Женское недержание легко лечится дома

сөзжасам үлгісі бойынша жасалған сөздер: үйрету

дене

дене- уай дене

дене- писа дене

дене; көк жұмырт

жұмыртққаа  т

тәәрізді

різді-

раушан ат

ат, ондағы байланыс мағынасы жағынан да,

формасы жағынан да айқын көрінеді.

Сөздік қарсылықтардың түрлері 4-кестеде берілген.

Осылайша, қарама-қарсылықты құрайтын сөздердің

әрбір жұбын кем дегенде екі көзқараспен сипаттауға

болады:

Қазірдің өзінде ауызша қарсылықтарды жалпы шолу

олардың санының көп екенін көрсетті, сондықтан

орыс сөздерінің парадигматикалық байланыстары

өте әртүрлі. Жақсы зерттелгендерді қарастырыңыз.

Үш түрлі болуы мүмкін сәйкестендірудің қарама-

қайшылықтарынан бастайық:

1) PS1 = PS2, PV1 ≠ PV2 - синонимдер;

2) PS1 ≠ PS2, PV1 = PV2 - омонимдер;

3) PS1 = PS2, PV1 = PV2 - бір сөз.

Сонымен, тұлғаның қарама-қайшылықтары қарама-

қарсы жоспардағы сөздердің міндетті толық немесе

ішінара айырмашылығы бар, тек формасы немесе

мазмұны жағынан бірдей жұп сөздермен берілуі

мүмкін.

Кесте 4. Сөздік қарсылықтың түрлері

Құрамдас

сөздердің PV

және/немесе PS

сәйкес келуі

бойынша

қарсылықтардың

түрлері

Сөздерде сәйкес

келетін

элементтер саны

бойынша

қарсылықтардың

түрлері

Оппозициялық

тұлғалар

Оппозициялар

жеке

Эквиполентті

оппозиция

Семантикалық

қарама-

қайшылықтар

Абсолютті

синонимдер

Ресми

қарсылықтар

Омонимдер

Жеңілдетілген

сөздер:

Кешіріңіз -

қоштасыңыз

Мал жаю –

сақтау

Формальды

семантикалық

қарама-

қайшылықтар

- (жоқ, бұл бір

сөз

болғандықтан)

Сөйлемнің бір

мүшесінің бір

түбірлі

сөздері Кесте

- кесте

2.1.2. Омонимдер формальды сәйкестіктің

қарама-қайшылықтарының көрінісі ретінде.

Омонимдер

Омонимдер (грек. гомос- бірдей + онима- атау)

формасы жағынан бірдей, бірақ мағынасы жағынан

мүлде басқа сөздердің қарама-қарсы сөздері.

Мысалға: бейбітшілік«Келісім, соғыс жоқ» және

бейбітшілік«Ғалам, глобус»; қорғау«Бір-бірінен кез

келген қашықтықта болыңыз» және қорғау«Ақырына

дейін тұру», «жеңу. Биікті қорғау».

Омонимдер шындықтың әртүрлі құбылыстарымен

корреляцияланады, сондықтан олардың мағынаның

әртүрлі денотативті бөліктері болады, белгіленген

құбылыстар арасында байланыстар, ассоциациялар

болмайды. Бұл өте маңызды, өйткені ол омонимия

мен көп мағыналылықты ажыратуға мүмкіндік

береді. Қысқаша айтқанда жалпы семалар болса, біз

көп мағыналылық туралы, егер жоқ болса,

омонимия туралы айтып отырмыз.

Көп мағыналылық пен омонимияны ажыратудың

қосымша ережелері бар:

1) синонимдерді таңдау және олардың

мағыналарын салыстыру. Салыстыру: шайқас«Бала,

қызметші» - шайқас«Шайқас, шайқас» – омонимдер;

теңіз шайқасы«Шайқас» - коррида«Бәсекелестік» –

екіұштылық.

2) сөздің шығу тегін, этимологиясын білу.

Омонимдердің шығу тегі әртүрлі болуы мүмкін:

Мысалы, күрес I   ұру(Ся), шайқас II  қазақ. Бала—

Бала, қызметші.

Орысша, басқаша омонимдердің түрлері:

1) олардың парадигмасы қаншалықты сәйкес келеді;

2) PV сәйкестік дәрежесі бойынша;

3) тәрбиелік себептер бойынша;

4) сөйлем мүшелеріне қатысты.

Сөз парадигмасының сәйкестік дәрежесі бойынша

лексикалық омонимдер болуы мүмкін. толы

толыққ

ж

жәәне

не  жартылай

жартылай . Толы

Толыққ  омонимдер

омонимдер омоним

сөздердің барлық түрлері сәйкес келсе. Жартылай

Жартылай

омонимдер

омонимдер егер парадигманың барлық формалары

бірдей болмаса. Жартылай омонимдер жиі аталады

гомоформалар

гомоформалар ... Мысалға, бейбітшілік(«Ғалам»

дегенді білдіреді) - дүниелер, бейбітшілік(«соғыс

жоқ» дегенді білдіреді) – формалар жоқ 

көпше

,

демек, бұлар жартылай омонимдер; кілт«Құлыпты

құлыптауға арналған құрал» және кілт«Көктем» -

толық омонимдер.

PV сөздердің сәйкестік дәрежесі бойынша

омонимдер болып бөлінеді гомофондар

гомофондар  мен

мен

омографтар

омографтар.. Біріншілерінің айтылуы бірдей, бірақ

жазылуы емес, ал екіншісінің, керісінше, жазылуы

бірдей, бірақ айтылуы емес. Сонымен,

гомофондарға жатады бастық – бастық, шалғын –

садақ, омографтарға - қамал - құлып.

Омонимдер сөйлеудің бір бөлігіне (жоғарыдағы

мысалдарды қараңыз) немесе басқаларына сілтеме

жасай алады: Ақ жабу

жабу (зат есім) бүкіл жер жабу

жабу

(етістік). Сәйкесінше, бар бір

бір  м

мүүшелі

шелі  ж

жәәне

не  бір

бір

м

мүүшелі

шелі  омонимдерді

омонимдердіңң  омонимдері

омонимдері..

2.1.3. Абсолюттік синонимдер семантикалық

тұлғаның қарама-қайшылықтарының көрінісі

ретінде.Синонимдердің болуы барлық тірі

тілдердің әмбебап белгісі.

Мерзімі синонимдер

синонимдер грек тілінен қалыптасқан.

синонимия«Бірдей ат». Синонимдер әртүрлі белгілер

бойынша ажыратылады. Ең танымалы В.В.

Виноградов стилистикалық және идеографиялық

синонимдер туралы: синонимдер

синонимдер - бұл мағынасы

жақын немесе ұқсас сөздер. Мағынаның жақындығы

өте субъективті және нақты емес критерий.

Субъективті сөздер синонимдер болмаса да,

мағыналарының жақындығын интуитивті түрде

сезінетінімізді білдіреді, мысалы, етістік сыбырлау -

айқайлау - айтумағынасы жақын, бірақ синонимдік

қатарды құрамайды.

Сондықтан анықтаған жөн синонимдер

синонимдер мағынасы

жағынан сәйкес келетін сөздер ретінде тілдік

деңгейде мағыналары бірдей. Синонимдер –

мағынасы жағынан бірдей, бірақ формасы жағынан

әр түрлі сөздер. Оның үстіне, егер сөздер

полисемантикалық болса, онда сөздерді абсолютті

синонимдер ретінде қарастыру үшін олардың негізгі

мағынасы бойынша сәйкес келуі қажет. Сөздердің

синонимдер болып табылатынын шешкенде,

синонимдік сөз тұтастай емес, LSV деңгейінде

ашылатынын есте ұстаған жөн. Синонимдер жеке

LSP деңгейінде ғана бар. Етістіктің әр түрлі

мағынадағы синонимдерін салыстырыңыз бару:

1) бару: қадам, қадам, ұсақтау, жүру;

2) құлау (жауын-шашын туралы): бару, құлау, құлау,

төгу;

3) бетпе-бет келу - бару;

4) ағу: ағу, құю, жүру, жүгіру (су туралы);

5) төгілу: жайылу, бару, құю, ағу (жарық туралы,

жылу туралы);

6) істеу: бару, жұмысқа тұру (институтта).

Сонымен, синонимдер мыналарды қамтиды:

1) көп мағыналы лексикалық дублеттер:

лингвистика = лингвистика, синология = синология,

гиппопотам = гиппопотам, алып кету = алып кету,

орасан = зор;

2) контекстте лексикалық мағыналары бірдей

полисемантикалық сөздер: ққайда

айда ( (ққайда

айда)) онымен

салыстыруға болады.

Құндылықтардың сәйкестігін қалай анықтауға

болады?

Сіз С.Г. ұсынған критерийді пайдалана аласыз.

Бережан: сөздердің лексикалық мағыналарының

семантикалық компоненттерінің сәйкес келуін,

семнің сәйкес келуін қарастырады. Сонымен қатар,

сөздердің мағынасының тұлғасын анықтау үшін

арнайы процедура қажет емес, сөздіктердің

деректеріне жүгіну жеткілікті: мұндай синонимдер

мағыналардың бірдей интерпретациясына ие

(сөздіктерде), сөздер көбінесе өзара мағынада

қолданылады. бір-бірінің детерминанттары.

Мысалға: лақтыру«Қолыңдағы бірдеңе ұшады,

толқынмен құла» және лақтыру«Ұштыр, қолға

бірдеңе түсір, толқынмен лақтыр» (МАС).

Демек, синонимдер мағынаның денотативтік

бөліктері бірдей болуы керек. Синонимдерді сөздік

интерпретацияларында ескерілмейтін, бірақ

қолданыс деңгейінде немесе мағынаның

коннотативтік бөлігінде кездесетін потенциалды

семалар арқылы ажыратуға болады. Әртүрлі

коннотативтік семалармен синонимдерге мысал:

ауру - ауру (кітап) - ауру - ауру (қарапайым, ауызекі):

ауру«Денсаулықтың бұзылуы, ағзаның дұрыс жұмыс

істеуінің бұзылуы»; ауру«ауру»; қасірет(кітап) «ауру»;

ауру«Ауру (қарапайым, ауызекі тіл). Бұл зат

есімдердің барлығында мағынаның өзіндік

стилистикалық компоненттері бар.

Потенциалды семаларымен ғана ерекшеленетін

синонимдерге мысал ретінде етістіктерді келтіруге

болады шығару - шығару.Олар бірдей түсіндіріледі:

«бір нәрсенің ішіне нысанды алу үшін», бірақ сіз тек

жансыз нысанды алып тастай аласыз және жансыз

және жанды нысандарды алып тастай аласыз: Біз

Васканы, бұршақ тәрізді, ортақ үйіндіден алып

тастадық... Зат есімдердің қатынасы да солай Кубок

– шыныаяқ(бірінші әдетте сымбатты, екіншісі

дөрекі).

Бұл мысалдар мағыналардың денотативті және

коннотативтік бөліктерінде сәйкес келіп, тек

потенциалдық семаларымен ғана ерекшеленетін

синонимдердің өзі жиі аталатындай абсолютті

синонимдер емес екенін көрсетеді. Олар құны

бойынша бірдей, бірақ пайдаланылмайды:

математикалық лингвистика ≠ математикалық

лингвистика.Бірақ олар сөздің мағынасы деңгейінде

сәйкес келетіндіктен, ономатемалар жиі аталады

номинативті

номинативті, , экстраконтекстік

экстраконтекстік,,

парадигматикалы

парадигматикалыққ немесе ж

жүүйелік

йелік  синонимдер

синонимдер..

Синонимдер ұзақ уақыт бойы зерттелсе де, қазіргі

уақытта синонимияның жалпы қабылданған

теориясы жоқ. Айтуынша, А.Д. Апресян, синонимия

мәселесін тіл білімі дамуының қазіргі кезеңінде

шешу мүмкін емес, өйткені:

· Семасиология ғылым ретінде, сөздің семантикасын

талдаудың теориялық негізі әлі жеткілікті түрде

дамымаған;

· Орыс сөздерінің толық сипатталмаған лексикалық

мағыналары;

· Сөздіктерде белгіленбеген көптеген жасырын

мағыналар. Сөздікте сөйлеушінің сөзге қатысты

барлық тілдік құзыреттілігі (сөйлеушіде бар ақпарат)

көрсетілмейді;

· Синонимия күрделі құбылыс ретінде көптеген

шектес формациялардан бөлінбейді: лексика-

семантикалық топтар, тектік-арнайы қатынас

арқылы байланысқан сөздер, конверсиялар т.б.

Мысалы, жұп сөздер синоним болып табылады:

қозғалу – бару, жорғалау, асығу(LSG); алу -

беру(түрлендірулер); бөтелке орналастырады

орналастырады-

бөтелкеде кіреді

кіреді (аналогтар – мағыналары

қиылысатын сөздер); тәуелді, тәуелді, Третьяков

галереясына баруды ұнатасыз ба?етістік жақсы

көру«іс-әрекет алдыңғы кезеңде бірнеше рет

орындалды» деген мағыналық компонент жоқ. Сіз

ғашық бола аласыз, бір жерде және 1 рет барып,

тәуелді және тәуелді - қайталанатын әрекеттен кейін

ғана.

жүктеу/скачать 7,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: