоэз деген не, ол қайда жүреді? Қ ан барлық тірі ұлпалар сияқты толассыз ж аңарып отырады. Организмде арнаулы бірлестік — “қан ж үйесі” (Г.Ф .Ланг үсынған термин) қанды түзіп, денеге таратып, оның ескірген бөлігін бұзып, жойып отырады. Гемопоэз - қанның түзілу процесі. Қан торшалары арнаулы мүше- лерде түзіледі. Қан түзуші мүшелерге сүйек кемігі, көк бауыр, лим фа түйіндері жатады. Сүйек кемігінде эритроциттер, түйіршікті лей- коцитгер жөне тромбоциттер түзіледі. Лимфа қүрылымдарында лим- фоцитгер, ал көк бауырда - моноцитгер түзіледі. Үрықтарда эритро циттер, түйіршікгі лейкоциттер, тромбоцитгер бауырда түзіледі, ал ұрықтық дамудың соңгы сатысында бауырдың қан торшаларын түзетін қызметі тоқтап, бұл торшалар тек сүйек кемігінде түзілетін болады. Қ ан плазмасын түзуде, оның құрамын қалыптастыруда ас қорыту жолы маңызды рөл атқарады. Қазіргі деректерге сөйкес барлық қан торшаларының дамуы бір ғана торша - гемоцитобластан басталады. Сүйек кемігінде гемоци- тобластың бір бөлігі эритропоэтиннің ықпалымен эритроцитгерді өндіру жолына, екінші бөлігі лейкопоэтиннің өсерімен лейкоциттерді түзу ж олы на, ал үш інш і бөлігі тром боп оэтин н ің ы қпалы м ен тромбоциттерді түзу жолына түседі. 39 Төулігіне 200-250 млрд, эритроцит түзіледі. Эритропоэз дүрыс жүру үшін эритропоэтинмен қатар цианокобаламин (В12), пиридок- син, фоли қышқылы сияқты дөрмендөрілер қажет. Цианокобаламин организмге азықпен келеді. Оны организм қарынның пилорус бөлігінде түзілетін аминополипептидаза ферменті (қан түзудің ішкі факторы) жеткілікті болғанда ғана сіңіре алады. Ішкі фактор жетіспесе орга низм В , дөрмендөрісін сіңіре алмайды да, эритропоэз бүзылады. Эритропоэз дүрыс жүру үшін организм жеткілікті мөлшерде белок пен минералды заттар да (темір, мыс, мырыш, кобальт) қабылдау керек. Гемоглобин синтезі дүрыс жүру үшін тирозин, фенилаланин, пролин сияқты амин қьпиқылдарының да ролі зор. Лейкоциттердің түзілуін (лейкопоэз) лейкопоэтин, нуклеин қыш- қылдары, қабыну не жарақаттану өсерінен үлпаларда пайда болған ыдырау өнімдері күшейтеді. Ал тромбоциггердің түзілу қарқы ны н т р о м б о п о э т и н р еттей д і. Қ ан с ы р ау к е зін д е о н ы ң ө сер ім ен тромбоциттердің саны екі есеге артады. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|