Нүрмашева Ф. К а з а Х с т а н р е с п у б л и к а с ы н ы ң а з а м а т т ы қ 1 c ж ү р г І з у к ү к ы ғ ы \. l\l \ I ы /м II а \іч 1,1 ’iiiw
- т а р а у. АЗАМАТТЫК ІСТЕРДЩ ВЕДОМСТВОЛЫК
жүктеу/скачать 12,05 Mb. Pdf көрінісі
|
nurmashev u nurmasheva f kazakstan respublikasynyn azamattyk 2
| 7 - т а р а у. АЗАМАТТЫК ІСТЕРДЩ ВЕДОМСТВОЛЫК
БАҒЫНЫШ ТЫЛЫГЫ § 1. Ведомстволык багыныштылық угымы мен турлеві А зам атт ы к проц есте ведом ствол ы к б ағы н ы ш т ы л ы к пен әділсоттылы к угымы бар. А заматты к процестеп ведомстволык б агы н ы ш ты л ы к деген кандай да бір занды дауды талкы лау кезіндегі м ем лекетп коргандар к ү з ы р е п н щ т ә р л б і мен шектері, ягни осындай даудын шешілуін каж ет ететінді оларды шешуге өкілетті белгілі бір органны н жүргізуі мен талкылауына жат- кызуы. Дауларды, ягни занды істерді ж әне өзге күкы кты к мәселе- лерді (сол не өзге занды деректш , тұлганын немссе муліктін ж әне т.б. кұкы кты к жагдайының аныкталуы туралы) шешуде Казакстан Республикасынын заңдылыктары бойынш а әртурлі органдардың кұкы кты к күштері бар. Оларга мыналарды жат- кызуға болады: — сот өкім еп н жүзеге асыратын м емлекетпк органдар (Ж о- гаргы сот, облыстык ж әне оган тен калалы к сотгар, аудандык сотгар, арбитражды және аралык соттар; — заңда карастырылган кейбір жағдайларда — аткару өкіметі жүйесіне кірепн органдар (мысалы, нотариат, енбек дауларын шешетін органдар, Казакстан Республикасындагы адам күкык тары бойы нш а өкілетті әкім ш ілік ком иссиялары , әкім ш ілік мемлекетпк кызметкерлерді аттестаииядан өткізетін аттестаци ялык комиссия және тагы баскалары); — даудын тараптарынын өздері күрган, тағайындаган нем<* се сайлаган органдар, оларга мысалы аралык соттарды. арбит ражды соттарды, келісепн немесе ымыраға кел оепн комис- сияларды жаткызуга болады; — егер де, мемлекет ішіндегі барлык күкыктык коргау күра.г дары ескірген болса, адамдардын күкыктары мен бостандыкла- рын корғау жөніндеп мемлекет аралык органдар (мысалы, адам күкыктары жөніндеп Еуропалык сот). Агтары аталіан әрбір орган, оның шлнде жалпы сот тек зан да көрсеплген өздеріне катысты, ягни ведомстволык багыныш- ты істерді жүрпзуге гана күкьпы. Ведомстволык баіыныштылыктын тек заамен іанааныктал- ған тәртібі болып табылатын өзінін ерекше белпсі боладь 76 Мысалы, әртүрлі істердін ведомстволык бағыныштылыгы төмеіщегі нормативтткүкыктык және зан актілерінде карасты- рылғаи: — азамагтык істер КР АІЖК 24, 25, 26-баитар; — әкімішлік істер КР ӘК, БкК 541—57-баптар; - азаматтык күкыктар, кәсігжерлер мен түтынушылардың күкыктары (КР АК 9 және 10-баптар); - Казахстан Республикасының «Неке және отбасы туралы» Заныішагы 7, 13, 15, 17, 36, 4 1-43-баптарындаг ы және өзге де баптардагы неке-отбасылык істер. Кейбір даулардыц өзге мемлекеттік органдарда каралып, шепіілепніне карамастан көптеген даулар бірінші сатьиш ы сот- тарда шешиіеді. Біркатар жағдайдарда дауды сотка берудін ал- дында оны әкімшілік тәртіплен мемлекетпк және өзге орган дарда талкылайды. К.Р «Әкімшілік күкык бүзушылык туралы» кодексте (бүдан әрі—КР ӘҚБтК) әкімшілік күкык бүзушылык істер, істерді карау жөніндегі лауазымды түлгалардын күзыреті мен әкімш ш к атіыішүлдарды салута ведомстволык бағынышты мемлекеттік оргаішардыц (ӘКБтК 541-576-бап) тізімдері берілгсн. Казак- стан Республикасы ӘҚБтК-тің 26-бабының 2-бөлігіне сәйкес әкімшілік күкык бүзушылык жөніндеп істерді караута өкілетті органнын, лауазымды түлганын іс-әрекетіне одан жогары органға немесе тікелей сотка шагымдануға болады. Мысалы, егер де шешімді жогары орган немесе лауазымды тұлга кабыл- даған болса, көлік күралдарын жүртізу күкығынан айыру түріңдегі әкімшілік айыппүл салу туралы жол полиниясы орга- нынын каулысына шагым сотта каралуы тиіс. (КР ӘКБтК 467-бап). Кеден кодексіне сәйкес кеден органынын шешіміне, әре- кетіне (әрекетсіздіпне) шағым жоғары кеден органына не бол- маса осы органнын жогары лауазымды тұлғасына беріледі, ал түлға кеден органынын шешімімен келіспеген жағдайда сотка шагы\шанады. (Кеден кодексі, 493-бап). Азаматтык сот ісі тәртібімен бүзьпған немесе жокка шыға- рылган күкыктар, бостандыктар мен занмен коргалатын мүдделерді коргау туралы істерді, егер де оларды КР АІЖК-не және өзге заңдарға сәйкес корғау жүзеге асырылмаса, оны сот- тар карайды. (КР АІЖК, 24-бап). Әдебиетте соттың ведомстволык бағыныштылығын ерекше, шартты, аралас және балама деп бөлу кабылданған. 77 Ерекше ведомстволык бағыныштылык оны сотқа жіберу ісі бойынша арнайы міндетгі рәсімдерді өткізу кажеггыіпнін жок- тыгымен сипатталады, яғни мұндай істер тек сотта каралады. Шартты ведомстволык бағыныштылык — бул тараптардың өзара алауыздыктарын сотка дейін реттеуге әрекет етуі. Мыса- лы, КР АК-нін 706-бабының 1-тармағына сәйкес жүкп тасы- малдаудан шыккан тасымалдаушыға талап койганға деиін оган талапты заң актілерінде карастырылған тәрлппен кою. (Көлік туралы занмен немесе онын жаргысымен не кодекспен). «Кдзактан Республикасындағы енбек туралы* Казакстан Республикасы Заңынын 98-бабына сәйкес еңбек дауларын та- раптардьщ келісімдері бойынша алдын ала келісімді комиссия карайды. Осыган байланысты келісімді комиссиянын енбек дауы бойынша кабылдаған шешімімен келіспегендер оны мәні бойынша шешуі тиіс сотка арыз беруге кукылы. Заң істердін белгілі бір санаттарын шешуді кандай да бір органның немесе бірнеше әртурлі органдардын ерекш е жүргі- зуіне жаткызуына карай ведомстволык багыныштылык ерекше және балама болуы мүмкін. Мысалы, баланы асырап алу істерін, ата-ана кукығынан айыру туралы дауларды тек жалпы соттар шешеді (Қ Р А ІЖ К 317-5, «Неке және отбасы туралы» К Р Заң ы 68-бап). Демек осындай істерге ерекше ведомстволык багыныш- тылык б е к т л г е н . Буған карсы, азаматгар мен үйымдар арасындагы мүліктік дауларды әртурлі мемлекетпк соттар да (жалпы соттар, арнайы ауданаралык экономикалык немесе әкімш ілік соттар), аралык соттар да шешетіндіктен, олар балама ведомстволык баш ны ш - тылыкка не. Мысалы, шыгынга ушыраганы туралы істерді жал пы ж эне арнаулы ауданаралык экономикалы к соттар шешуі мумкж. Балама ведомстволык багыныштылык өз кукыктарын кор- ғауды іздетен түлғага мүлікті даулар бойынша жалпы ж эне ар найы ауданаралык экономикалык немесе аралык сотгарды тан- дау мүмкіндіпнде беріледі. Аралас ведомстволык багыныштылык - бул дауды карауга өкілетп кандай да бір органнын сотка дейш талкылауы. Аралас ведомстволык багыныштылык бірнеше ведомстволык багыныш тылыктын бірнеше өзге туріне тән белгілерді бф ікпреді, кеп жагдайларда ерекше және балама баіыныштылыкты. Мысалы, К.Р АІЖ К 275-бабынын 1-бөлпіне сәйкес азамат немесе үйым 78 мемлекетпк өкіметпн, жергілікті өзін-өзі баскару органынык, коғам ды к б ір л ест ік т ін , лауазы м ды тулған ы н , м емлекет кызметкерінін шешімш жокка шыгару туралы тікелей сотка иемесебагыныштылыктәрпбімен жоғарғы мемлекетпк органға шагымдануга кұкылы. Істердің жеке санатгарын (категориялар) белгілі органдар- дың жүргізуіне жаткызудыи негізгі санаттарына мыналар жа- тады: — даулы күкыктык карым-катынастык сипаты, ягни даудын мазмүпы; — күкыктык карым-катынастын. субъективті күрамы (дауға катысушылар күрамы); — каралып отырган істін даулылығы мемесе даусыздыгы; — дауды алдын ала сотка деж нп тәрпппеп реттеуге тарап- тардың өзара келісімінің болуы; — жокка шығарылтан актіш н сипаты (нормативті немесе нормативті емес). жүктеу/скачать 12,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|