Алматы на ушах: миллионер раскрыл

«Білімді/білімсіз адам» оппозициясын жүйелі

сөздіктің минималды көрінісі ретінде сипаттай

отырып, оның тіл кеңістігіндегі орнын көрсету керек.

Бұл оппозиция және оның өкілдері лексика-

семантикалық және денотативтік-идеографиялық

топтарға біріктірілген («Оқу процесі», «Оқу-тәрбие

процесіндегі тұлға», «Тәрбие формасы», «Оқыту

құралы», «Білім беру нәтижесі», «Марка»). , «Оқыту

уақыты ») Сөйлемнің бір бөлігіне жататын, типтік

семантикаға ие, мүшелері арасында мағыналардың

өзара тәуелді элементтеріне негізделген тілдік

жүйелік байланыстар бар сөздер ретінде. Сөз

таптары өз кезегінде басқа мағыналық өрістермен

бірге адам әлемінің бейнесін құрайтын «Білім»

семантикалық өрісіне бірігеді.

«Білім» семантикалық өрісінің лексикалық бірліктері

мысалында сөздік жүйеліліктің көріністері мен

қарама-қайшылықтардың түрлерін қарастырайық.

«Білім» саласының барлық лексикалық

бірлестіктерінің ішіндегі ең маңыздыларының бірі —

сөздері формасы жағынан да, мағынасы жағынан да

ұқсас формалық-семантикалық класс. Бұларға

сөйлем мүшелері, бір түбірлі сөздердің ұялары –

сауатты, сауатты, сауатсыз, сауатты; үйрету,

үйренуші, үйренуші, үйренуші, оқу; білімділік,

білімділік, білімділік, білім беру, сондай-ақ бір

сөзжасамдық үлгі бойынша жасалған сөздер

жиынтығы – сауаттылық, білімділік, эрудиция,

хабардарлық, саналылық, құзыреттілік; екі, үш, төрт,

бес. Семантикалық класс формальды ұқсастығы жоқ

сөздердің синонимдік қатарымен беріледі: мұғалім –

тәлімгер – мұғалім – мұғалім – тәрбиеші; баға – ұпай

– баға, т.б.

«Білім» саласы лексика-семантикалық топтардан

тұрады, оның ішінде бір сөйлем мүшесінің сөздері

бар, оларда жалпы грамматикалық семалармен

қатар, жалпы категориялық-лексикалық сема да

бар. Мысалы, оқыту етістігінің мағынасында

«процесс» грамматикалық семасы мен «түсіну»

категориялық-лексикалық семасы бар. Оған

«білімді, ақпаратты беру», «оқу» дифференциалдық

семалар тәуелді, нақтыланады. Студент сөзінің

мағынасында "объективтілік" грамматикалық

семасы "тұлға" категориялық-лексикалық семемасы

арқылы нақтыланады, оған "орта мектептің, кәсіптік-

техникалық училищенің оқушысы", "оқытатын

бірдеңе. біреуде n.». Категориялық-лексикалық

семаларда өз сөзінің арнайы формалды құралдары

болмайды. «Білім» өрісінде келесі лексика-

семантикалық топтар бөлінеді:

1. Рөлі бойынша адам 

оқу процесі

(зат есім

абитуриент, тәрбиеші, тьютор, декан, сырттай

студент; адж. аудитория, курстық жұмыс, ректор).

2. Академиялық пән (зат есім пән, курс, пән).

3. Оқу орны (зат есім академия, институт, лицей,

мектеп; қосымша. Университет, сынып, мектеп).

4. Оқыту формасы (зат есім. Диплом, тест, тест,

емтихан, экскурсия; қосымша кеш, сырттай, сессия).

5. Оқыту құралы (зат есім, есептер кітабы, сөздік,

энциклопедия; қосымша. Алфавиттік, алфавиттік,

анықтамалық).

6. Белгілеу (зат есім екі, сынау, белгі, бес; сын. Ұпай,

тамаша, нашар, қанағаттанарлық).

7.Құжат (зат есім диплом, журнал; қосымша.

Сертификаттау, журнал).

8.Оқу уақыты (зат есім, жыл, өзгеріс, семестр, сабақ;

адж. Диплом, жылдық, сабақ).

9.Білімнің нәтижесі (зат есім тәрбие, білім, оқу

үлгерімі; т.б. тығыз, мәдениетсіз, білімді, білімді).

10. Оқыту процесі (білім беру, тәрбиелік; т.б. Үйрету,

істеу, оқу, түсіну, меңгеру).

Категориялық-лексикалық сема топтың

семантикалық негізін құрайды, оның типтік

семантикасын анықтайды және әрбір жеке сөзде

дифференциалдық семалар арқылы нақтыланады.

Мысалы, «Тұлғаны оқу-тәрбие процесіндегі рөліне

қарай білдіретін зат есім» топшасы. Топшаның типтік

семантикасы: білім саласына қатысты тұлға. Бұл

топшаның категориялық-лексикалық семасы «адам»

семасы болып табылады, ол тиісті аспектілерде

көрсетіледі: «кіру. 

оқу орны

"," Аспирантурада

жоғары оқу орнынан кейінгі білім алу "," тәрбие

жұмысымен айналысатын "," жоғары оқу орнының

оқытушысы қызметін атқару ", т.б. Немесе, мысалы,

оқыту, қайталау, үйрету етістіктерінің

мағыналарында , ауызекі тіл. оқу үшін «білім беру»

жалпы категориялық-лексикалық сема мен «оқуға

көмектесу», «үйрету», «аудитория алдында ауызша

айту» дифференциалдық семаларын ажыратуға

болады.

Неғұрлым мағыналы сөздер негізгі сөздермен жеке

байланысады. Үйрету етістігі үшін мұндай ең жақын

анықтауыштар дайындау – «беру 

кәсіби білім

«,

Үйрету -» оқыту арқылы, хабарлау, жүйелі ақпарат

беру кейбір п. пәні ", мектепке - ауызекі тіл. «Біреуді

шабыттандырыңыз. қатаң тәртіп ережелері,

бұрғылау »және т.б. Бұл етістіктердің

мағыналарында «білім беру» категориялық

семасынан басқа, ұғымды бір немесе басқа жағынан

нақтылайтын дифференциалдық семалар бар.

Бейтарап лексикадан басқа, негізгі сөздерді

белгіленген элементтерді, бағалау лексикасын

пайдалана отырып нақтылауға болатынын қосу

керек. Білімсіз сын есімді бейтарап лексика

сауатсыз, жартылай сауатты, мәдениетсіз, сондай-ақ

таңбаланған элементтердің көмегімен де

нақтылауға болады (мұндай сөздер сөздіктерде

сипаттамалық, қарапайым белгілерден тұрады): сұр,

күңгірт, т.б.

«Білім» өрісінің әртүрлі топтарының қарама-

қайшылықтары арасында бірдей жалпы

бірліктермен жеке байланысқан сөздерді құрайтын

эквиполенттік типтегі қарама-қайшылықтар

жеткілікті түрде кең таралған. Мысалы, оқу етістігі

үйрену, меңгеру, меңгеру, меңгеру, оқу, кітап

етістіктерімен жекеше байланысады. түсіну, кітап.

оқу, разг. жеңу, разг. жаттығу, разг. өту, разг. үйрету,

олардың арасында, өз кезегінде, эквиполенттік

қатынастар бар, т.б. қиылысу қатынастары.

Қарсылықтың негізі категориялық сема «білім алу»,

саралау семалар: «жүйелі терең білім», «бар білімді

жетілдіру», «оқу процесінде», «кез келген теориялық

салада», «кез келген практикалық, кәсіби сфера ","

Белгілі бір күш салу "," егжей-тегжейлі, жан-жақты ","

ресми түрде, тек есеп беру мақсатында ", т.б. «Білім»

лексика-семантикалық тобының ішіндегі топшалар

айқын қиылысу сипатына ие және аталғанды 

білдіреді. сөздер категориялық семамен ғана емес,

жалпы дифференциалдық семамен де біріктірілетін

субпарадигмалар. Минималды субпарадигмалар

синонимдер қатарын құрайды, яғни. Мағыналары

бірдей немесе ұқсас ономатомдық сөздер:

Жеңілгендер – жетпегендер – артта қалғандар –

қазықтар;

тәрбиеші – губернатор – куратор – тәлімгер – пестун;

үйрену - істеу - орындау - жаттау, т.б.

Ресми қарсылықтар материалда іс жүзінде

көрсетілмеген, өйткені біз сөздердің семантикалық

класын қарастырамыз, дегенмен омонимдердің

жекелеген мысалдарын келтіруге болады, мысалы:

күнделік (күндізгі бөлімдегі студент) – күнделік

(тағайындалған сабақтарды жазуға және үлгерім

мен мінез-құлық туралы жазбаларға арналған

студенттік дәптер).

Семантикалық қарама-қайшылықтар ортақ

морфемасы жоқ, мағынасы жағынан ұқсас,

құрамында ортақ семалар бар сөздердің жұптары

арқылы беріледі. Мұндай қарама-қайшылықтардың

мысалдары мыналарды қамтиды:

Білімді – «алған, білімі бар, жан-жақты білімі бар»

және құзыретті – «бір нәрсені жақсы білетін, бір

нәрсені жақсы білетін». «Білім, ақпарат кімде бар

немесе алған» жалпы сәйкестендіру семалар.

Мектеп – «орта немесе толық емес орта білім

беретін оқу орны» және оқушы – «бастауыш, 

орта

мектеп

немесе кәсіптік мектеп ». Оқушы сөзіндегі

«адам», «үйренуші» семелерін ажыратып, мектеп

сөзінің мазмұнын құрайтын жалпы семалар.

Формальды-семантикалық қарама-қайшылықтар

құрамы жағынан да, мағынасы жағынан да ұқсас

сөздерді біріктіреді, мысалы, лектор – лекция.

Формальды тұрғыдан алғанда бұл сөздер түбір

морфемасы жағынан ұқсас, мағыналық жағынан да

өте жақын: лектор – «жоғары немесе орта арнаулы

оқу орнында студенттерге сабақ беретін адам.

дәрістер циклі түріндегі пән, курс - ауызша

баяндауда ", лекция -" жоғары және орта арнаулы

оқу орындарында қандай да бір түрдегі

оқытушының ауызша баяндауынан тұратын оқыту

нысаны. студенттер тобына арналған тақырып,

тақырып, бөлім. Аспирантура – магистратура

сөздерінде жалпы жұрнақ, ал сөздер

мағыналарында – «білім беру формасы» деген ортақ

семантикалық компонент бар.

Тұлғаға қарсылық бір жазықтықта ұқсас сөздердің

байланысуынан көрінеді. Тұлғаның формальды

қарама-қайшылықтарына мысал ретінде

омонимдер жатады: ботаник (тек жақсы баға алатын

студент) - ботаник (ботаник), күнделік (күндізгі

бөлімдегі студент) - күнделік (тағайындалған

сабақтар мен үлгерім мен мінез-құлық бағаларын

жазуға арналған студент дәптері) .. . Тұлғаның

мағыналық қарама-қайшылықтарына мысал ретінде

мағыналары бірдей абсолютті синонимдерді

келтіруге болады: білімді – нұрлы, білімсіз – надан,

қараңғы – тығыз, ойлы – ойлы, озат – бесжылдық

студент.

Жекеше қарама-қайшылықтар екі сөздің құрамдас

бөліктерінің осындай қатынасын болжайды, егер

сөздердің бірі екіншісінде қайталанатын сияқты,

оған «кірген». Семантикалық жекеше қарама-

қайшылықтар көбінесе тектік-арнайы қатынастар

арқылы немесе меронимиялық қатынас арқылы

мағыналық байланысқан сөздердің арақатынасында

жүзеге асады, мысалы: университет – факультет.

Бірінші сөздің мағынасы келесідей анықталады:

«әртүрлі гуманитарлық және жаратылыстану-

математикалық кафедралары (факультеттер) бар

жоғары оқу орны», екінші сөздің мағынасы «жоғары

оқу орнының оқу, ғылыми және әкімшілік

бөлімшесі, онда ғылыми пәндер оқытылады».

Сонымен факультет сөзінің бүкіл мазмұны

университет сөзінің мағынасына кіреді, сонымен

қатар факультет университеттің бір бөлігі, бөлімшесі

болып табылады.

Көбінесе сөздер жеке байланысқан болады, оларда

ұқсастық формасы жағынан да, мағынасы жағынан

да көрінеді. Мұндай сөздер формальды-

семантикалық қарама-қарсылықты құрайды,

мысалы: оқыту – «үйрету» және мұғалім –

«оқытушы», диплом – «жоғары немесе орта арнаулы

оқу орнын бітіргені туралы ресми құжат» және

аспирант - «жоғары оқу орнында немесе орта

арнаулы оқу орнында соңғы курста оқитын,

дипломдық жұмысты, дипломдық жұмысты

дайындайтын адам», оқу орнын бітіруші –» оқу

орнын бір мезгілде бітірген адамдар тобы (сынып,

курс) және бітіруші – жақын арада оқу орнын

бітіретін, мектептің соңғы сыныбына, жоғары, орта

арнаулы оқу орнының соңғы курсына түскен адам.

Стильдік синонимдердің қарама-қайшылықтары

келесі жұп сөздер арқылы беріледі: дек. бес сынып

оқушысы – оқу озаты, ауызекі. сыныптасы –

тәжірибеші жолдас, кітапқұмар. оқу - оқу, разг. cram -

үйрену және т.б.

Стилистикалық таңбаланған және бейтарап

сөздердің қарама-қайшылықтары, онда біріншісі

соңғысынан эмоционалдық-стильдік сипаттағы

қосымша реңктермен ғана емес, сонымен қатар

концептуалды мазмұнға кіретін дифференциалды

семалармен ерекшеленеді, келесідей лексикалық

жұптарды қамтиды: үйрену - «оқу кезінде. , үйрену,

жаттау» және толып кету - razg. «Жаттау - мағынасыз,

нақты түсініксіз».

ҰҚСАС ҚҰЖАТТАР

Қазіргі орыс тіліндегі фразеологиялық

бірліктерді лексика-семантикалық

(компоненттік) талдау әдістері, олардың

компоненттерінің типологиясы. Орыс

фразеологизмдеріндегі компонент-символдар.

Қазіргі орыс тілінің фразеологиялық

бірліктерінің жасалу түрлері.

аннотация 20.08.2015 жылы қосылды 

Орыс тіліндегі аспаптық істің семантикалық

сипаттамасы. Оның функциялары мен

формальды парадигматикалық және

синтагматикалық көрсеткіштері. Орыс тілінің

регистрлік мәндерін ағылшын тіліне көшіру

әдістері. Аудармадағы лексика-грамматикалық

мәселелер.

курстық жұмыс 09.09.2013 жылы қосылды 

Соматизмдер тілдің лексикалық жүйесіндегі

сөздердің ерекше табы ретінде. Ағылшын

мәдениетіндегі дүниенің лингвистикалық

суреттерінің ерекшеліктері. Сөздердің

фразеологиялық тіркесі туралы түсінік.

Соматикалық фразеологизмдердің мағыналық

ерекшеліктері. Фразеологиялық бірліктердің

классификациясы.

курстық жұмыс, 18.08.2012 қосылған 

Шетел сөздерінің негізгі белгілерін анықтау.

Орыс тіліндегі киімдерді білдіретін сәнді

ағылшын, француз және түркі терминдерінің

таралу тарихы. Қабылдаған лексикалық

бірліктердің тілді меңгеру дәрежесіне қарай

жіктелуі.

курстық жұмыс, 20.04.2011 қосылған 

Семантикалық оппозиция лингвистикалық

ұғым ретінде. Тілдің фонологиялық,

лексикалық, морфологиялық жүйелеріндегі

қарама-қайшылықтар. Оппозиция мүшелерінің

мағыналық қатынасы. Украиндық

басылымдардағы семантикалық қарсылықтар.

курстық жұмыс, 08/07/2013 қосылған 

Қысқаша ақпарат

орыс жазуының тарихынан.

Қазіргі орыс тілінің сөздік құрамы туралы

түсінік. Тілдің бейнелі және экспрессивті

құралдары. Орыс тілінің сөздік қоры. Қазіргі

орыс тілінің фразеологиясы. Сөйлеу этикеті.

Сөзжасамның түрлері.

алдау парағы, 20.03.2007 қосылған 

Шетел сөздерін қабылдау қазіргі орыс тілін

дамытудың бір жолы ретінде. Қарсылас

сөздердің топтарын стильдік бағалау.

Қолданыстағы шектеулі лексика. Орыс тіліндегі

қарыз алудың себептері, белгілері, жіктелуі.

аннотация, 11/11/2010 қосылды 

Күлкі философиялық, мәдени және әлеуметтік

феномен ретінде. Қазіргі неміс тіліндегі

«Лахен»/ «Lächeln» лексика-семантикалық

өрісінің құрамы мен құрылымы, бұл зат

есімдердің үйлесімділігі. Күлкі күйін білдіретін

етістіктердің лексика-семантикалық тобы

диссертация, 17.09.2014 қосылған 

Тілдің коммуникативті қызметі. Тілдің

лексикалық жүйесінің ерекшелігі. Орыс тілінің

лексика-семантикалық жүйесінің сипаттамасы.

Тольяттидегі қызмет көрсету орындары

атауларындағы сөз таптары: сөздердің түрлік

қатынасы; тақырыптық; лексикалық және

семантикалық.

курстық жұмыс, 21.04.2010 қосылған 

Тілдің лексикалық жүйесіндегі тарихи

өзгерістер. Қазіргі тілдегі туынды қатынастар.

Қарыз алу тілді жаңа сөздермен толықтыру

тәсілі ретінде. Компьютерлік сленгтің тілдегі

орны. Компьютерлік жаргон тілдің ішкі жүйесі

ретінде.

жүктеу/скачать 7,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: