Образование: исследование устойчивое развитие

93

Существует правило фальстарта, при котором команда, нажавшая на звонок раньше времени 

лишается права ответа.

1.Разделение на 4 группы (цветоделение). Объявление правил игры.

2.1 тур – 15 вопросов

3.2 тур – 15 вопросов

4.3 тур – 15 вопросов, подведение итогов

В задания включаются не только вопросы, требующие прямого ответа, но и усложненные, 

позволяющие развить историческую логику, умение, опираясь на исторические знания делать 

выводы, давать оценку, анализировать и синтезировать.

Примерные вопросы (конечно их больше, мы в качестве примера приводим лишь по 5 

вопросов), представленные на одном из Брэйн-рингов:

Брэйн-ринг 10-11 классы

550-летию Образования Казахского ханства посвящается…

1 тур

1.Какие племена эпохи бронзы легли в основу казахской народности? (андроновцы)

2.Хронологические рамки образования казахской народности (2 тыс. до н.э. – XV в. н.э.)

3.Значение слова «казах» в арабо-тюркском словаре 1245 г., хранящемся в Лейденской 

библиотеке («вольный») [6].

4.Из  истории  национально-освободительных  движений  на  территории  Казахстана, 

мы  знаем,  что  казаки  всегда  подавляли  данные  восстания,  однако  по  сведениям  ученых 

Кляшторного и Султанова у казаков и казахов есть нечто общее. Предположите, что? (слова 

«казак» и «казах» имеют общее значение – вольный: Изгой, который бродит по разным местам 

–  казак,  человек,  который  пускается  дальний  и  опасный  путь  без  сопровождения  –  казак, 

молодец, по словам Бабура «неутомимо угоняющий табуны врага – тоже казах») [6].

5.Почему казахов до 1925 года чаще всего называли киргизами: Киргиз-кайсацкая орда, 

Устав  о  Сибирских  киргизах,  Киргизская  АССР?  (Первоначально  в  XVIII  веке,  русские  не 

видели  особого  различия  в  казахах  и  киргизах  и  называли  всех  киргизами,  позднее,  когда 

выяснилось,  что  это  разные  народы,  на  территорию  Казахстана  уже  переселили  казаков,  и 

чтобы не путать названия казах и казак, продолжали казахов называть киргизами. А настоящих 

киргизов называли черными киргизами или дикокаменными киргизами)

2 тур

1.  Назовите годы правления Керея и Жанибека (1465-1480 гг.)

2.  Согласно  генеалогии  джучидов  у  хана  Керея  было  3  сына.  Одного  звали  Ходжа-

Мухаммед,  второго  Султан  Али  и  третьего  …  Как  звали  третьего  сына  Керея, 

впоследствии, ставшего ханом Казахского ханства? (Бурундук)

3.  Благодаря какому хану оставил сведения о казахах австрийский дипломат, побывавший 

в Москве в 1517 и 1526 гг.? (Касыму)

4.  Бабур  называет  этого  хана  «не  видавшим  света  деревенщиной»,  «безграмотным 

писакой, написавшим два бездарных стиха». Этот человек, внук Абулхаир хана в 1510 

году потерпел поражение от хана Касыма под Сыгнаком. (Мухаммад Шайбани)

5.  Этот хан, по сведениям Мирзы Хайдара Дулати – любил хороших лошадей, был их 

большим  знатоком,  отличался  военным  талантом,  личной  отвагой  и  способностью 

вести за собой других. Назовите его. (Касым)

3 тур

1.  Назовите  3  присырдарьинских  города,  которые  служили  ареной  борьбы  казахов  и 

узбеков почти 200 лет (Сыгнак, Созак, Сауран)

2.  Сколько лет после смерти хана Касыма Казахское ханство переживало упадок (15 лет)

3.  Эту землю казахи называли «блаженной страной, где протекают 7 рек». Назовите ее 

94

5

и скажите, какие противоречивые события связывают ханов отца и сына Касыма и 

Хакназара с этой землей? (Касым отвоевал Семиречье, а Хакназар потерял)

4.  Что объединяет Касыма, Есима и Тауке? (создатели законов)

5.  Назовите главного политического соперника султана Турсуна в Казахском ханстве в 

XVII веке. (хан Есим)

Данная система занятий особенно эффективна при подготовке к ЕНТ. Подготовка к ЕНТ 

по истории Казахстана - это не только «натаскивание» по тестам, но и комплексный подход, 

включающий  в  себя  развитие  элементарных  навыков  работы  с  текстом,  умений  учащихся 

самих составлять тесты. В ходе подготовки к ЕНТ ученики выбирали темы и составляли тесты 

по данной им спецификации, главное – тесты не должны повторять уже известные им вопросы. 

Этот метод полезен и тем, что с каждым годом задания по истории Казахстана усложняются, 

от выпускников требуется не только знание материала, но и определенная логика, способность 

ориентироваться в историческом пространстве. 

Важную роль в развитии функциональной грамотности учащихся играет саморефлексия 

ученика. Только оценивая самого себя, определяя свою зону ближайшего развития, ребенок 

сможет достичь определенных результатов, развиваться и быть способным к саморазвитию. 

Урок не имеет смысла, если нет рефлексии (самооценки). Этого можно добиться при системном 

использовании рефлексий на уроках. Некоторые способы рефлексий:

«Три М»

Назовите три момента, которые у вас получились хорошо в процессе урока и предложите 

одно действие, которое улучшит вашу работу на следующем занятии

«А напоследок я скажу»

Ответьте последовательно на 3 вопроса: 

1.Насколько оправдались ваши ожидания и кому за это спасибо? (исключая учителя)?

2.Что не оправдалось и почему?

3.Мои и наши перспективы. 

Применение  в  системе  интерактивных  методов,  заданий  по  таксономии  Блума  в 

соответствии с новыми подходами обучения, за один год позволило повысить качество знаний 

по истории Казахстана на ЕНТ-2015 с 83% до 90%, а средний балл на 4 балла. 

Итогом работы по данной системе явились мастер-классы для учителей истории города 

Темиртау и Карагандинской области в июне 2015 года, где вышеназванные методы получили 

высокую оценку коллег.

Список использованной литературы:

1.  Назарбаев  Н.А.  Послание  Президента  Республики  Казахстан  –  Лидера  нации 

Нурсултана  Назарбаева  народу  Казахстана  «Стратегия  Казахстана-2050:  новый 

политический курс состоявшегося государства» //Казахстанская Правда. – 2012. – 15 

декабря. – С.1

2.  Национальный  план  действий  на  2012-2016  годы  по  развитию  функциональной 

грамотности школьников. - http://www.inform.kz (19.05.2015 г.)

3.  Бершадский  М.Е.,  Гузеев  В.В.  Дидактические  и  психологические  основания 

образовательной технологии. – Москва: центр «Педагогический поиск», 2003. – 256 с. 

4.  Бершадская  М.  Функциональная  грамотность  школьников  и  проблемы  высшей 

школы. - http://magazines.russ.ru/ (12.05.2015 г.)

5.  Кабульдинов З.Е., Кайыпбаева А.Т. История Казахстана. 8 класс. – Алматы: Атамура, 

2008. – 328 с.

6.  Кляшторный С.Г., Султанов Т.И. Казахстан: летопись трех тысячелетий. – Алма-Ата: 

95

центр «Казахстан-Петербург», 1992. – 378 с.

7.  Руководство для учителя. -   АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы», 2012. – 141 с.

8.  Теории  памяти.  Психологические  теории  памяти.  -  http://www.toppsychologia.ru/ 

(10.05.2015 г.)

БОЛАШАҚ МҰҒАЛІМДЕРДІ КӘСІБИ ДАЙЫНДАУДА 

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ РЕФЛЕКСИЯНЫҢ МАҢЫЗЫ

Базарбекова Р. Ж.

Абай атындағы ҚазҰПУ, Алматы қаласы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

Т

ү

йінді сөздер: рефлексия, өзін-өзін тану, өзіндік бағалау, өзін анықтау, жеке тұлғалық 

даму, рефлексивті оқыту, тренинг, өзін-өзі жетілдіру. 

Ключевые слова: рефлексия, самопознание, самооценка, самоопределение, личностное 

развитие, рефлексивное обучение, тренинг, самосовершенствование.

Keywords:  Reflection,    self-knowledge,  self-appraisal,  self-determination,  personality 

development, reflection educating, training, self-perfection.

Аңдатпа

Рефлексия мәселесін зерттеу, әсіресе мұғалімнің кәсіби әрекеті ретінде қарастыру мәселесі 

қазіргі уақытта көп зерттелмеген тақырыптардың бірі. 

Оқу және оқыту үдерісінде рефлексия 

мұғалімнің өзін-өзі бақылауының, өзін-өзі танудың, өз бетінше ізденіп, өзін жетілдірудің кілті 

болып табылады. Мұғалімнің бойындағы рефлексиялық қабілет 

арқылы 

оқу үдерісін 

табысты 

жүзеге асыруға болады.

 

Өзінің кәсіби қызметінде кері  байланыс жасай алған мұғалім оқу 

мақсаттарын  шешудің  жолын  түсінеді. 

Болашақ  мұғалімдердің  рефлексиялық  қабілеттерін 

дамыту сабақтарын тренинг түрінде өткізген тиімді. 

 Тренингке соңғы жылдары педагогикада 

жиі қолданылып жүрген

 гештальтпсихология элементтері мен нейролингвистикалық бағдарлау 

тәсілдері болашақ мұғалімдердің кәсіби жағынан шыңдалуына, оқыту үдерісінде кездесетін 

қиындықтарды жылдам және оңай шешуге мүмкіндік береді.

Аннотация

Проблема  рефлексии  в  профессиональной  деятельности  учителя    сегодня  относится 

к числу актуальных и мало изученных. Рефлексия является ключем к развитию у  педагога  

самоконтроля,  самопознания,  мобильности,  готовности  к  поиску  и  реализации  новых, 

эффективных  подходов  к  организации  своей  деятельности.  Развитие  рефлексивных 

способностей  позволяет  учителю  успешно  организовать  педагогический  процесс. 

Учитель,  осуществляющий    в  своей  профессиональной  деятельности  обратную  связь,  

находит  различные  пути  решения  учебных  задач.  Для  успешного  развития  рефлексивных 

способностей  будущих  учителей  занятия  для  них  необходимо  проводить  в  виде  тренингов. 

Элементы гештальтпсихологии, нейролингвистические методы ориентирования на тренингах 

способствуют профессиональному становлению будущих учителей,  помогают быстро и легко 

преодолевать трудности в процессе обучения.    

96

5

Abstract 

Researching the problem reflection as  teacher’s professional activity is not enough researched 

nowadays.  Reflection  are  keys  at  teacher’s  self-controlling,  self-knowing,  self-researching, 

self-development  in  learning  and  teaching  process.  Using  the  teachers  reflectational  skill    it  will 

development leaning process. Teacher can understand the ways dividing learning aids when he makes 

feedback in his professional activity. It will be successful to develop reflectional skills if the future 

teachers use  trainings in each lessons.  Geshtal psychological elements and neorolinguistical planning 

method which are often used nowadays give opportunity to help future teachers with professional 

development and to easy and fast solve problems in training.

Қазіргі таңда оқыту саласында болып жатқан өзгерістер тек білім мазмұнын ғана емес, оның 

ұйымдастыру формаларын, әдіс-тәсілдерін, материалдық-техникалық жағынан жабдықталуын 

жүйелі түрде өзгертуді қажет етеді. Ең бастысы осы жаңалықтарды жатырқамай, өзгерісті тез 

қабылдайтын, икемді болу үшін  маманның өзі өзгеруі қажет. Себебі оқушылардың оқуда да, 

өмірде де табысты болуы, әлеуметтенуі, тәрбиесі мен тұлғалық дамуы ең алдымен мұғалімнің 

қабілетіне,  жеке  тұлғалық  қасиеттеріне,  оның  кәсіби  құзыреттілігіне,  өзіндік  мәртебесіне 

байланысты.  

Жеке  тұлғалық  әлеуеті,  кәсіби  құндылықтары

  жоғары  ұстаз  шәкіртіне  кез  келген 

жағдайда  көмек  көрсетуге  дайын  болады.  Мінез-құлқы  қиын,  темпераменті  тұрақсыз 

оқушылармен  жұмыс  істеу  барысында  да  табандылық  танытып,  сабырлы  бола  алады.  

Баланы  сабаққа  қызықтыруды  басты  мақсат  ететін    мұғалімде  жеке  тұлғалық  қасиеттерін 

үйлесімді  түрде  пайдалана  алатын  қасиет  болады  және  өзіне  деген  сенім  басым  болады. 

Ал  оқушылардың  арасында  мұғалімнің  мәртебесінің  төмен  болатыны  неге  байланысты?  

Бұл  білім  алушы  мен  білім  берушінің  арасындағы  байланыстың  болмауынан  мүмкін.  Кері 

байланыс  болмағандықтан  түсінбестік  көп  болады,  мұғалім  де,  оқушы  да  өздерінің  оқу/

оқыту  әрекеттеріне  қанағаттанбайды.  Психологтардың  зерттеуі  бойынша,  соңғы  жылдары 

мұғалімдердің  жеке  тұлғалық  дамуында  мына    жағдайлардың  жиі  кездесетінін  анықтаған: 

іштей қорқыныш, мінез-құлықтағы тұрақсыздық, өзін-өзі шынайы бағаламау (шамадан тыс 

төмен  немесе  жоғары  бағалау),  «айтқанымды  істете  алмаймын»  деген  оймен  авторитарлық 

басқаруға бейім болу. 

Соңғы кездері мұғалімге жүктелетін жаңа міндеттер көбейе түсуде және сол міндеттерді 

маман  өз  мүмкіндігінше  ұтымды  шеше  алуы  тиіс.    Мұғалімнің  кәсіби  қызметінде  бұдан 

бұрынғы  реформалар  кезінде  де  бірқатар  қиындықтар  болған.  Орыстың  танымал  педагог 

ғалымы Ю.К.Бабанский 1970 жылдары «Оптимизация процесса обучения (Аспект преодоления 

неуспеваемости школьников)» еңбегінде оқу үдерісінде жиі кездесетін қиындықтарды анықтап, 

талдаған [1]. Ю.К.Бабанскийдің мұғалімдерге жүргізген сауалнамаларын негізге ала отырып, 

бірнеше мектепке барып, мұғалімдермен әңгіме жүргізгенімізде  мынадай қиындықтардың әлі 

күнге дейін жиі кездесетінін анықтадық:

•  Балаларды сабаққа қызықтыра алмау;

•  Бүкіл сабақ бойында балалардың белсенділігін сақтай алмау;

•  Жеке тұлғаға бағытталған оқыту тәсілдемелерін сәтті қолдана алмау;

•  Пәндерді өзара кіріктіруді жүзеге асыра алмау;  

•  Сабақтың түрін (формаларын) өзгерте алмау.

 

Жоғарыда көрсетілген оқытудағы  қиындықтарды педагогтардың біліктілігін арттыруға 

арналған  деңгейлік    курс  бағдарламасындағы  жаңа  идеялар  мен  тәсілдемелерді  қолданып 

шешуге,  сол арқылы оқу үдерісін табысты жүзеге асыруға болады деп ойлаймын. Соның 

бірі мұғалімдердің өзіне, өз әрекетіне кері байланыс жасап, рефлексия жасау тәсілі. 

  «Рефлексия»  деген  сөз  латынның    «reflexio»  –  кері  байланыс  сөзінен  шыққан.  Шет 

тілдер сөздігінде рефлексияны өзінің жағдайы туралы ойлану,  өзін-өзі тану деп анықталса,  

97

түсіндірме сөздікте  «рефлексия» ұғымы өзін-өзі талдау деп жазылған [2].

Рефлексия  –  таным  көздерінің  бірі,  ол  мұғалімнің  өз  әрекетін  түсінуге  және  оның 

тиімді,  тиімсіздігін  бағалап,  ары  қарай  кәсіби  шыңдалудың  бағытын  анықтауға  мүмкіндік 

алады.  Рефлексия ұғымын ғылымға енгізген француз ғалымы Рене Декарт 

болмыс пен таным 

негізінде ақыл-ой жатқанын былай дәлелдеген: «Шын тіршілік ететін адам ғана ойлай алады». 

Осыған байланысты Р.Декарт «Мен ойлаймын (күмәнданамын), демек, мен тіршілік етемін» 

афоризмінің авторына айналды. Ол «Әрқашан өз ізденісімізді түбегейлі қайта қарап, ізденіс 

желімізден  адасып  қалмай,  әлдебір  қажетті  мазмұнды  жоғалтып  алмағанымызды,  әлдебір 

қателікке ұрынып қалмағанымызды тексеріп тұруға тиіспіз» деген 

[3]

.

XVII  ғасырда    рефлексия  терминін    алғаш  қолданған  ағылшын  ғалымы,  философ 

Дж.Локк: «Рефлексия – адамның өз істерінің мәнін түсіну, олар туралы ойлану барысында өзіне 

өзінің нені, қалай жасағаны туралы толық және анық есеп беруі немесе өзі әрекет барысында 

басшылыққа алған ережелер мен кестелерді мойындауы не жоққа шығаруы» деп жазады [4]. Өз 

әрекетін талдап, зерттеп, кері байланыс жасай алатын мұғалімді Дж.Дьюи өзін-өзі жетілдіруді, 

өзін-өзі дамытуды қажет етіп тұратын «өз кәсібінің өмір бойғы оқушысы» деген. 

«Болашақ  маманның  тәжірибесі  мен  оның  рефлексиясы  кәсіби  шеберлікті  дамытудың 

кілті» деген В.Познер пікірін былайша келтірген: «тәжірибе + рефлексия = даму». 

Мұғалімдік мамандықта рефлексияның қажеттілігі көптеген факторлармен анықталады.  

Олай  болса,  болашақ  мұғалімдерді  кәсіпке  дайындауда  педагогикалық  рефлексияны 

қалыптастыруға ерекше мән берілуі қажет. 

Педагог қызметіндегі рефлексияны кәсіби-қызметтік, қатысымдық, кәсіби-тұлғалық деп 

бөліп қарастыруға болады. 

Кәсіби-қызметтік рефлексияға болашақ маманның бойындағы мынадай сапалар жатады: 

кәсіби  қызметте  өзінің  мақсаты  мен  міндеттерін  анықтай  алуы,  оқу  әрекетінің  нәтижесін 

бағалау алуы, туындаған мәселелерді талдай алуы, оқу әрекетін ұйымдастыру және басқара 

(сабақты талдау жасау) алуы. 

Қатысымдық    рефлексияға  болашақ  маманның  эмпатия  деңгейі,  қарым-қатынас  стилі,  

бауырмашылдығы, басқалармен қарым-қатынасы кіреді.

Кәсіби-тұлғалық  рефлексияға  болашақ  маманның  жеке  психологиялық  қасиеттері 

(креативтілігі, танымдық деңгейі, тіл тапқыштығы т.б.) мен жеке тұлғалық сапалары  жатады.

Педагогикалық үдерісте рефлексия белгілі бір қызмет атқарады: біріншіден, рефлексия 

адамға  өз  әрекетін  жоспарлауға,  түзетуге,  өзінің  ойын  бақылауға  мүмкіндік  береді;  екінші 

жағынан  ойдың  шынайылығын  бағалап  қана  қоймайды,  оның  логикалық  дұрыстығын 

бақылайды; үшіншіден, рефлексия белгілі бір міндеттерді шешуде нәтижеге жетуді жақсартып 

қана  қоймайды,  сонымен  бірге  онсыз  оңайлықпен  шешілмейтін  мәселелерді  шешуге 

көмектеседі.

Педагогикалық үдерісте рефлексия мынадай қызметтер атқарады:

•  жобалау (педагогикалық үдеріске қатысушылардың әрекетін жобалау және моделдеу);

•  ұйымдастырушылық (өзара әрекетте неғұрлым ұтымды тәсілдерді ұйымдастыру);

•  қатысымдық  (педагогикалық  үдерісте  қатысушылардың  арасындағы  тиімді  қарым-

қатынас орнату);

•  мотивациялық (өзара әрекеттің негізінде педагогикалық үдерістің белгілі бір нәтижеге 

саналы түрде бағытталуы);

•  түзетушілік (өзара әрекетте және кәсіби қызметте өзгеріс енгізуге ұмтылу).

•  сынау ( кәсіби әрекетте пайда болған қиындықтардың себебін анықтау) [5].

Шетел  тәжірибесінде  болашақ  мұғалімдердің  рефлексиялық  қабілеттерін  дамыту 

мақсатында жүргізілетін практикалық стратегиялардың екі түрін қолданады. Бірі – бақылаудан 

(апробациядан) өтіп, бұрыннан жинақталған  тәсілдемелерге негізделген, олар: тұрақты бақылау, 

кәсіби күнделік жүргізу, берілген ситуациялық жағдайларды талдау, арнайы жаттығулар мен 

98

5

сұрақтарды орындау. Екіншісі – студенттің өз бетімен дайындалуына бағытталған. Өзін-өзі 

жетілдіруге, өзін-өзі талдауға  берілген бағдарламадағы әртүрлі тапсырмаларды, жаттығуларды 

орындау барысында студенттер аутотренингтер арқылы кәсіби рефлексия жасауды үйренеді.

Болашақ  мұғалімдердің  кәсіби  рефлексиясын  дамыту  «рефлексивті  оқыту»  әдістері 

(Д.Гор, Д.Крукшенк, Р.Салливен) арқылы жүзеге асырылады. Бұл әдістің басқа оқыту әдісінен 

ерекшелігі педагогикалық жағдайлардың моделін жасауға негізделеді. Сабаққа қатысушылар 

4-5 адамнан  тұратын топқа бөлінеді де, шынайы өмірдегідей бірі «оқушы», бірі «мұғалім» 

рөлдерін орындайды. Топ мүшелері кезекпен рөлдерін ауыстырып отырады. «Мұғалім» алдын 

ала  берілген  тақырып  бойынша  сабақ  жүргізуге  дайындалады,  оны  10-15  минут  жүргізеді.  

Бұл  әдіс  арқылы  болашақ  мұғалім  балалардың  сабақты  немесе  оқу  әрекетін  қаншалықты 

меңгергенін  оңай  бақылай  алады.  Келесі  кезекте  сабақты  «оқушы»  мен  «мұғалім»  көзімен 

қарап, талдау жасайды, бұл сабаққа қатысушылардың бәрі өз әрекеттерін талдап, рефлексия 

жасауға  мүмкіндік  беріледі.  Бұл  әдістің  ұтымдылығы  сол,  мұнда  болашақ  мұғалім  өзінің 

кәсіби рөлінде өзін бақылай алады және «оқушымен»  кері байланысқа түседі. Кері байланыс 

кезінде  болашақ  маман  ретінде  өзінің  жеке  қабілетінің  ерекшелігін  байқайды,  өзіне  талдау 

жасайды, өзінің «болашақ кәсіби қызметінде» жіберген кемшіліктерін түзету жұмыстарымен 

айналысады.  Педагогикалық  рефлексияны  дамытуға  бағытталған  бұл  практикалық  жұмыс 

барысында  мұғалімнің  саналы  түрде  қабылдау  (перцептивті)  және  талдау  (аналитикалық) 

қабілеттері дамиды. 

Семинар  сабақтарында  рефлексия  студенттерді  өзін-өзі  реттеуге  көмектесетінін, 

өздерінің  жеке  дара  ерекшеліктерін  тануына,  жеке  даму  траекториясын  анықтауға,  өз 

жұмыстарын өңдеуге және жоғары нәтижеге жетуге мүмкіндік берілетінін байқадым. Әсіресе 

семинар сабақтарын тренинг түрінде ұйымдастырған кезде оқыту әрекеттері сәтті шығады. 

Тренинг сабақты «дайындық,  түсіну, бағалау, әрекет» деп төрт кезеңмен жүргізуге болады, 

себебі бұл психологияда адамның тұлғалық өзгеруінің төрт кезеңі мотивациялық, танымдық, 

аффективтік, мінез-құлық өзгерістерін қамтиды. Бірінші кезеңде психологиялық ахуал жасап, 

сабаққа  дайындық  ұйымдастырылады.  Бұл  кезеңде  егер  топ  ашық,  қарым-қатынасқа  оңай 

түсетін болса, онда оқытушыға олармен тіл табысу жеңіл болады.

Ал  егер  топ  оқытушыға  көңілі  толмай  күмәнмен  қарайтын  болса,  онда  бұл  қолайсыз 

жағдайдан шығу үшін әдейі ұйымдастырылған  психологиялық жаттығуларды, түрлі қимыл 

қозғалыс ойындарын («Кемедегі оқиға», «Сахарадағы апат», «Айға қону» т.б.) ұйымдастыруға 

болады.  Мысалы,  Топ  ішінде  қобалжуды  сейілту  үшін    психогимнастикалық  «Шырмауық» 

ойынын  ойнатуға  болады.  Қатысушылар  бір-бірінің  қолынан  ұстап,  тізбек  құрып  тұрады. 

Бірінші  тұрған  қатысушы  ойыншылардың  арасынан  өтіп,  тізбекті  шатастыруға  тырысады. 

Қатысушылардың қолдары шиеленісіп, шатасады. Теріс қарап тұрған жүргізуші «бос қалған» 

қолды тауып, шиелініскен қолдарды үзбей шешуі керек. 

Екінші    кезең,  яғни  саналы  түсіну  кезеңі  танымдық  үдерісті  өзгертуге  қатысты.  Бұл 

адамның күнделікті қалыптасқан «қалыбынан» шығуға көмектеседі. Бұл кезеңде жүргізілетін 

жаттығулар болашақ мұғалімнің өзін-өзі тануға бағытталады. Айталық, «Сенің қожайының 

қандай адам?» ойыны бойынша әрбір қатысушы бір заттың атынан  өзі (проблемалар) туралы 

жазады. Бұл тәсіл арқылы қатысушы үшінші жақтан сөйлей отырып, өзіне «басқаның» көзімен 

қарайды.  Рефлексияға  үйретуде  «Өзіндік  талдау»  жаттығуының  да  пайдасы  көп.  Бір  парақ 

қағазды  төртке  бөліп,  «Мен  қандаймын?»  деген  сұраққа  бірінші  қатарға  10  жауап  жазады. 

Екінші қатарға «Сіз туралы жақындарыңыз не ойлайды?», үшінші қатарға «Сол жақта отырған 

адам сіз туралы не айтар еді?» деген сұрақтарға жауап жазылады.  Жазғандарын топ ішінде 

талқылайды.

Үшінші кезең – бағалау. Болашақ мұғалімдердің өзіндік бағалауын дұрыс қалыптастыру 

үшін  гештальтпсихология  элементтері  мен  нейролингвистикалық  бағдарлау  элементтері 

қолданылады.    Нейролингвистикалық  бағдарлау  арқылы  студенттер  жеке  немесе  кәсіби 

99

мәселелерді  шешу  арқылы  адамға  деген  көзқарасты  өзгертуге  болатынына  көзін  жеткізеді. 

«Көзқарасты  өзгертемін»  тәсілі  бойынша  әрбір  қатысушы  алдымен  өзінің  ішіндегі  бір 

проблеманы талдап, іштей өзімен-өзі диалогке түседі, сосын сол проблеманы басқа адамның 

көзімен қарап (қиялшыл, шыншыл, күмәншіл)  соның рөліне еніп, іштей диалогқа түседі.  Бұл 

тәсіл қатысушының ойында жүрген маңызды мәселенің шешімін табуға көмектеседі.

Төртінші  кезеңде  тренинг  барысында  үйренген  жаңа  дағдыны,  мінез-құлықтағы 

өзгерістерді бірлескен топ ішінде әртүрлі шығармашылық тапсырмалар арқылы бақылайды, 

сосын оны талқылайды. 

Тренинг соңында студенттер сәтті болған екі әрекетті және келесі сабаққа бір ұсынысын, 

тілегін  («Екі  жұлдыз,  бір  тілек»)    айтады.  Студенттердің  барлығын  бірдей  тыңдау  мүмкін 

емес, сондықтан бұл ұсыныстарын стикерге жазып, қабырғаға немесе арнайы «рефлексиялық 

бұрыш» арнап, сол жерге жапсырып қояды. Сабақ соңында оқытушы студенттің жазғандарын 

оқып, келесі сабақта нені ескеру керектігін жоспарлайды.

Болашақ маманның педагогикалық рефлексиясы жайлы мынадай қорытындылар жасауға 

болады:

1.  Болашақ  маманның  өзін-өзі  талдап,  кері  байланыс  жасай  алуы  оның  кәсіби 

шыңдалуына,  кәсіби  тұрғыда  жетілуіне  мүмкіндік  беретін  ерекше  тұлғалық 

сапалардың бірі болып табылады.

2.  Мұғалімнің сәтті жүргізе алған рефлексиясы оқушының оқу әрекетіндегі жетістікпен 

тығыз  байланысты.  Себебі,  рефлексия  арқылы  әр  сабақ  сайын  оқушылардың  нені 

түсініп-түсінбегенін  бақылайды,  олай  болса  болашақ  маман  өзінің  кәсіби  әрекетін  

жоспарлауды үйренеді.

3.  Рефлексия  педагогикалық мәселелерді шешу кезінде болашақ маманның зерттеушілік 

қабілетін дамытуға  ықпал етеді.

4.  Рефлексия жасауды ойлау үдерісінің жоғары деңгейіне көтерілу деп түсінуге болады, 

себебі    рефлексия  арқылы  болашақ  маман  өзінің  ойын  жүйелеп,  бақылауды  және 

басқаруды үйренеді.

жүктеу/скачать 11,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: