Жаратылыстанудағы метафизикалық дәуір

112 
 
басының экономикалық мүддесі болды. Кедейлердің монастырьға тартқан 
ақыреттің  рахатына  сену,  ал  байлар  үшін  монастырьларға  арқа  сүйей 
отырып ӛздерінің байлықтарын сақтау, сонымен бірге шіркеудің қоғамдық 
тұрмысқа  тигізіп  отырған  ықпалын  пайдаланып  ӛздерінің  үстемдігін 
баянды ету болды. 
Діни  адамдар  мен  дворяндардың  әл-ауқаты  кедей  шаруаларына 
қанаумен байланысты болды, сондықтан бұлардың арасында қайшылықтар 
бірте-бірте  күшейе  түсіп,  Х  ғасырдан  ХІІ  ғасырдың  аяғына  дейін  шіркеу 
ӛкімет билігін ӛз қолына алу үшін күресті күшейтіп отырды. 
Бұл  жағдайдан  шығу  жолы  –  крест  жорықтар  болды.  Қылышпен 
жарақатталған,  католик  шіркеуінің  кресін  таққан  сері  жауынгерлер  баю 
үшін  Шығысқа  аттанды.  Кӛптеген  қан  тӛгіліп,  мыңдаған  кінәсыз  қаза 
тапты.  Мектепте  табиғаттану  сабақтарына  тыйым  салынды,  бүкіл  пән 
аласталынды.  Табиғатқа  табынудың  орынан  аруаққа  табыну,  кереметке 
сену  уағыздалды,  ғылымның    орнына  схоластика  және  діни  кітаптары 
мадақталды. 
ХІІ  –  ХІІІ  ғасырларда  қол  ӛнері  мен  сауда  дамып,  қалалар  пайда 
болуымен байланысты, Орта ғасырда қоғамдық тұрмысқа елеулі ӛзгерістер 
енеді. Ірі қалаларының орталығында (Париж, Рим, Лиссабон т.б.) тұңғыш 
университеттер  ұйымдастырылды.  Ол  алғашқы  университеттердің 
құрлысын кӛре аламыз. Онда тӛрт факультет: 1) діни, 2) заң, 3) медицина 
және  4)  (ерікті  ӛнер»  (философияның)  факультеттері  болды.  Мұның 
алдыңғы екеуі  шіркеу мен дворяндардың мүддесін қорғайтын адамдарды 
дайындауға  тиіс  болды.  Сонымен  қатар  медицина  мен  «ерікті  ӛнер» 
факультеті  католик  шіркеуінің  идеология  саласындағы  ықпалының 
үстемдігіне күшті қатер туғызды. Сондықтан шіркеу ӛзінің беделін сақтап 
қалу үшін басқаша әдістер қолдана бастайды. ХІІІ ғасырда католик шіркеуі 
инквизиция деген ат беріп, ерекше діни құрды, оның алдында «дінсіздер» 
мен күресу міндеті қойылады. 
«Әулиинквизиция  бес  ғасыр  билік  жүргізеді.  Осы  кезде  тек  бір 
Испанияда ғана 35 мыңдай адам ӛртеліп, 300 мыңдай адамға азап жазалары 
беріледі.  Испан  инквизициясының  бұйрығы  бойынша  жазылған  соңғы  от 
1826  жылы  ғана  сӛнді.  Сондықтан  университеттердің  бастапқы 
дәуірлерінде  жаратылыс  саласындағы  айқын  ойлар  қиыншылықпен  әрең 
жол тауып отырғандықтан таңырқауға болмайды. 
Энгельс  «Табиғат  диалектикасы»  деген  еңбегінде  бүкіл  жаңа  тарих 
сияқты  қазіргі  табиғаттағы  зерттеудің  басы  қайта  ӛркендеу  дәуірін  ХV 
ғасырдың орта кезінен басталады деп кӛрсетеді. Осы кезде король ӛкіметі, 
қала халқына сүйеніп дворяндық феодалды әлсіретті. Ірі монархия құрды, 
бұдан  осы  кездегі  Европа  мемлекеттері  және  осы  кездегі  буржуазиялық 
қоғамы дамып шықты.  
Сауда  капиталының  және  сауданың  дамуы  жаңа  рынок,  жаңа  сауда 
объектілерін 
қажет 
етеді. 
Әсіресе, 
Шығыста 
адам 
айтқысыз 
байлықтарымен  ертегілі  Индия  қызықтырды.  ХV  ғасырда  Индия  құрлық 
(Афанасий  Никиитин)  және  теңіз  жолы  (Васко  да  Гама)  ашылды.  Осы 

113 
 
ғасырдың  аяғында  Индияға  жаңа  жол  іздеп  жүріп  Христофор  Колумб 
Антил  аралын  ашады.  Соның  артынан  Америго  Веспуччи  Оңтүстік 
Американың  жағалауларын  зерттейді.  1519  –  1522  жылдары  Фернан 
Магеллан  саяхат  жасап  тұңғыш  рет  жер  шарын  айналып  шығады.  ХVІ 
ғасырда жер жүзінің картасын дұрыс жасау жұмысы қатты қолға алынады, 
ең  ақырында  1770  –  1771  жылдары  Джеймс  Куктің  саяхаты  кезінде,  сол 
кезге  дейінгі  белгісіз  болып  келген  жер  шарының  бір  бӛлігі  – 
Австралияның нұсқасы анықтала бастайды.  Сӛйтіп жер шарының қазіргі 
картасы жасалады. 

жүктеу/скачать 2,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: