Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| 48- сурақ. Қанның уюының механизмі қандай?
Қ ан н ы ң үю процесі механизмінің негізіне 1871 ж. А.Ш мидт ұсы нған ф ерменттік теория алынған. Бүл теорияға сәйкес ұю процесі үш кезеңде өтеді де, плазма құрамы ндағы 13 фактор мен тромбоцит факторлары ны ң (10-нан астам) қатысуымен жүреді. Плазма факторлары ашылу ретіне қарай нөмірленіл, рим цифрлары- мен, ал тромбоцит факторлары араб цифрларымен белгіленеді. Егер 34 плазма қүрамындағы факгорлардың біреуі жетіспесе, онда қ ан үю қабілетінен айырылады (мысалы, V III-фактор жетіспегенде гемофи лия дерті байқалады). Қ а н н ы ң ұю п р о ц е с і үш к е зе ң д е ө р б и д і. Б ір ін ш і к е з е ң тромбоцитгердің белсенділігінің күшеюімен сипатталады. Екінші ке- зеңде плазма құрамындағы факгорлардың белсенділігі аргып, үш са- тылы тізбекгелген ферменттік процесс жүреді. Үюдың соңғы үшінші кезеңінде үйық ретракциясы (фибрин талшықтарының тығыздалуы) жүреді (1- схема). Денедегі жарақат сипатьша, зақымданған тамыр табиғатына қарай үю процесі екі жолмен жүреді: не ол тамыр мен тромбоциттер реакциясымен шекгеледі (тамыр-тромбоциттік механизм), не плазма құрамындағы факгорлардың қатысуымен тізбектелген ферменттік процесс басталып, фибрин ұйығы пайда болады (коагуляциялық - ую механизмі). Тамыр - тромбоциттік механизм қ ан қысымы томен майда та- мырлар зақымданғанда іске қосылады. Бұл жағдайда тромбоциттер- ден бөлінген затгардың өсерімен тамыр тарылады, тромбоциттер за- қымдалған жерге жабысып, бір-бірімен желімденеді де, плазма оңай өтетін, тромбоциттерден құралған, борпылдақ тьпъш пайда болады. Одан өрі тромбоцитгердің қайтарымсыз агрегациясы жүріп, олар плаз- маны өткізбейтін біртекті массаға айналады. Тромбоциттерден бөлінген заттардың өсерімен қан тамыры тарыла түседі, 3-фактор - тромбо цит протромбиназасы арқылы қанны ң ағуын тоқтатудың коагуля- циялық (үю) механизмі іске қосылады. Осыдан кейін тромбоцит үйығы тығыздалып, қан ұйығының ретракциясы нәтижесінде тром боцит тьпыны зақымданған тамырға бекиді, қанны ң ағуы тиылады. Ірі тамырларда тромбоцит ұйығы үлкен қы сы мга шыдамайды, шайылып кетеді. М үндай жағдайда қанн ы ң агуын тек ф ибрин ұйығы тоқтатады, коагуляциялық механизм іске қосылады. Бұл кезең үш сатыда өтеді. Кезеңнің бірінші сатысында XII, XI, VIII, VII, IX, IV, V - факгор- лар мен тромбоциттердің 3-факторының өрекеттесуі нөтижесінде күрделі процесс жүріп, тромбопластин (И-факгор) пайда болады. Тромбопластин үлпалар мыжылып зақымданғанда да пайда болады, оны ұлпа тромбопластині деп атайды. Үюдың екінші сатысында тромбопластин плазманың IV, V, VI, VII факторларымен өрекеттесіп, тромбоциттердің 1 жөне 2 факгорла- рының қатысуымен К дөрмендөрісі жеткілікті болтан жағдайда бауырда түзілетін бүйьпы фермент протромбинге өсер етіп, оны белсенді фер мент - тромбинге айналдырады. 35 1-кезең Тромбоциттердің активтенуі Зақымдаушы эсер Г Ұлпалар мен тамырлар- дың жарақатгануы Г Тромбоциттсрдін жа-1 , Г Тамыр щ и щ ы ш 1 ,_6ьюуы_мен желімдепу^- * ' L ^а™ рдаң ^вш н уі_ Тамырдың тарылуы Тромбоцит тыгынының пайда болуы II- кезең 1-саты Ішкі жол Плазмалық ____________________ факторлардың Плазма факторларьгаың активтенуі | коллагеннің катализдік бетімен өрекетгесуі сыртқы жол г L ----------------------------- 1 Плазма факторларьшьщ ұлпа факторларымен әрекеттесуі жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|