Нүрмашева Ф. К а з а Х с т а н р е с п у б л и к а с ы н ы ң а з а м а т т ы қ 1 c ж ү р г І з у к ү к ы ғ ы \. l\l \ I ы /м II а \іч 1,1 ’iiiw
§ 4. А зам аіты н іс-әрекетке кабілеітігі ш ектеулі немесе
жүктеу/скачать 12,05 Mb. Pdf көрінісі
|
nurmashev u nurmasheva f kazakstan respublikasynyn azamattyk 2
§ 4. А зам аіты н іс-әрекетке кабілеітігі ш ектеулі немесе іс-әрекетке кабілетсіт деп тану К Р А К кін 17-бабына сәйкес, а за м а п ы н іс-орекетке кабілет- тілігі деп азам азт ы н өз е р е к е тт е р ім е н а з а м а п ы к к ү к ы к ты иеленш , оны жүзеге асы ру к а б іл е т п л н ж айтады ж ен е ө л ж н а з а м а т ш к міидеггерш тол ы кіай түсініп (азам атты к «с-әрекет- ке к а б іл е т п к ), оны оры ң д аи алуы к ө м е л е п ік ж ас к а. я ін и 18-жаска іо л іа н д а болады. іан д а неке кию екі ж ы ліа іөм енде- плі ен кезде, 16 жастаи бастап іа ю л ы к кл б іл еп і деп тану карас- ты рьснан («Неке жене отбасы* гүралы К Р Заны 10-бап' » 4 Кабілеттшкке ие болу деп - өзі, жеке басы (өкіл аркылы) занды әрекетгерді, келісшшарзтарга отыруга, сенімхат беруге және т.б. түрлі занды әрекеттер жасауга, сонымеи коса келісімді немесе баска да міндеттемелерді орындамаганы үшін келтірген зиянга (өзгенш мүлкін бүлдіргені, жойганы үшіи, демсаулыкка зиян келтіргені үшш) жауап беруге кабілетті болу деген сөз. lc-әрекетке кабілезтілікті, күкыктык кабілетплікті адамнын габиги касиеті ретінде карастыруга болмайды. Ғ.кеуі де азамат- гарга займем берілген және занды категория болып табылады. Сондыктам да, іс-әрекетке кабілеттілікке катысты занда оны азамаггын еркі бойынша біреуге беруге немесе шектеуге мүмкін еместігі бекітілген. К,Р АК-нін 26-бабына сәйкес, азаматты іс-әрекетке кабілет- сіз деп тануга психикалык ауыткулар (жан күйзелісі) немесе ақыл-есінін дүрыс дамымауы (жарыместік), сонын салдарынан азамат өз әрекеттермші мәнін түсіне алмайтындыгы жәме оган басшылыкете алмайтындыгы непзболады. Алайда, айналасын- дагыларға белгілі немесе емдеу мекемесшін берген аныктама- сы бойынша жан күйзелісі немесе жарыместік дерегі азаматты іс-әрекетке кабілетсіз деп тануга н е т бола алмайды. Азаматты 14 жастан бастап іс-әрекетке кабілетсп деп таниды Оны іс- әрекетке қабиетсп деп тек сот кана шеше алады. ал арызды онын отбасы мүшелері, прокурор, пана болу мен камкорлык ету орга ны, психикалык емдеу мекемесі ғана бере алады (К.Р АІЖК 302- бап). Мүндай істі карау үшін сотталабы бойынша сот-психика- лык сараптаманың берген азаматтын психиказык жагдайы ту- ралы корытындысы кажет. Мүнын барлығы да азаматтын жеке күкыгы мен мүддесін корғау үшін. онын күкыктык мәртебесіне еріксіз кол сүкпау үшін үшін аса кажет кепіл болып табылалы. Мүнлай азамат толыгымен іс-әрекетке кабілетсіз деп танылып. оган сот шешімімен камкоршы тағайындазады. Камкоршы және панапатушы орган іс-әрекетке кабілеттзліп шектеулі немесе іс-әрекетке кабілетсіз адамға камкоршы тагай- ындалғанын сотка он күш ішінде хабарлауга міндетп. Тек сот шешімімен гана азаматты іс-әрекетке кабілетсіз деп таниды. Азамазт^ардын іс-әрекетке кабьлеттілігін шектеуге занда мынадай жаглай.зар карастырылған: 1) егер де, спиртті ішімдіктерге немесе есірткі заттарға, психо- троптык заттарға немесе сол сиякты зиянды заттарға күнығып кетуінін салдарынан өз отбасын ауыр материалдык жағдайга 295 душар еткен азаматты. іс-әрекетке кабыетпп шектеулі деп тану (КР АК 27-бап) 2) өзінің тапкан табысын, шәкіртакысын немесе баска да табыстарын ессіз колланатын 14-тен 18 жаска дейжп кэмелет ке голмағаннын іс-әрекетке кабілеттиипн шектеу немесе айы ру. Тапкан табыстарын ессіз пайдалану акшасын спирттік ішімдіктерге, есірткі заттарта, күмар ойындарға жарату деген СӨЗ. Кәмелетпк жастағы адамнын іс-әрекетке кабілеттіпн шек теу (айыру) непздері КР АК 27-бабынын 1-тармагында карас- тырылган. Ата-аналарынын. камкоршы органдардын. асырап алушылардын өтініші бойынша сот кәмелетке жасы толмаған толыктай іс-әрекетке кабілеттікке ие болгандарынан баскасын коспағанда, кэмелетпк жаска жетпегендерді өзінін табысы, шәкіртакысы немесе баска да табыстарын өз еркімен иайдала- ну кукығынан айыруы немесе шектеуі мүмкін. Іс-әрекетке кабілетплікті шектеу сот шешімімен жузеге асы- рылады және тек 18-жаска дейінгілерді тана, себебі осы жаска жеткенге дейінгі іс-әрекетке кабілегплік занда шектеліен. Комелетке жасы толмагандардын толык іс-әрекет ке кабілет- тігін шектеуі е өз бастамасы немесе когамдык мекеме.тер не өзге де мүдделі түлгалардын ата-ана, асыраушы, корғаушы, жакын туыстары) өтініштері бойынша тек камкоршы және паналау- шы органдардын шеппмімен гана руксат спледі («Неке және отбасы туралы» КР Занынын 14-тарауы). Бул эталон органлдр мен тулгалардын мүддесі комелетке жасы толмаған бала өзінін табысын дурыс жүмсамауы әлде- кімдердін мүліктік мудделеріне нуксан келтіреді. жоне онын дурыс әрекет жасамауы ө з і н і н дамуына, дүниетанымына з и я - нын тнпэеді деп есептеуінле болуы мумкін КР АК-нін 27-6а- бычын 1-тармаіында жеткілікті непздер бар Оолса, кимелетпк жаска жетпеіендердін өзінін табысы. шәкіртакысы немесе ба ска да табыстарын өз еркімен пайдалану күкыгынан айыруы немесе шектеу карастырьгиан Мүнлай непздсріе табысты танга және нормалагма кайшы келетін максаітарга (есірікі сатып алу, кумар ойыналр. т б ) жумсау леи тану керек Камкоршы орган камелетке жасы томаганлы өзінін табы сын немесе шәкіртакысьін пайдалану күкығын итекіеуі немесе гіпті бут кукьнынан айирчы муммн. Мундай шешім негішшг 29Ь көмелетке жасы толмаған адамиың табысы (шокіртакысы) то- лығымен иемесе бір бөліп оған емес, камкоршы органдардын шешімііще көрсеплген тулғаларға - опын ата-анасына, асырау- шыларына, камкоршыларына беріледі. Егер камкоршы, памалатушы оргаішың шешімшде кәме- летке жасы толмаған адамның ез табысым колдану күкыіын шектеу немесе айыру мерзімі көрсетілсе, онда мерзім аяктал- ғаннан кейш іс-әрекетке кабілегғілііі толык калпыка келз іріледі. Егер мерзім көрсетілмеген болса, онда ол 18 жаска толгамга дейш жарамды немесе камкоршы орған өз басзамасы не когам- дык мекемелер мен баска да мүдделі тулғалардын өтініштері бойынша күшш жойғанга деиш әрекет етеді. Шектеу кәмелетке жеткен азамазтын кукыктык мәртебесіне кол сүғу болып табылады, сондыктан да оған зек негізді себеп- тер болғамда гана заң бойынша руксат етіледі. Мундай азамазтьщ әрекетін азамагтык іс журпзудш бекі- тілген тәртібімен тек сот кана шектейді (КР АІЖК 33-тарауы) гана шектелуі мүмкін. Оған камкоршы бекітіледі. Муғідай аза- мат мүлікке билік ете, жалакысын, зейнетакыны немесе баска датабысын ала алады және усак-түйек түрмыстык затзарга жүм- саудан баскасын коспаганда, оларды камкоршынын келісімімен жумсаГщы. Азамат спиртті ішімдіктерді немесе есірткі заттарын пайдалануды токтаткан жакданда, сот іс-әрекетке кабілетпгін шектеу мен оған бекітілген камкоршыны алып тастайды. Азаматгы іс-әрекетке кабілетсіз немесе онын іс-әрекетке кабілеп шектеулі (айыру) ден тану туралы істерді караудың іс жүргізушілік тәртібі мыналардан турады: 1) азаматтын турғылыкты жері бойынша сотка іс-әрекетке кабілеттшкті шектеу (айыру) туралы арыз кабылданады, егер ол адам психикалык немесе психоневрологиялык мекемеге жат- кызылса, арыз сол мекеме орнатаскан жердеп сотка беріледі; 2) арыз талап кою арыздарынын занда (KJP АІЖК 150-151- баптар) бекітілген барлык талаптарына сай болуы тиіс. Занла сонымен бірге, азаматтын іс-әрекетке кабілеттзліпн шектеу ту ралы: азаматты іс-әрекетке кабілетсіздеп тану. 14-тен і8-жаска дейінп кәмелетке жасы толмағаннын өз табысын еркімен пай- далану кукығын шектеу немесе айыру туралы арыздар бойын ша косымша талаптар б ек тлген ; 3) азаматты іс-әрекетке кабілетсіз деп тану зуралы арызды кабылдағаннан кеипз сот төрешісі козғалған іс бойынша сот 297 ісінде азаматтын мүдделерін корғау үшін берілген занды өкіл өкілеттіпне ие ресми өкіл-коргаушыны тагайындайды. Алво- катураиын кызмепн реттейтін зандарга сәйкес мүнлай коргау- шынын занды көмеп тегін (КР АІЖК 304-бап). 4) онын психикалык жағдайын аныктау үшін сараптама та- гайындауда және істе акыл-есінің ауыткуынан түлғаныи өз іс- әрекеттерінін мәнтн түсіме алмайтындыгы және іс-әрекеттерін баскара алмайтындыгы туралы сот-психиатриялык сараптама- сынын актісі міндетті түрді болуы. Істе сот-психиатриялык са раптама актісінін болмауы сот шешімін жоіска шыгаруға сөзсіз него болып табылады. Сараптама тағайыңдалған түлга сарап- тамадан касакана жалтарган жагдайда, сот отырысына пси- хиатрдын катысуымен сот азаматты сот-психиатриялык сарап- тамаға мәжбүрлеп жіберу туралы үйгарым шыгара алады (КР АІЖК 305-баптың 2-бөлігі). Азаматты іс-әрекетке кабілетсіз деп тану туралы істі сот кам- коршынын және камкоршы орган өкілінін міндегп түрде каты суымен карайды. Бүл органнын катысуы азаматтардын күкыкта- ры мен мудделерін коргаудың мемлекетпк кешлдігі болып та былады (КР АІЖК 306-баптын 1-бөлш). lc-әрекетке кабілетсіз деп тану туралы ісі каралып жаткдн азамат, егер ленсаулык жагдайы мүмкіндік берсе, сот отыры сына шакырылуы мүмкш (КР АІЖК 306-баптын 2-бөлт). Іс-әрекетке кабілеттілікті шектеулі туралы істі дайынлау непзінен мынадан түрады: 1) арызданушыдан түлганын спиртті ішімдіктерге немесе есірткі заттаріа, пспхотропты заттарга тым әуес екендіпне дәлелдемелерді талаіп ету. Азаматгын іс-әрекетке кабілетііліпн шектеуге спиртті шнмдіктерді немесе есірткі запарды. психо- тропты заттарды шектен тыс жәие үнемі пайлалангандыктан онын деисаулыгынын күруы және отбасын матсриалдык ауыр жаідайга калдыруы непз болады (КР АІЖК ЗОЗ-бап) Бүл рет- те, зан (КР АК. 27-бап) түліаны маскүнем немесе нашакор деп танутз байланысты іс-әрекетке кабілетсіз деп тану мүмкіндігін карастырмайды; жүктеу/скачать 12,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|