Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| дөңгелек жөне сопақша тесіктер. Дөңгелек тесікті иірім түтіктер
(үлу) терезесі дейді. Одан сөл төменірек орналасқан сопақша тесікті - сага (кіреберіс) терезесі деп атайды. Іш кі қүлақ, немесе иіытырмақ (лабиринт), самайдың қайырш ық сүйегінің ішінде жатады (54- сурет). Ол бірінің ішінде бірі орналасқ- ан сүйекті және жарғақты шытырмақтан түзілген. Бұл екі құры- лымның арасында перилимфа, ал жарғақты лабиринтгің ітнінде эндолим фа (ішкі с ү й ы қ ) болады. Сүйекті лабиринт үш қүрылымнан - сағадан (кіреберіс), иірімді түтіктен (үлудан) жөне жартылай дөңгелек түтіктерден, — түрады. Саға мен иірімді түтік есту мүшесін құрайды. Ал сағада орналасқан қапшықтар мен жартылай дөңгелек түтіктер тепе-теңдік (вестибула- лы қ) аппараты болып табылады. Демек, ішкі қүлақта есту жөне тепе- тендік мүшелері орналасқан. Сага - кішкентай қуыс. Ол сопақша жөне дөңгелек қапшықтарға бөлінеді. Сопақіиа қапиіық жартылай дөңгелек түтіктермен, ал дөңге- лек қапиіық - иірімді түтікпен жалғасады. Иірімді түтік (үлу) - орталық білікті бойлай спираль төрізді екі айналым жасай орналасқан иірімделген құрылым. Рейснер мембра- насы мен негізгі мембрана арқылы ол үш жіңішке арнаға - сопақша тесікген басталатын сага өзегіне, дөңгелек тесікпен жалғасатын дабыл өзегіне жөне иірімді түтік өзегіпе, - бөлінеді. Алғашқы екі өзек иірімді түтіктің төбесінде бір-бірімен тар тесік — геликотрема, - арқылы жалғасады жөне олардың қуысы перилимфамен толған. Ал, иірімді түтік өзегі эндолимфамен толады да, мүнда дыбыс толқынын қабыл- дайтын Корти мүшесі орналасады. 55-сурет . Үлудың (иірімді түтіктің) көдценең кесіндісі; 1 -саға (фисгибула) өзегі, 2 -дабыл өзегі, 3-жабынды табақша, 4-үлу (иірімді түтік) өзегі, 5- Рейснер мембранасы, 6 - негізгі мембрана, 7- үлу нервы, 8 -түкті торшалар. 5 284 Корти мүшесі - күрделі құрылым (55-сурет). Ол негізгі мембра- наның ішкі беткейін бойлай орналасқан есту торшапары мен сүйеніш т орш алардш құралады. Есту торш аларыны ң ұш ы нда жіңіш ке кірпікшелер болады. Олар дыбыс толқыньшьщ өсерін қабылдайды. Осы торшалардың үстінде бір ұшы сүйекті тұлғаға жалғасқан, екінші ұшы бос жататын жабынды табақша орналасады. Қ ұлақ қалқаны қабылдаған дыбыс толқыны есту жолы арқылы дабыл жарғағын тербелтеді. Бұл тербеліс есту сүйектерінің тізбегімен сопақш а тесікке беріліп, саға өзегіндегі перилимфаны толқытады. Одан өрі толқын геликотрема арқылы дабыл өзегіндегі сұйы ққа та- райды. Осы толқын өсерімен негізгі мембрана тербеліп, оған бекіген есту торшаларьшың түктері жабынды мембранамен түйіседі де, бұл торшаларда қозу пайда болады. Қозу процесі үлу жүйкесінің үштары- нан есту жүйкесіне беріледі де, одан өрі есту жолымен сопақш а ми, аралық ми арқылы үлкен ми сыңарларының самай бөлігінде орнала- сқан есту талдағышының қыртыстық бөліміне беріледі. 295-сүрақ. Вестибулалық аппарат дегеніміз не, ол қандай қызмет атқарады? Ішкі құлақ сағасы мен жартылай дөңгелек түтіктер вестибулалық аппаратты құрайды. Вестибулалық аппарат дененің жазықтықтағьі жағдайын бағдарлауды жөне тепе-теңдікті сақтауды қамтамасыз етеді. Жартылай дөңгелек түтіктер бір-біріне перпендикуляр үш бағыт- та орналасады. Әр түтікгің бір үшында ампула тәрізді аздап кеңейген бөлік болады. Жарғақты түтіктің осы бөлігінде ескек пішіндес, жар тылай мөлдір іркілдек затпен оралып жататын кірпікті ұзын рецеп- торлық торшалар орын тебеді. Осы құрылым бастың кеңістіктегі жағдайын қадағалап отырады. Бастың кеңістіктегі жағдайы, қозға- лыс бағыты өзгерсе, немесе айналмалы қозғалыс басталса, эндолим фа осы рецепциялық торшаларды толқытады, қозу тудырады. Осы- дан ми құрылымдарына қимыл бағытының өзгерістері жайлы ақпа- рат жіберіледі. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|