Несіпбаев Т., Исхан Қ. Ж., Несіпбаева А.Қ. ҚҰс физиологиясы

Дәрмендәрілердің (Витаминдердің) зат алмасудағы маңызы

жүктеу/скачать 0,92 Mb. бет 39/103 Дата 25.11.2023 өлшемі 0,92 Mb. #126940 түрі Оқулық

Дәрмендәрілердің (Витаминдердің) зат алмасудағы маңызы. Дәрмендәрілер төмен молекулалы органикалық қосылыстар, ол өсімдікте синтезделетін, адам мен жануарлар тіршілігі үшін аса қажетті зат. Маңызды қоректік заттар - белоктар, көмірсулар, липидтермен салыстырғанда дәрмендәрілер организмге өте аз мөлшерде ғана қажет, бірақ олар зат алмасуда катализаторлық қызмет атқарады. Азық құрамында дәрмендәрілердің болмауы, (авитаминоз) немесе тапшылығы (гиповитаминоз) зат алмасу процесін бұзып, түрлі ауруларға (рахит, полиневрит, ақшам соқыр т.б.) шалдықтырады. Авитаминозға балапандар сезімтал келеді. Авитаминоз организмге витаминнің түспеуінен 1 аптадан кейін немесе 1 айдан кейін де байқалуы мүмкін. Дәрмендәрілер тек жануарлар мен адамдардың қалыпты қызметіне ғана емес, жоғары сатыдағы өсімдіктер мен микроорганизмдерге де аса қажет. Өсімдіктердің қалыпты дамуы, микроорганизмдердің өсіп-жетілуі де дәрмендәрілерге байланысты. Дәрмендәрілер мен ферменттер арасында да тығыз байланыс қалыптасқан. Көптеген дәрмендәрілер белокпен қосылып ферменттер түзеді. Демек, организмде дәрмендәрілер жетіспесе, құрамында осы дәрмендәрі болатын ферменттің белсенділігі төмендейді, белгілі бір биохимиялық процесс бөгеледі, не бұзылады. Құстың өсуі, өнімділігі, ауруларға төзімділігі витаминдерге байланысты. Түрлі авитаминоздар бірдей белгі көрсетуі мүмкін. Мысалы, құстың тәбетінің жойылуы, нерв жүйесі әрекетінің тежелуі, өсу процесінің баяулауы не тоқтауы, жұмыртқалау қабылетінің нашарлауы, жұмыртқаның инкубациялық сапасының төмендеуі, организмнің ауруға төзімділігінің кемуі, зат алмасу процесінің бұзылуы. Дегенмен, әр авитаминоздың өзіне тән ерекше белгілері де болады. Дәрмендәрілер ерігіштік қасиетіне қарай майда еритін және суда еритін топтарға бөлінеді. Алғашқы топқа ретинол (А дәрмендәрісі), кальциферол (Д дәрмендәрісі), токоферол (Е дәрмендәрісі), филлофинон (К дәрмендәрісі), алмастырылмайтын май қышқылдары (Ғ дәрмендәрісі), екінші топқа – тиамин (В1 дәрмендәрісі), рибофлавин (В2 дәрмендәрісі), пантотенді қышқыл (В3 дәрмендәрісі), пиридоксин немесе адермин (В6 дәрмендәрісі), пангам қышқылы (В15 дәрмендәрісі), фоли қышқылы (Вс дәрмендәрісі), биотин (Н дәрмендәрісі), холин, инозит, парааминбензой қышқылы (ПАБК дәрмендәрісі), никотин қышқылы (РР дәрмендәрісі), цитрин (Р дәрмендәрісі), аскорбин қышқылы (С дәрмендәрісі), цианкобаламин (В12 дәрмендәрісі) жатады. А дәрмендәрісі (ретинол) - каротин туындысы, липоид, көмірсу, белок алмасуды реттейді. Рационда А тобындағы дәрмендәрілер жетіспесе организмнің өсіп-жетілуі бұзылады, ауруға төзімділігі төмендейді, көру қабілеті әлсіреп, ақшам соқыр деп аталатын ауруға шалдығады. А тобындағы дәрмендәрілер ұзақ уақыт жетіспеген жағдайда тері мен кілегейлі қабықтық қызметі бұзылып, өкпе, бронхылар, бүйрек ауруға шалдығады, ксерофтальмия (көздің құрғақтығы), кератомаляций (қасаң қабықтың зақымдануы) байқалады, құстың көру қабылеті нашарлайды, нерв жүйесінің әрекеті бұзылады, жұмыртқалағыштық төмендеп, балапан шығару көрсеткіші нашарлайды. А тобындағы дәрмендәрілер өсімдік құрамында кездесетін каротиноидтардан жануарлар ұлпаларында ғана түзіледі. Жануарлар организмінде ерекше ферменттердің (каротиназа) әсерінен каротин А дәрмендәрісіне айналады. Каротиназа бауыр мен ішек қабырғасында кездеседі. А дәрмендәрісінің негізгі көзі - каротинге бай балауса шөп болып табылады. Азықтың әр килограмына шаққанда жоңышқа мен сары жоңышқада 40-90 мг, қызылша жапырағында 30-50, жүгері сүрлемінде - 20-30, сапалы пішенде - 20-40, пішен ұнтағында - 5-20, шөп ұнтағында - 100-300, сәбізде - 50-100 мг каротин болады. Д - тобындағы дәрмендәрілер, немесе кальциферолдар, тек жануарлар организмінде кездеседі. Олар өсімдіктер құрамындағы стеролдардан ультракүлгін сәуленің әсерінен түзіледі. Стеролдардың ең маңызды өкілі - эргостерол. Ол ашытқылар мен зең саңрауқұлақтарда көптеп кездеседі. Д - тобындағы дәрмендәрілердің ішінде жануарлар үшін ең маңыздылары Д2 – эргокальциферол және Д3 – холекальциферол. Кальциферолдар организмде минералды заттар мен қуат алмасуын реттеуге қатысады, азоттың, көмірсулардың, кальцийдің, фосфордың сіңуін жақсартады. Организмде Д – дәрмендәрілері жетіспесе балапан рахит ауруына шалдығады, ал ересек құста - остеомаляция байқалады, сүйек майысқақ, опырылғыш келеді. Д тобындағы дәрмендәрілер балық майында, сүт қоректілер мен құс бауырында көп болады. Ол жұмыртқаның сары уызында кездеседі. Әртүрлі азықтың 1 кг-да халықаралық бірлікпен (ХБ) есептегенде Д дәрмендәрісі мына мөлшерде кездеседі: пішен мен жоңышқада, сары жоңышқа пішенінің ұнында - 200-1000, жүгері сүрлемінде - 30-70, құрғақ ашытқыда - 1-5 млн, азықтық ашытқыда - 3-7 млн, балық ұнында 50-100, майын айырған сүтте - 5-20. жүктеу/скачать 0,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу: