Антонимия эквиполентті формальді-

сөздің бір бөлігінің лексикалық бірліктерінің

семантикалық қатынасының түрі: жаман – жақсы,

жаман – жақсы, суық – жылужәне т.б. Лексикалық

антонимдер - бір сөйлем мүшесінің мағынасы

қарама-қарсы мағынада түсіндірілетін сөздер. Мұны

сөздің этимологиясы көрсетеді антоним:

Синонимдермен, омонимдермен салыстырғанда

антонимияның тіл құрылысы үшін маңызы зор.

Антонимия адамның ойлауының жалпы заңы болып

табылатын қарама-қарсылыққа негізделеді, ал

адамның ойлау заңдары түптеп келгенде

шындықтың өзінің өмір сүру заңдылықтарын

көрсетеді. Антонимияның осындай объективті

негізінің арқасында ол лингвистикалық әмбебап

және лексикадағы парадигматикалық қатынастың

ең маңызды түрі болып табылады.

Антонимияның психологиялық негізі – қарама-

қарсылық бойынша өкілдіктердің ассоциациясы;

логикалық негіз – қарама-қарсы түр ұғымдары,

мысалы, қаражәне Ақ«ахроматикалық жарық»

жалпы тұжырымдамасы аясында. Сонымен,

антонимдер міндетті түрде ортақ қасиетке ие болуы

керек, оған сәйкес антонимдер қарсы тұрады және

оны нақтылайтын семалар (бұл дәл қиылысу

қатынастарына тән - эквиполенттік вербалды

қарсылықтар).

Барлық сөздерде антоним бола бермейді.

Антонимияның ерекшелігі:

1) сапалық және бағалау мәні бар сөздер ( жеңіл –

2) сабақтас ұғымдарды білдіретін сөздер ( басы –

3) қарама-қарсы бағытты, іс-әрекетті, күйді,

қасиеттерді білдіретін сөздер ( кіру - шығу, жоғары

шығу - төмен түсу).

Белгілі бір пәндік лексикалық мағынасы бар

сөздердің антонимдері болмайды ( шам, стадион).

Құрылымдық белгілері бойынша антонимдер бір

түбірлі және аралас түбірлі болып екіге бөлінеді: дос

- дұшпан, адал - опасыз, танымал - халыққа қарсы,

ашық - жақын, кел - кетжәне қатты - жұмсақ,

тұтану - сөну, бойында - көлденең.Демек, бұл

формальды-семантикалық немесе тек

семантикалық түрдегі эквиполенттік оппозициялар.

Сондықтан антонимдердің лексикалық

мағынасындағы семалар тең емес. Антонимдердің

мағыналары қиылысу қатынасы арқылы

байланысады: олардың мағыналарында міндетті

түрде оларды жақындастыратын және бір-біріне

қарама-қарсы ерекше, ерекше, жалпы семалар

болады.

олардың біршама дерексіз, жалпылама сипатқа ие

болуы. Мысалға: баяғыда - жақында(уақыт мәні);

жоғары-төмен(кеңістіктегі қозғалыс бағытының

мәні); үлкен кіші(бір нәрсенің өлшемі, шамасы).

Арнайы саралаушы семалардың ерекшелігі

олардың үлкен қарама-қайшылығы және қарама-

қарсылығы болып табылады. Салыстыру: баяғыда -

жақында -тірек нүктесіне қатысты және оны анықтау

уақыт аралықтары: «үлкен» - «кіші»; ауру – сау: нашар

- дененің жақсы физикалық жағдайы, көңілді -

қайғылы (моральдық).

Омонимдердің лексикалық мағынасының тұқымдық

құрамының ұқсастығы интерпретацияның бір түріне

әкеледі: ауыр«ауыр» жарық«Жеңіл»; қыс«Жылдың ең

суық мезгілі» жаз«Жылдың ең жылы мезгілі».

Антонимдердің көп мағыналарының бұл қасиеті –

жалпы абстрактілі семенің және оған қарама-қарсы

неғұрлым нақты семелердің болуы – антонимдерді

антонимдерге ұқсас басқа құбылыстардан –

жағдаяттық қарама-қарсы сөздерден айыру үшін аса

маңызды. Салыстырыңыз: кешке саяхатшыларға

ашық жерде аю тұрғандай көрінді. Сонда көзі

қырағырақ оның аю емес, дүбір екенін көрді. Сөздер

жалпы абстрактілі семасы жоқ. Бұл тек ситуациялық

қарама-қарсы сөздер.

Антонимияның қарама-қарсылығы 2 түрдің

логикалық қарама-қайшылығына негізделген, бұл

таңдауды анықтайды. Антонимдердің 2 түрі:

Сөздің LSV антонимдік оппозицияның элементар

бірлігі ретінде әрекет етеді. Полисемантикалық сөз

антонимдердің әртүрлі қатарын құрайды. Мысалға:

қалың – сирек(шаш туралы, орман туралы) және

сұйықтық(сорпа туралы, қаймақ туралы); жеңіл

ауыр(чемодан) және қиын(сынақ) бірақ

күшті(мұздату); құрғақ - дымқыл(мата) және

эмоционалды(адам).

Бір полисемантикалық сөздің антонимдік LSV

ретінде қарсы болған кезде антонимия ішкі сөз

болуы мүмкін. Бұл антонимия деп аталады

құдық»». Қарыз алу- «қарыз беру» және «қарыз алу»;

Сондай-ақ бар антонимдер

жағдайды (іс-әрекетті, қарым-қатынасты) оның

әртүрлі қатысушылары тұрғысынан сипаттау үшін

антонимдер қолданылады? қабылдау - беру, сатып

«тез, байқамай қарап тұрып көрмеу».

Орыс тіл білімінде де бар тілдік

тілдік  ж

жәәне

не  ссөөйлеу

йлеу

((контекстік

контекстік) ) антонимдер

антонимдер. . Тіл

Тіл  антонимдері

антонимдері - бұл

сөздік деңгейінде қарама-қарсы келетін қарапайым

сөздер. Мысалы: үлкен – кіші, жау – дос, көму – ашық,

ыстық – суықжәне т.б.