Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| 34-сурақ. Қан т уйірш ікт ері деген не? Қандай ерекиіелікт ер
эритроциттерге газдарды тасымалдауга мумкіндік береді? І Қан түйіршікгері деп қан қүрамында кездесетін торшаларды атай ды. Қанның құрамында үш түрлі торшалар болады. Олар эритроцит- тер (қызыл түйіршіктер), лейкоциттер (ақ түйіршіктер) жөне тром- боцитгер (қан табақшалары). Эритроцитгер адам мен сүт қоректі жануарларда ядросыз, екі бүйірі қысьщ қы, дөңгелек табақша пішіндес торшалар. Түйе мен ламада олар сопақша, ал құс пен бауырымең жорғалаушыларда, балықтарда сопақша пішінді, ядролы торшалар. Олардың негізгі қызметі отгегі мен көмір қыш қыл газды тасымалдау, демек тыныс алу процесін қамтамасыз ету.! Эритроциттердің негізгі қызметі олардың қүрамында гемоглобиннің болуымен жөне пішін ерекшеліктерімен байланысты. Адам қанының 1 мм3 мөлшерінде 4,5-5 млн. эритроцитгер, ал мал қанының осындай мөлшерінде түлік түріне байланысты олардьщ саны 6-9,5 млн. шамасында болады. Ж еке эритроцит беткейінің ауданы 88-90 мкм2 болса, денедегі барлық эритроцитгердің жалпы беткейінің ауданы адамда 3 мыц м2, сиырда - 13,5 мың, жылқыда - 15,0 мың, шошқада 4,3 мың м2. Эритроциттер сүйек кемігінде түзіліп, бауыр мен кок бауырда бұзылады. Олар орта есеппен 120 күн тіршілік етеді. Эритроцитгер бұзылғанда гемоглобин бөлініп, ол гем мен глобинге ажырайды. Тем нен бөлінген темір гемоглобин түзу үшін пайдаланылады. Ал темірдің артық мөлшері қанның арнаулы белогымен қысыльш ферритин мен гемосидеринге айналады да, темір қоры ретінде бауырда, көк бауырда, аз мөлшерде ащы ішектің кілегей қабығында жиналады. 35-сурақ. Л ейкоцит т ер деген не, олардың қы зм ет і қандай қасиеттеріне негізделген? Лейкоциттер - а қ түсті, ядролы, ірі торш алар. Олардың қ ан - дағы жалпы саны эритроциттер саны нан 600-800 есе кем болады да, организмнің ф изиологиялы қ күйіне байланысты көп шамада айы тқы п отырады. Қабыну процесі, ж үқпалы аурулар лейкоцит тер санын көбейтеді. Лейкоциттер түйірш ікті ж өне түйірш іксіз болып екі то п қ а бөлінеді. Түйіршікті лейкоцитгерге базофилдер, эозинофилдер және нейтрофилдер, ал түйіршіксіз лейкоциттерге - моноцит жөне лим фоцит жатады. Организмде лейкоциттер қорғағыш қызмет атқарады. Оларға фа гоцитоз құбылысы төн жөне лейкоциттер өр түрлі қорғағыш дене лер (антиденелер) түзуге, организмде бөгде белоктарды залалсыз- дандыруга қатысады. 25 Лейкоциттердің қорғағыш қызметі олардың ерекше қасиетгеріне байланысты. Лейкоциттердің жалған аяқтары (псевдоподий) бола ды, сонды қтан олар амеба төрізді қозгалы п, қан капиллярлары қабы рғасы нан өтіп, торш а аралы қ саңлауларда минутына 40 мкм дейінгі ж ылдамдықпен еркін жылжи алады. Лейкоциттердің оң хемотаксис (химиялы қ тітіркендіргіш ж инақталған жерге қарай жылжу) қабілеті болады. Олардың цитоплазмасында өр түрлі орга- никалы қ заттарды ыдырататын ферменттер кездеседі. Сондықтан олар организмге енген бөгде заттарды тауып, қоршайды да, өз ци- топлазмасына тартып алып, қорытып жібереді. Түйіршікгі лейкоциттер сүйек кемііінде түзіледі. Моноцитгер сүйек кемігінде, лимфа түйіндерінде жөне дөнекер ұлпаларда түзіледі. Лимфоцитгердің бастау торшалары сүйек кемігіңде түзіліп, олардың бір тобы өзінің даму процесін тимусга (Т-лимфоцитгер), ал екінші тобы - лимфа түйіндерінде, Пейер шьпырмасында, тұйық өсіндіде аяқтайды (В- лимфоциттер). Лимфоцитгердің тіршілігі 20 және одан да көп жылдарға созылады (кейбіреуі адамньщ бүкіл өмірі бойына), ал лейкоцитгердің - басқа түрлерінің тіршілігі бірнеше сағатган бірнеше күнге дейін созылады. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|