Нүрмашева Ф. К а з а Х с т а н р е с п у б л и к а с ы н ы ң а з а м а т т ы қ 1 c ж ү р г І з у к ү к ы ғ ы \. l\l \ I ы /м II а \іч 1,1 ’iiiw

Әдебиеттерде нормативті күкыктык актіні түлгадардын 
белгісіз топтары үшін міндетп күкыктык нормаларды (тәрпл 
ережесі) бекітетін мемлекеттік органга, жерплікл өзін-өзі бас- 
кару органына немесе лауазымды түлгаға бекітілген тәртілпен 
шығарған, кайта-кайта колдануға арналған және накты 
кукыктык карым-катынастар туындағанына немесе токтаганы- 
на карамастан колданыста болатын билік актісі деп түсіну 
кабылданған.
KJ* АІЖК-нің 28-тарауында жалпы соттардын мемлекетпк 
өкімет органдары мен занды түлғалар шыгарған нормативті- 
күкыктык акллердш Казакстан Республикасынын Конститу- 
цнясына, Қазакстан Республикасы Үкіметінік зандары мен 
каулыларына сәйкес келуін бакылауды жүзеге асыру тәртібі 
карастырылган. Мүңдай істерді карау кезінде жалпы соттар шын 
мәжнде олардын зандылыгын бакылауды жүзеге асырады. 
Нормативл-кукыктык акллердщ зандылыгын, ягни олардын 
Казакстан Республикасынын Конституииясына немесе үлкен 
занды купи бар занга сәйкес келуін кддағалауды жалпы соттар- 
дан баска өзге сот, сондай-ак сотка жатпайтын органдарда жузе- 
ге асыруға күкылы, сондыктан да мүндай кадагалауды эдебиет- 
те шартты түрде екі түрге бөледі: сот кадагалауы және соттан 
тыс кадагалау.
Казакстан Республикасынын Конституниялык Кенесі 
Казакстан Реслубликасы Конститупиясынын 72-бабына сәйкес 
Казакстан Республикасынын Преэиденл кол кой»анга дейін. 
Казакстан Республикасынын Парламенл заңдарды кабытш rali­
ra дейт олардын Казакстан Республикасынын Конститу иия­
сына сәйкес келут карайды, соттан тыс кадаіалау осылайша 
жүзете асырылады.
Казіргі уакытта іиыгарылган нормативті-күкыктык 
акллердш көпшіліпн соттан тыс кадагалау Казакстан Респуб­
ликасы Әділет министрліпне және онын аумактык органдары- 
на аткару органдарынын нормативл-күкыктык акллерін лркеу 
аркылы жуктелген Аталган органдар тіркеу кезінде бүл 
акллердш Казакстан Республикасы Конститупиисына, заша 
және үлкен занды күші бар өзге де нормативл акллерге сай 
келелнлім тексеріледі Нормативл күкыктык аклні әяілет бас- 
кармасы занды сараптама жүртгениен кейш, актнпн Казак­
стан Республикасынын занды іыктврына сөйкес ке. мейлндг н 
анымаіан жаілайла тіркеуден бас таргуы мүмкін Мемлекстік
210

тіркеуге руксат етілмегеннен кейін аткару өкіметі органынын 
басшысы тіркелмегеи нормативті кукыктык акпні жокка шы- 
гару туралы тнісп кұжат (каулы, бұйрык және т.б.) шыгарады.
Соттан тыс кадағалауға сондай-ак министрліктер мен үкімет 
ведомстволарынын, өкілдерінік (занды) және Казакстан Рес­
публикасынын аткару органдарыиың, жерплікті өзін-өзі бас- 
кару органдарымың, бакылау органдарынын, олардын лауазым- 
ды тулғаларынык шыгарған кукыктык актілерін кадагалауды 
жүзеге асыратын Казакстан Республикасы прокуратурасынын 
кызметі де жатады. Мундай жагдайларда прокурор зансыз 
кукыктык актіш шығарган органга паразылык біддіру аркыды 
кадагалауды жүзеге асырады.
Істі қозгау. 
Мемлекеттік органнын, жергілікті өзін-өзі бас- 
кару органынын, уйымдардын немесе лауазымды тулгалардың 
занда карастырылған тәртіппен кабылданган және жариялан 
fan кукыктык актілеріңде Казакстан Республикасынын Кон- 
ститупиясымен, Казакстан Республикасы Президентішн жар- 
лыктары мен зандар кепілдік берген кұкыктары мен занмен 
коргалатын мүдделері бузылған деп есептейтін азаматтар мен 
занды түлгалар сол актіні толык немесе жартылай занға кайшы 
келеді деп тану туралы арызбен сотка жүгінуге кұкылы.
КР А1ЖК 283-бап 2-бөліміне сәйкес тексеруі Казакстан Рес­
публикасы К онституци ялы к К енесінін күзы ретіндеп 
нормативті-күкыктык актілердің заңдылығын жокка шыгару 
туралы арыз жалпы сотта каралуға жатпайды.
Нормативтік-күкыктык актілерді жокка шығару туралы 
арыздың соттылығы К.Р А1ЖК 3-тарауыңда бектлген жалпы 
аумактык және родтык соттылыктын ережелері бойынша анык- 
талады.
Демек, К.Р А1ЖК 28-бабына сәйкес облыстык және оған тен 
соттар бірінші сатыдағы сот ретіңде министрліктердін. тікелей 
Казакстан Республикасынын Президентіне бағынышты, есеп 
беретін өзге республикалык аткару органдарынын, Казакстан 
Республикасынын Жоғарғы Сотының нормативті күкыктык 
актілерін, Казакстан Республикасынын Орталыксайлау комис- 
сиясынын және Казакстан Республикасынын референдумынын 
Орталык комиссиясының шешімдерін жокка шыгару туралы 
істерін карауға күкылы.
Нормативті кукыктык актілерді зансыз деп тану негізіне 
нормативп кукыктык актіні тіркеу дереп және жалпыға мәлім 
ету үшін оны жариялау немесе олардын жок болуы жатады.
281

Нормативті күкыктык акплерді жокка шығару туралы арыэда 
корғалу такырыбына азаматтар мен занды түлгалардын 
субъективті күкыктары мен мүдделері, сондай-ак коғамнын 
мүддесі, яғни когамдык (бүкаралык) мүдделер жатады 
Нормативті күкыктык актілерді жарамсыз деп тану туралы аза­
маттар мен занды түлғалардын арыздары К.Р АІЖК 150 және 
152-баптарындагы арыз түрлері мен мазмүнына сәйкес келуі 
және нормативті-күкыктык актіні кабылдаган мемлекепік 
органнын немесе лауазымды түлганын атауы, оны кабылдаган 
күні, атауы (бүйрык, каулы. шешім және т.б ), нүскау және осы 
актімен немесе оның жеке ережесімен, Кззакстан Республика- 
сы Конституииясынын кандай бабымен, кандай зан ереже- 
лерімен, Казакстан Республикасы Президентінін кандай жар- 
лығымен азаматтар мен занды түлғалардын кандай күкыктары- 
нын бүзылгандығы көрсетілуі тшс.
Норматива күкыктык актіні зансыз деп тану туралы арыэга 
оны кандай оріаннын шыгарганын немесе кайсы бүкаралык 
акпарат күралынын жарнялағаны және каша, жарияланганы 
көрсетіле отырып, жокка шыгарылатын актінін көшірмесі не­
месе онын бір бөліп тіркелуі іиіс. Дегенмен де. нормативы 
күкыктык актіні зансыз деп тану туралы сотка арыэ беру 
нормативы күкыктык акпнін әрекетін токтатнайды (К.Р АІЖК 
283-баптын 6-бөлш).
Арызды кара? Норматива күкыктык актілерді жокка шыга- 
ру туралы сотка арьііданушы азаматка немесе занды түлгага. 
соңдай-ак осы нормативті күкыктык акпні кабыідаған мемле 
кетгж оріаіна немесе лауазымды түыага сот оіырысынын бо- 
латын уакыты мен орны хабарланады Іс ары з берілген сөттен 
бастан, он күн мерзім іішнде азаматгын немесе занды түлганын 
өкілінін, прокурордын, нормативп күкыктык акыш кабылда- 
fan мемлекетпк органнын өкілінін немесе лауазымды түлганын 
мінлетптүрде катысуымен каралуіа гніс Дегенмен де, істж мон- 
жайларына карай сот сот отырысынын болатын уакмты мен 
орны хабарланған тү.иалардын біреуі келмесе де. km тынлай 
береді (К.Р АІЖК 284 багттын І-бөлш)
Түманын нормативп күкыктык акшн жокка шыгар ура- 
лы оз талабынан бас тартуы іс бойыниіа сот ісін токтатлайлы 
Зансы? нормативы күкыктык акпні кабылдаіаи мечтекетык 
өкімет немесе лауазымды түліа талапты чоиынзауы соі үшін
212

мінлетті емес, ол істі мәні бойынша карауы тиіс. Норматмвп 
кукыктык актіні жокка шығару туралы істерле коғамдымбүка- 
ралык) мүдделсрдщ жеке мүдделерге карағанда артыкшылык- 
тары бар.
Занға кайіиы келетін нормативті кукыктык актпн тану тура- 
лы арьпды карау кезінде аталган актіні кабылдау үішн непз 
болган мәи-жайларды дәлелдеу міндеті актіиі кабыллаган 
мемлекеттік органға немесе лауазымды тулгага жуктеледі (КР 
АІЖК 284-баптыи 4-бөлігі). Сот отырысында сот ен басьгнда 
нормативті кукыктык актіні кабылдагаи мемлекеттік органнын 
немесе лауазымды түлганын күзыретін, мүндай актілерді кабыл- 
дауға кукылары туралы, содан сон кабылданган иормативті 
кукыктык актінің толыктай немесе жартылай Казакстан Рес- 
гіублмкасы Конституциясына, заңдарга, Казакстан Республи- 
касы Президентініц жарлыктарына сай келуін тексеруі тиіс.
Нормативті кукыкіык актіні жокка шьнару туралы істерді 
карау кезінде проиеске катысушылар істі шешуге манызы бар 
деректерді дәлелдеуді жүзегеасырады. Бул істер бойынша дәлел- 
деу такырыбына нормативті кукыктык актші кабылдау, тіркеу 
және жариялау дерегі жатады. Сот істердің осы санаты бойын­
ша өз шешімін актіні кабылдау дерепне, тіркеу тәртібін сактау- 
ды және оны жалпыга мәлім ету үшін жариялауды, іске каты- 
сушы түлгалардын усынган дәлелдемелерімен, сондай-ак осы 
деректердш расталуымен негіздеуі тшс.
1с бойынша жүргізілген кукыктык тұжырымдардын лүрыс- 
тығын аныкзау, яғни жокка шыгарылған актінін аса зор занды 
күші бар занға сәйкетігін тексеру осындай шешімді кабылдау- 
дын занды екендіпнін шарты болып табылады. Жарамсыз не­
месе колданыста жок деп танылған актілер «зансыз» деген 
уғымды бшпреді. Бул екі жағдайда да нормативті кукыктык 
актінін аса зор занды күші бар занға, сонын ішінле Казакстан 
Республикасынын Конституииясына кайшы келетіндігін 
білдіреді.
Арыз бойынша сот шешімі. Нормативті кукыктык акплерлі 
зансыз деп тану турапы шешімдер мазмундарына карай тану 
туралы не болмаса канта күрылушы (констшутивті) шешімлерге 
жатуы мүмкін. Іске катысушы тұлталарлын көрсеткендеріне 
карамастан сот норматива! кукыктык акттпердш жалпыга мәлім 
етү ушін тіркелген және жарияланған дерепн тексерхі керек. 
(КР АІЖК 285-бап).
283

Нормативп күкыктыкактілерді зансызлеп танутуразы ісгер 
бойынша сот төменлегшей шешім шығаруы мүмкін:
1) норматнвп күкыктык акпні 

жүктеу/скачать 12,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: