Областной учебно-методический кабинет организаций дошкольного, общеобразовательного

139 
 
жылу, ылғал, газ құрамы, дыбыс, химиялық заттар  жәнет.б.тітіркендіргіш 
бола алады. Тітіркендіргіш әсеріне бір тұтас ағза ғана емес, сондай-ақ жеке 
мүшелер,  ұлпалар  мен  жасушаларда  жауап  қайтарады.  Соны  мен  бірге 
тітіркендіруге  әсер  ету  кӛп  жағдайда  қозу  күшіне  сай  келе  бермейді. 
Мысалы,  кӛлденең  жолақты  бұлшықетті  аздап  тітіркендіруден  күшті 
жиырылу  болуы  мүмкін.  Тітіркенгіштік  ӛсімдікте  әртүрлі  жолмен  пайда 
болады. Мысалы, шолпан шыбынжұттың жапырақтары ұзын тісшелері бар 
екі  жақтаудан  құралған.  Жактаулардың  әрқайсысында  сезімтал 
қылқандары  бар.  Бунақдене  солқынканға  тиіп  кетсе,  жапырақ  тақташасы 
кітап беттері тәрізді беттесіп, олжасын қатты қысады. 
Ӛсімдіктер мен жануарлардың тітіркенгіштіктерінің әрекетіне жауап 
қайтаратын  осындай  қозғалыстар  таксис  (гр
.
taxis-орналастыру,  реті 
бойынша орналастыру) деп аталады. 
Таксис—тӛменгі  сатыдағы  жануарларға  тән  организм  мен  сыртқы 
орта  қатынасын  қамтамасыз  ететін  әрекеттің  қарапайым  түрі. 
Эволюцияның  келесі  сатысында  таксистің  маңызы  тӛмендеп,  оны 
бейімделу  механизмінің  әлде  қайда  жетілген  түрлері  алмастырады. 
Таксистер  ортаның  кейбір  факторларына  бағытталу,  бағдарлану  болып 
табылады.  Бір  жағдайда  таксис  әсерге  автоматты  жауап  ретінде 
қайырылған  жәй  қозғалыс—қимыл  түрінде  бейнеленеді,  ал  басқа  бір 
жағдайда ол күрделі әрекеттің бірэлементі болып табылады. 

жүктеу/скачать 2,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: