О ббк 83. 3 (5 Қаз) б 20 Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі Ақпарат және мұрағат комитеті

41
  Ағаштың сөзін Мұжық қабыл алды, 
Қиратып, бәріне де ойран салды.
Кесіліп ағаш біткен жан-жағында, 
Сорайып манағы Ағаш жалғыз қалды.
  Қираған ағаштарға қарап тұрып,
Қуанды мұқатқандай жауын қырып. 
Біреудің бағы бастан көшерінде 
Қас болар жақынымен Құдай ұрып.
  Айырылып жан-жағында панасынан, 
Қорқады өтсе-дағы құйын жүріп.
Ұрынып жаз ыстыққа, қыс суыққа,
Біресе бұршақ соғып, болды құрып!
  Ол қанша пайда тапты жалғыз тұрып, 
Өзгенің әлек етіп бәрін қырып?
Ағашта қурап тұрған әл болсын ба,
Кетіп ед дауыл соғып, қалды сынып.
  Сонда оған сынып жатқан, жылан келді. 
«Өзіңе бәле тілеп алдың, – деді,
Қорғаушы жаныңдағы Ағаштардың 
Кінәсіз бәріне лаң салдың, – деді.
  Панаңды желден, күннен қорғап тұрған 
Қырғызып, өзің жалғыз қалдың, – деді, 
Алланың арам пейіл сүймес құлы,
Отыңа өзің жаққан жандың», – деді.
* * * 
  Жігіттер, жақыныңмен болмаңдар қас, 
Қас болған жақынымен ақырда оңбас. 
Ағайын бірі – пана, бірі – қару,
Кісіге жеке-саяқ бақыт қонбас.
  Кей ақымақ әлек етер жақындарын, 
Аямай жұмсап күш пен ақылдарын.
Жау түгіл, иттен бойын қорғай алмай, 
Қаптырар ақырында тақымдарын.

42
15. ҚАртАйғАн АрыстАн
  Қартайып Арыстанның әлі кетті, 
  Айбынды жұрт қорқатын сәні кетті.
  Бетіне жан келмейтін уақыттары,
  Артына бір қарамай бәрі өтті.
Аяқта дәрмен қалды жүрерлік-ақ,
Тым қарттық жас емес қой көрерлік-ақ!
Tiс түсіп, тырнақ мұқап, қайрат кетіп,
Жайы бар тыныш жатып өлерлік-ақ.
  Тынышына қоймады оны өзге аңдар,
  Бата алмай: «Сені ме?!» – деп жүрген жандар. 
  Анау да, мынау да өшін алып жатыр 
  Қашаннан Арыстанда кегі барлар.
Ат тепті, Қасқыр қапты етін үзіп,
Біресе жаралады Өгіз сүзіп.
Қинады әркім келіп білгенінше,
Арыстан үн шығармай жатты төзіп.
  Ыңыранып жатыр еді өлейін деп,
  Қасына Есек келді көрейін деп.
  Артықша жанға батар жерін таңдап,
  О да тұр Арыстанды тебейін деп.
«Я, Раббым!», сол уақытта, – деді Арыстан: 
Мен түгіл, қорқушы еді ат қамыстан.
Бұл Өгіз, мынау Қасқыр тимек түгіл,
Зәресі ұшушы еді, көрсе алыстан.
  Дариға! Ол заманның бәрі өтті,
  Кәрілік деген бәле келіп жетті.
  Tiс түсіп, тырнақ мұқап, әл кеткен соң,
  Сорыма бәрі мұның ер боп кетті.
«Тебем» деп келіп тұрған мынау Есек, 
Аяқта жатушы еді болып төсек.
Кешегі дәурен баста тұрған шақта 
Мұны кім айтушы еді жан деп есеп.
  Көп шығар, жоқ демеймін, кінәм менің, 
  Ризамын бақ-бәлеңе бірдей сенің.
  Тұяғын бұл жаманның тигізбей ал – 
  Қорлықтан, мұнан көрген, жеңіл өлім.

43
* * *
  Айтылған бірдей емес осы аңдар,
  Ішінде жақсы, жаман, осалы бар.
  Арыстан, Жылқы, Өгіз, Есекке ұқсас, 
  Ойласаң табылмай ма, неше адамдар?
Ерлер бар заманында дәурен сүрген, 
Дұшпанын ерегіскен жалғыз бүрген. 
Қартайған Арыстандай әлі кетіп,
Қаруы бұл уақытта азып жүрген.
  Бақ қонса, сыйлар Алаш ағайын да,
  Келе алмас жаман батып маңайыңа. 
  Басыңнан бақыт құсы ұшқан күні 
  Құл-құтан басынады, малайың да.
16. ШАл Мен АжАл
Орманнан бір шал қайтты отын алып, 
Бүкшеңдеп, көтере алмай, өліп-талып. 
Отынын жерге қойып, біразырақ 
Қисайып жатты байғұс ойға қалып:
  «Мен сорлы әрі кәрі, әрі жарлы,
  Асырау оңай емес үйлі жанды.
  Қартайдым, жалданарға қайратым жоқ, 
  Бермеді тұтынарлық Құдай малды.
Бұл маған не қылғаның, Жаратқаным?! 
Бір шалға үйлі жанды қаратқаның? 
Төлермін салғырт ақша қайдан тауып, 
Қажетім бірін сай ғып жаратпадың?
  Не жаздым, құтқармастай бұл бейнеттен, 
  Күнің жоқ тілегімді қабыл еткен.
  Біреу кеш, біреу ерте өліп жатыр,
  Келмейді маған Ажал, қайда кеткен?»
Мұны естіп, Ажал шалға жетіп келді.
«Шақырдың жаңа неге, – деді, – мені?» 
Ажалды көрген шақта зәресі ұшып,
Шал байғұс сасқанынан бұлай деді:

44
  «Жарайды, бәрекелді, қош келдің сен! 
  Өзім аш, әрі кәрі, қуатым кем,
  Отырмын отынымды көтере алмай,
  Жібер деп арқалатып шақырып ем».
* * *
Шал болсын, жасы жетіп, жеңген қарттық, 
Я жүрген жоқшылықтың зарын тартып,
Сау жер жоқ денесінде ауру да 
Өлімнен тірілігін көреді артық.
Кейбіреу көтере алмай жүрсе күнін, 
 
Кейіген сағатында тілейді өлім.
 
Болады надандықпен зор күнәһар,
 
Ісінің Құдіреттің білмей жөнін.
17. ҚАйырыМДы тҮлКі
Бір мерген бозша құсты атып алды, 
(Қоймады, өлтіріп-ақ жалғыз жанды). 
Басында бір ағаштың үш баласы 
Шырылдап ұясында жетім қалды.
 
Ана жоқ таситұғын тағам-жемді,
 
Күн көрер бейшаралар қайтіп енді?! 
 
Шулаған балапандар дауысын естіп,
 
Сөз сөйлеп осылайша Түлкі келді.
«Алда сорлы, бейшара, балалар-ай! 
Жасынан өлген екен аналары-ай!
Көбелек, шыбын аулап күн көретін 
Жоқ екен сорлылардың шамалары-ай!
 
Әй, құстар! Тыңдаңыздар құлақ салып, 
 
Кезекпен жем тасыңдар ұшып барып. 
 
Үшеуін асырауға қанша қиын?!
 
Етіңдер, аз күн қайыр бөліп-жарып.
Көкек құс! Жүнің түлеп жүр ғой бекер, 
Азырақ жетім үшін жұлсаң нетер? 

45
Қайырдың бұл дүниеде жетімге еткен,
Басқа іс, сауабына бар ма жетер?
 
Бозторғай! Қарап тұрма, сен де текке. 
 
Жүресің бекер шырлап ұшып көкте.
 
Даладан, тоғайлардан таман ізде, 
 
Бұлардың үшеуіне көп керек пе?!
Сарымойын! Ер жетті ғой балаларың, 
Бәледен Құдай сақтар бірер-жарым. 
Бұлардың күндіз-түні жанында бол, 
Жоқтатпай сорлылардың аналарын!
 
Қарлығаш! Сен келтірсең маса-шыбын, 
 
Бұларға о да қорек болар тығын. 
 
Осындай жұрт жабылған сауап іске 
 
Ұят қой кіріспесең, жарықтығым!
Сандуғаш! Неғылайын сені қайрап! 
Қоярсың оқтын-оқтын өзің сайрап.
Көңілін біраз ғана көтермекке,
Зарлының жетім қалған соры қайнап!
 
Достарым! Осындай бір іс етелік, 
 
Жастарды жетім қалған кісі етелік!
 
Ізгілер орманда да бар екенін 
 
Осындай сауап іспен көрсетелік!
Тұрғанда Түлкі сөйлеп сауап жолды, 
Қайғыға естігеннің көңілі толды.
Аштыққа шыдай алмай үш балапан 
Ағаштан төмен жерге түсіп қонды.
 
Жұрт жинап жақсы кеңес құрған Түлкі, 
 
Зарланып жетімді аяп тұрған Түлкі. 
 
Ауызына үшеуін де қағып салды –
 
Өзі екен нағыз Құдай ұрған Түлкі.
* * *
Жеп қойды құстың жетім балапанын, 
Қорықпай-ақ обалынан Түлкі залым. 
Қарасаң, ел ішінде аз ба, адамдар 
Жеп жүрген обалсынбай жетім малын?

46
  Пана боп, өзің сақта, Құдіретім!
  Кім де кім балапандай қалса жетім! 
  Жұмсақ тіл, көңілі қатты залымдардың 
  Ете гөр жетімдерден аулақ бетін!
18. МАйМыл Мен КӨзілДіріК
Қартайып, нашар көрді Маймыл көзі, 
Ойлады ем етерге оған өзі.
«Көз азса, Көзілдірік емі» – деген 
Тиетін құлағына жұрттың сөзі.
 
Бес-алты Көзілдірік Маймыл тапты,
 
Біразын құйрығына тізіп, тақты.
 
Қарады бірін иіскеп, бірін жалап,
 
Бір мезгіл төбесіне қойып жатты.
Пайда жоқ иіскесе де, жаласа да,
Қойып-ақ һәр жеріне қараса да 
Маймылға Көзілдірік ем болмады,
Адамның көздеріне жараса да.
 
«Жоқ!, – деді титімдей де пайда тіптен, 
 
Мәжнүн бұл шыныдан дару күткен!
 
«Жақсы-ақ, – деп көзілдірік» шулаушы еді, 
 
Бәрі де жалғаншы екен адам біткен.
Сөздері жұрттың айтқан бәрі жалған,
Мен жарым жалған айтқан сөзге нанған. 
Көрмедім жау алғырдан ешбір пайда,
Еңбегім босқа кетті іздеп талған».
 
Қараңыз: Маймыл не етті сонда тұрып,
 
Бір тасқа ұрды бәрін лақтырып.
 
Ашу мен жарымдықтан пайда бар ма?
 
Күл-күл боп көзілдірік қалды сынып.
* * *
Алғанға бұл кеңесте ғибрат бар,
Маймылша іс ететін көп надандар.
Пайдалы затты орнына жұмсай алмай,
Сөгетін пайдасыз деп жоқ па, адамдар?!

47
19. ШАл Мен жҰМысКер
Шал қайтты малайымен пішен шауып,
Бәлені сезе ме, адам тұрған бағып?
Орманмен кешке тұрым келе жатты, 
Баратын елге тура бір жол тауып.
 
Тап берді қарсы алдынан аю шығып, 
 
Болмады айла етерге о ғып, бұ ғып.
 
Үстіне Шалдың аю қонып алды,
 
Сорлыны ә дегенше жерге жығып.
Жұмарлап, басып-жаншып аю Шалды, 
Жемекке енді бастап ыңғайланды. 
«Бауырым, Пәленшежан, айыршы-ай», – деп, 
Малайға шал жалынып қолқа салды.
 
Малайы темір айыр, балтаны алып,
 
Аюды жықты, басын, ішін жарып.
 
Қан-қан боп үсті-басы өлейін деп,
 
Қорқырап аю жатты ыңыранып.
Шал тұрып енді орнынан есен-аман, 
Жақындап жұмыскерге келді таман. 
«Әумесер, ақылың жоқ, ит-доңыз!», – деп, 
Байғұсты балағаттап, сөкті жаман.
 
«Ұрсасың неге, Шалым, маған, – деді, 
 
Сөккендей не істедім саған, – деді. 
 
Жазғаным – менің сені аю-жаудан 
 
Айырып алғаным ба, аман?!» – деді.
Шал айтты: «Көрмеймісің не еткеніңді? 
Желігіп, жындануға жеткеніңді?
Бардай-ақ әкең құны сонша шаншып,
Терісін іске алғысыз еткеніңді?»
* * *
  Сөз жаздым үгіт үшін бозбалаға,
  Осындай елде уақиға аз ғана ма?
  Қайырың наданға еткен – шашқан мүлкің.
  Болады рәсуа құр далаға.

48
Құдайым, жолдас қылма жамандарға! 
Көзі тар, көңілі соқыр надандарға!
Жақсылық етсең де бір, етпесең де, 
Жақпайсың кей ақымақ адамдарға.
20. жАрлы БАй
 
Бір күні Жарлы отырып ойға қалды: 
 
Байларға кейбір сараң көзін салды. 
 
«Ішіп-жеп, рахатын көрмеген соң,
 
Не керек, – деді, жиып пұл мен малды.
Малыңда не қызық бар ептеп жиған, 
Жаныңа еш рахат етпей жиған?!
Қызығын малдың көрмей бұл дүниеде, 
Алмайсың ақыретте сатып иман
7
.
 
Өлесің, артыңда көп мал қалады,
 
Көріне кімнің малы бір барады?
 
Адал сүт емген бала қалса артыңда,
 
Көп болса, асың беріп, там салады.
Дариға! Мен бай болсам жұрттан асқан! 
Үйлерді салдырар ем қандай тастан!
Сом түгіл, мыңын бірден жұмсар едім,
Аямай киер киім, ішер астан.
 
Жылқымды, қымызымды, қойымменен, 
 
Жұмсар ем, қонағыма тойымменен. 
 
Жұртымның жабықтырмай көңілін ашып 
 
Күнде той, күнде қызық ойынменен».
Осылай жатты ойлап кедей жазған, 
Кішкене лашығында жерден қазған.
Аяқта етігі жоқ, баста бөрік,
Үстінде жыртық көйлек кір-кір, тозған.
 
Ақсақал, ақ сәлделі, таяқ қолда,
 
Сықылды жүрген адам ұзақ жолда, 
 
Кедейдің бай болсам деп ойлап жатқан 
 
Үйіне кіріп келді бір қарт сонда.
7
 Иман – араб сөзі «сенім» деген мағына.

49
Орнынан кедей тұрып сәлем берді,
Қарт оған: «Алейкүмассалам» – деді.
– Беремін мына саған әмиянды
8
 
Бай болып, мүддеңе жет, балам, – деді,
 
Көп емес, қазір онда жалғыз ділдә,
 
Оны алсаң, ділдә болар тағы орнында.
 
Оны алсаң және орнынан ділдә шығып, 
 
Таусылмас, ала берсең, қанша жылда.
Ұмытпа, бұл сөзімді, жаным балам!
Мейлің тойғаннан соң ала-ала,
Апар да әмиянды суға таста,
Болады тұтынарға сонда ғана».
 
Осыны айтты да, қарт кетіп қалды,
 
Кедейім қуанғаннан естен танды.
 
Отырып аң-таң қалып, біраздан соң 
 
Шиланды
9
 ашайын деп қолына алды.
Ішінде алтын жатыр ашып көрсе,
(Бай болу сағатында Құдай берсе!)
Жарлы оны бұлай алып қойып еді,
Білінді орнында бір тағы нәрсе.
 
О да алтын, оны қойды және алып,
 
«Өңім бе, түсім бе?!» – деп таңға қалып. 
 
Ертеден кешке дейін Жарлы отырды, 
 
Шиланнан саф алтынды санап салып.
Әмиян күндіз-түні болды қолда,
Ac ішу, дамыл алу болмады онда.
Алтынды бөлек-бөлек үйіп отыр,
Өзімен-өзі кеңес құрып сонда:
 
«Мінеки», – деді, – енді мен де баймын! 
 
Байлармен жұрттан асқан сайма-саймын. 
 
Құдайым бермегенде, жаттым ұйықтап, 
 
Тұрғанда Құдай беріп, неге ұйықтаймын?!
Шығарсам қазір алтын үй алатын,
Онан соң бір жүз мыңын бие алатын. 
Көшкенде жүктерімді атқа артам ба?!
Тағы да алтын керек түйе алатын.
8
 Әмиян – ақша салатын ыдыс (А.Байтұрсынұлының түсініктемесі).
9
 Шилан – ақша салатын ыдыс (А.Байтұрсынұлының түсініктемесі).

50
 
Бір жақсы кең қонақ үй және керек,
 
Келсе де қанша қонақ сыя алатын.
 
Ол үйге жібек көрпе, жастық, кілем 
 
«Болмайын қонақтардан ұялатын».
«Сиыр мен мынау алтын қойға, – деді, 
Аналар, қатын алсам, тойға деді. 
Жұмсармын мұнан соңғы алтындарды 
Қаражат, киім-кешек бойға, – деді».
 
Табылды бірінен соң бір қажеті,
 
Күн түгіл, өтті солай неше жеті.
 
Жемеді оңды тамақ, көрмеді ұйқы, 
 
Тұрғандай аурудан болды беті.
Ай түгіл, әлденеше жыл өтеді,
Алса енді бәріне де пұл жетеді.
Өзенге әмиянды алып келіп,
Тастауға қимай, қайтып әкетеді.
 
Шиланды қайтып алып келеді үйге, 
 
Шыдамақ және қиын аштық күйге. 
 
«Тұрғанда қолда әмиян, алтындарға, 
 
Тағы бар қарттың сөзі деген тиме!».
Ағарып сақал-шашы, қариды енді, 
Тәнінде қу сүйек қап ариды енді,
Қызығын малдың жұмсап көретұғын 
Мезгілдің кетті өтіп бәрі де енді.
 
Адасты ақылынан деуге жынды, 
 
Санайды бір жаңылмай сонша мыңды. 
 
Осындай ішпей-жемей жиған дәулет, 
 
Қараңыз, ақырында немен тынды?!
Үстіне бүтін көйлек алмай сатып, 
Алмастан азық-түлік, жарап-қатып,
Баяғы лашығында жан тапсырды,
Оныншы миллионды санап жатып.
* * *
 
Бір емес, толып жатыр осындай кеп,
 
Бар болып жоқтың ісін істейтін көп. 
 
Малы көп, көңілі жарлы адамдарға 
 
Ат қойған қанша теріс жарлы бай деп?

51
Жаман ғой жарлылық күй адамзатқа, 
Жақсы емес рахатсыз байлық бақ та.
Мал жиып бай болуды талап еткен,
Есіңде бұл кеңесті ұғып сақта!
21. АйнА Мен МАйМыл
 
Айнаның қарсы алдына Маймыл барып, 
 
Айнада өз сүгіретін көре салып,
 
Аюға жанындағы күліп айтты,
 
Ақырын аяғымен түртіп қалып:
«Бері қара! Бұ кім өзі мынау перің? 
Білмеймін, қайдан шыққан мұндай көрім?! 
Он екі мүшесінің бірі оңды емес,
Көз салып қарап тұрсам әрбір жерін!
 
Мен бұған титтей ғана ұқсас болсам,
 
Ішіме пышақ салып, өлер едім.
 
Ол рас бесеу-алтау бар екені –
 
Кейіпсіз нақ осындай бөлелерім».
«Маймылжан, біраз ғана етсең төзім,
Менің бар жалғыз ауыз айтар сөзім:
Әуре боп бөлелерің санағанша,
Абайлап қарашы әуел өзіңе өзің».
 
Аюдың бұл ақылы айтқан досқа,
 
Бір жүріп, бірге тұрған көңіл қосқа.
 
«Алды жөн адасқанның» деген сөз ғой 
 
Тыңдаусыз құр далада қалды босқа.
* * *
Мысалы: адам – Маймыл, өлең – Айна, 
Өлеңде түсінгенге бар көп пайда.
Айтылған өлеңдегі мінін көріп,
Түзейтін мінез-құлқын адам қайда?!
 
Біреудің мінін айтса өлеңшілер,
 
Мәз болып тыңдағандар, қарқ-қарқ күлер. 
 
Болса да нақ сол міндер өз басыңда,
 
Деп айтар: «Секілді екен пәленшелер».

52
Мен талай көргенім бар осындайды,
Өз мінін кім аңғарып, абайлайды?
Мысалы, бидің жеген парасын айт, 
Көрсетер көзін қысып ауылнайды.
22. Кісі Мен АрыстАн
 
Бір аңшы ұстаушы еді аңды қырып;
 
Ішіне қалың ағаш торын құрып.
 
Бір күні Арыстанға кез болыпты,
 
Сыртынан құрған торын бағып тұрып.
Арыстан ақырды оған ауызын ашып: 
«Көрейін, қимылдашы, қарсыласып!
Шекірейіп: «Жан біткенге патшамын!» – деп, 
Мақтанып жүруші едің судай тасып.
 
Қайратың мақтанатын қандай екен,
 
Кел бері, байқасалық күш сынасып,
 
Адамым, рас бізге патша болсаң,
 
Жүріп көр аяғыңды қадам басып!»
«Арыстан! Сенен артық емес күшім,
Сөзімді ілтипатпен тыңдап, түсін.
Ететін мені артық хайуандардан 
Күш емес, өнерім мен еткен ісім.
 
Ол рас, сендей онша батыр емен, 
 
Мақтаншақ, өтірікке жақын емен.
 
Қаншама күш жетпейтін қиын істі 
 
Орнына келтіремін ақылыммен.
Бұл саған айтып тұрған нағыз шыным, 
Шындығын көрсетейін қазір мұның.
Егер де сөзім жалған болып шықса,
Жерсің ғой сонан соң да, жарықтығым!
 
Сен қара! Қылдай өрмек анау тұрған.
 
Мен едім азаптанып соны құрған.
 
Кішкене желге де өзі селкілдейді,
 
Көресің, темір емес я тас қорған.

53
Жүрсем де қайратыңа сырттан қанып, 
Көзіммен көргенім жоқ әлі анық.
Әуелі мен өтейін ар жағына,
Өтерсің мықты болсаң бұзып-жарып».
 
«Тұрсың ғой күш сынарға қылдай тормен,
 
Ол түгіл, байқасқанмын онан зормен.
 
Сен барып ар жағында даяр боп тұр,
 
Жетермін мен де қазір тура жолмен».
Жөнелді, көп сөйлемей, адам пақыр,
Қуанып жылдам жүріп бара жатыр.
Астынан тор-торлардың өтіп алып,
Тұрды енді: «Келсең кел, деп біздің батыр!»
 
Арыстан шапты торға атқан оқтай, 
 
Қомсынып, бейне алдында нәрсе жоқтай.
 
Өте алмай торды бұзып, шырматылып,
 
Сол жерде қолға түсті ұрмай-соқпай.
Оралып жатты торға Арыстаным,
Ақылдан білді күштің қалысқанын.
Терісін Арыстанның сойып алып,
Олжалы қайтты аңшы данышпаным.
* * *
 
Бұл жазған бозбалаға бір өсиет.
 
Өнерсіз қара күште жоқ қасиет.
 
Ойламай күшке сеніп еткен істің,
 
Зарары һәр уақытта басқа тиед.
Демеймін: «Күш керексіз адамзатқа»,
Өнер, ой онан да артық мал мен баққа. 
Өнердің жоқтығынан азып жүрміз,
Нағыз бұл Арыстандай болмасақ та.
 
Бұл күнде күштен ойды бұрын жұмса,
 
Қара күш бәйге алмай жүр осы шақта.
 
Амал ет, заманыңның ыңғайына,
 
Бәйгесіз құр лағып босқа шаппа.
Ақылдан күшіңді артық көріп жүрсең,
Жадыңа бұл кеңесті оқып, сақта!

54
23. жҮрГінШілер Мен иттер
 
Кеш мезгіл келе жатты екі кісі, 
Сөйлесіп, кеңесерлік болып ісі. 
Арсылдап бір ит шығып қақпа астынан, 
Бөлінді екеуінің әңгімесі.
 
Жүгірді және бір ит оны көріп: 
Артынан тағы ит шықты оған еріп; 
Жиылды сол арада қырық-елу ит,
Бірінің дауысын естіп бірі келіп.
 
Біреуі жүргіншінің сонда тұрып, 
Ойлады қуалауға таспен ұрып. 
Жолдасы жанындағы оған айтты: 
«Қарама, неғыласың мойның бұрып?
 
Өшігер олар қайта мұнан жаман, 
Тыймассың кесек атып лақтырып. 
Үндемей, жайымызға жүре берсек, 
Өздері қояр әлі-ақ үріп-үріп».
 
Бұл сөзді екеуі де қабыл етті, 
Иттерден қырық-елудей қадам өтті. 
Басылып бірте-бірте дауыстары, 
Кешікпей алды-алдына тарап кетті.
* * *
 
Тағы да бір сөз айтар келді ретім, 
Жаратқан түрлі мінез Құдіретім!
Біреудің малын яки бағын күндеп, 
Күншілдер жоқ па, шулап итше үретін?!
 
Күндесін, шуылдасын, қылсын өсек, 
Етпелік, сөйлеп жүр деп, сөзін есеп. 
Иттердей үріп-үріп тарап кеткен,
Қояды шулап-шулап, үндемесек.

55
24. еМеннің тҮБінДеГі ШОШҚА
 
Түбіне бір Еменнің Шошқа келіп, 
Жемісін жерге түскен жеді теріп.
Тойған соң келістіріп ұйықтап алып, 
Еменнің түбін қазды тұра келіп.
 
Шошқаға сол уақытта сөз айтады, 
Ағаштың басындағы құзғын көріп: 
«Тамырын қазып, аршып тастаған соң, 
Қалмай ма, емен қурап, кеуіп, сынып?».
 
«Қураса, қурайды деп, қиналман көп, 
Қурамай тұрғанменен, неме ол сеп? 
Қурасын, маған салса, күйіп кетсін, 
Қайғырман оның үшін уайым жеп!
 
Құдайым жемісінен айырмасын, 
Қылатын мені семіз солар ғой тек».
Сол шақта күңіреніп сөйледі Емен, 
Шошқаға айтып тұрған осылай деп:
 
«Ей, шіркін! Жақсылықты білмейтұғын! 
Білсең сен, не бетің бар, бүй дейтұғын? 
Жоғары қарай алсаң, білер едің 
Шыққанын жеміс қайдан сен жейтұғын!»
* * *
 
Дүниеде түрлі-түрлі адамдар бар, 
Жақсы мен арасында жамандар бар. 
Ғылымды пайдаланып отырса да, 
Сезбейтін сол пайдасын надандар бар.

56
25. Кісі Мен АЮ
 
Бір адам айдалада елден жырақ,
 
Жеке-тақ, жапан түзді қылды тұрақ. 
 
Жаяулық, жалаңаштық жақсы емес қой, 
 
Жалғыздық олардан да қиынырақ.
Көк шалғын, ағаш, бұлақ – бәрі жақсы, 
Болмайды нақ адамдай серік бірақ. 
Сөйлесіп іштен шерін тарқата алмай, 
Жеке-тақ қапаланды жалғызсырап.
 
Бір күні келе жатты ағаш жаққа, 
 
Нендей жан кез болар деп таныспаққа. 
 
Орманда қасқыр, аю, аң болмаса,
 
Табылсын онан басқа кім бейбаққа.
Айтқандай қарсы алдынан Аю келді, 
Бұл оған тағзымменен сәлем берді. 
Көрісіп, қол алысып амандасып,
Сөйлесіп, бірте-бірте танысты енді.
 
Дос болды ақырында Аю, Адам,
 
Зор болды татулығы бір тумадан.
 
Екеуі күндіз-түні болып бірге, –
 
Баспады бір-бірінен оқшау қадам.
Сөйлескен әңгімесін ешкім білмес,
Әзіл ме, ертегі ме, жай ма кеңес?
Жеке-тақ әңгімеге жоқ кісі еді,
Аю да туғаннан-ақ мылжың емес.
 
Сөйлесіп қанбаса да кеңеске көп, 
 
Әйтеуір сол Аюды жаратты бек.
 
Бір сағат сабыр қылмай сағынады,
 
Көзінен таса болса жолдасы тек.
Осылай әлденеше күндер өтті, 
Шілде боп, күннің ыссы кезі жетті. 
Аралап ойды, қырды, орман, тауды,
Екі дос күн ыссыда сайран етті.
 
Жүре алмай, Адам шаршап, тала берді, 
 
Һәр жерде тұрып демін ала берді. 

57
 
Аюдан Адам нашар болғаннан соң –
 
Ере алмай кейін, артта қала берді.
Сонда оған Аю айтты: «Жеке-тақ жан! 
Айтайын мен бір ақыл, құлағың сал! 
Күзетіп жан жолатпай мен тұрайын,
Сен ұйықтап біразырақ тынығып ал».
 
Жеке-тақ жолдасының тілін алды, 
 
Шапанын шешті-дағы, төсеп салды. 
 
Болдырып күні бойы жүрген бейбақ, 
 
Жатты да, бір есінеп, ұйықтап қалды.
Ал енді Аю тұрды қарауылда,
Кінә жоқ, бағып досын қарауында. 
Қорылдап ұйықтап жатқан жеке-тақтың 
Бір шыбын келіп қонды танауына.
 
Шыбынды келіп қонған Аю көрді,
 
Бір қуып жіберіп ед, қайтып келді. 
 
Үркітіп әлденеше қуса дағы –
 
Кетпеді қайта-қайта қона берді.
Шыбынға Аю қатты ашуланды, 
Көтеріп жерден әйдік бір тас алды. 
Және кеп маңдайына қонған шақта – 
Таспенен пәрменінше қойып қалды.
 
Ұрған тас дәлдеп тиді Жеке-таққа, 
 
Кез болған қай оңды дос ол бейбаққа?
 
Я қаза, я бәлеге жолығарсың –
 
Егер де болсаң жолдас ақымаққа.
Тас тиіп, бас сүйегі қақ айырылып, 
Фәниден көшті сорлы бақи жаққа. 
Қайырын зайғы етсе, керегі не?
Кез қылма, ондай достан, Құдай сақта!
* * *
Жігіттер, сақтаныңыз надан достан, 
Досыңнан, надан болса, артық дұшпан. 
Белгілі жаудан кісі күтінеді,
Тиеді достың оғы қапылыстан.

58

жүктеу/скачать 1,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: