Общественные науки, история, философия

51 
 
бейнелейді.  Жырларда  кӛмекші  кейіпкерлер  жол  сілтеуші  болғандықтан  ақыл  сұралып,  олардың  пікірі 
тыңдалып отырған. 
Бекіл  ұлы Эмранның  жырында  Байындыр хан Грузиядан күшпен алып келген бір ат,  бір қылыш,  
бір шоқпарды кімге берерін білмейді. Сол кезде Қорқыт Атамен кеңесіп Бегіл атты жігітке берілгенін дұрыс 
деп  санап,  қылышты  Бегілдің  беліне  байлап  береді.  [1,99]  Осы  эпизодта  Қорқыттың  хандардың  ханы 
Байындыр  ханға  ақыл  бергендігінен  оның  сӛзінің  қаншалықты  тыңдалғаны  кӛрініп  тұр.  Осы  қылышты 
қынабына байлау ісін Кӛрұғлы жырында Әзіреті Әли істеген болатын.  
Оғыздың  қиын  жағдайға  тап  болып  малдары  мен  жандарының  күн  сайын  азаюынан  Қорқытты 
Тӛбегӛзге  елші  ретінде  жібереді.  Қиындықтан  шығар  күнді  Қорқыт  Атадан  күткендіктен  осы  жолға  бел 
шешкен  болатын.  Байбӛрі  оғыз  елінің  бектерін  шақыртып,  шатырға  отырғызып  асқа  тойдырғаннан  кейін 
Байбибіжан  бек  қызына  құда  түсу  үшін  Қорқытты  жіберуге  келіседі.    Бәну  Шешекке  құда  түскелі 
барғандарды Каршар деген ағасы  ӛлтіре беретін кӛрінеді. Оғыз бектері батылы барса тек қана Қорқыт барар 
деп шешеді. [1,39]  Оғыз қай кезде қиын жағдайға душар болса, Қорқыт Атаны сол кезде кӛреміз. Ол ешкім 
білмейтін жерде ӛмір сүреді. Бір бірімен туыс бауыр болған бектердің жырын жырлаған бұл жырда Қорқыт 
Ата  ешкіммен  туыс  емес.  Мұның  бірден  бір  себебі,  оның  рухани  және  мистикалық  жанрының  үстем 
болғандығынан. Кіріспеде Қорқыт Атаға ғайыптан хабар келгендігі, Алланың оның кӛңіліне нұр бергендігі 
айтылған.  [2,73]  Каршар  қолына  қылышын  алып    Қорқытты  шауып  тастамақ  болады.  Сонда  Қорқыт 
«Қылыш ұрар болсаң, қолдарың қарысып қалсын»деген қарғысы қабыл болып,  қолы асылып тұрып қалады. 
Осы деректерде Қорқыт Ата шындыққа сай келетін кейіпкерден гӛрі таңғажайып бір кейіпкерге жақындау. 
Тілегі мен батасы қабыл болған Оғыздың қиын күнінде кӛмекке келген, оны құтқарған Қорқыт Ата болатын. 
Гәуірлермен соғыста жігіттердің жеңіске жетуі оның ат қою рәсіміндегі берген баталарына тікелей қатысты. 
Оғыздардың  бақытты  болуы  да  оның  ақ  батасымен  байланысты.  Оғыз  Ұшан  баласы  Секрек 
жырында  кейіпкердің  Қорқыт  Атаның  қобызына  деген  құрметін  кӛруге  болады.  Секрек  қасында  тұрған 
адамды шауып тастамақ болады. Қараса ол қобыз ұстап тұр екен. Сонда бала:  «Ей, гәуір қолыңда Қорқыт 
Атамның қобызы бар екен, сол қобыз болмаса басыңды шауып тастар едім, жауға түскен ағамның кегі үшін 
басыңды екі бӛлек етер едім» - деп бас тартады. [2,231] Қобызға деген құрмет Исламға дейінгі бір ерекшелік 
болатын. Осы арқылы біз оны шамандықтың белгісі ретінде қабылдаймыз. 
Жалпы  алғанда  Қорқыт  Ата  тек  қана  кӛмекші  кейіпкер  емес,  аты  аңызға  айналған  кейіпкер,  яғни 
ақындардың  пірі,  қобызды  ойлап  тапқан  шаман,  әулие,  жыр  айтушы,  елші,  данышпан  сияқты 
ерекшеліктермен ерекшелінетін тұлға. Қорқыт Атаның Жами –ат Тауарих және Шежіре-и Теракимеде уәзір 
және  халықтың  адамы  ретінде  кӛрсетілуі  және  оның  құдіретінің ханның  құдіретінен  де  жоғары  болуы  әрі 
данышпандық ерекшелігі оның діни мифологиялық құдіретін кӛрсетіп отыр. [3,817] 
Ӛмір сүрген ортасы белгілі бір негіздермен кӛрсетілмеген, батасы мен дуасы қабыл болған Қорқыт 
Ата жырлардың ең маңызды діни-мистикалық кӛмекші кейіпкердің мотиві болып табылады.   
Қара  қойшы.  Қорқыт  Ата  кітабындағы  екі  жырда  қойшы  кейіпкерінің  жанры  кӛрсетілген.  Ол 
Салур Қазанның үйінің тоналуы және Тӛбекӛз дәуді ӛлтірген Бисат туралы жырда кездеседі. Осы әңгіменің 
алғашқысында  қойшы  кӛмекші  кейіпкердің  рӛлінде  кӛрсетілген.  Қара  қойшы  Қазан  бектен  кейінгі  ең 
маңызды кейіпкер. Шӛкли ханның қоластындағы дұшпандар Қазан бектің қойларын айдап кету үшін Қара 
қойшының күзетшілігіндегі ауылға шабуыл жасайды. Дұшпанның шабуылынан бұрын Қара қойшы жаман 
бір  бір  түс  кӛреді.  Ұйқысынан  шошып  оянған  Қара  қойшы  қасына  екі  бауырын  алып  гәуірлерге  қарсы 
тұрады.  Сол  жерде  екі  бауыры  шейіт  болады.  Қара  қойшы  жалғыз  ӛзі  алты  жүз  гәуірді  жеңіп  тастайды. 
Сондағы Қара қойшының қолында тек қана сақпан болатын және үш жүз кісіге қарсы шығып жатты. [1,23] 
Қорқыт  Ата  жырларындағы  кӛптеп  кездесетін  және  бас  кейіпкердің  ӛзінде  кездесетін  қара  күш  Қара 
қойшыда  кездесіп  отыр.  Жырда  Қара  Қойшының  күші    қайраты  және  алыптығымен  кӛзге  түскен  Салур 
Қазанның да күшінен  асып түседі. Қара қойшы жеңілуді білмейтін қасиетімен мифологиялық кейіпкердің 
моделін  кӛрсетіп  отыр.  Мифологиялық  кейіпкерлер  сияқты  құдіретті  күш  және  батылдық  егесі  Қара 
қойшының гәуірлердің шабуылынан бұрын жаман түс кӛруі де оның мистикалық бір кейіпкер болғандығын 
кӛрсетеді. Жалпы Түрік дастандарында болатын жағдайлардың хабаршысы бас кейіпкердің ӛзі болмаса да 
кейіпкердің  әйелі  немесе  жанұяның  бір  мүшесі  болып  табылады.  Мысалы,  Манас  жырында  Манастың 
жұбайы  Қаныкейдің,  Кӛрұғлында  Ақанайдың  және  Күләйімнің,  оғыз  дастанында  Ұлы  Түріктің,  осы 
жырдағы Қазан мырзаның түс кӛруі сияқты. Таңғажайып күштері мен қорғаушылық қызметі болмаса да түс 
кӛру  мотиві    Қара  қойшыны  ерекше  бір  рӛлге  сыйғызып  отыр.  Жырлардағы  түс  мотивтерінде  бұл  түстер 
білгір, ақылгӛй, немесе тәжірибелі кісілер тарапынан жорамалданады. Қара қойшының кӛрген түсіне келетін 
болсақ, түсті жормалдайтын ешкім жоқ. Қойшы бұл түсті бір белгі ретінде қабылдайды. Жырда Қара қойшы 
үш рет кездеседі. Екінші оқиғаның кейіпкерлері Қазан мырза мен Қара қойшы. Үшінші оқиға Салур Қазан 
мен бірге Қазан жанұясын  дұшпаннан құтқару  үшін гәуірлердің еліне барады. Қойшы жанрының кӛмекші 
кейіпкер  ретінде  кӛрсеткен  осы  рӛлі  мифологиялық  кезеңнің  шопан  ата  наным  -  сенімін  кӛрсетіп  тұр. 
Кӛшпенді  ӛмір  сүрген  және  тұрмыста  малға  кӛп  мән  берген  кӛне  түркі  халықтарында  адамдар  сияқты 
жануарлардың да қорғаушы пірлері маңызды орын алған. Барлық қойшылардың құтқарушы атасы және мал 
отарының  қорғаушысы  болған  щопан  ата  нанымы,  ұзақ  жылдар  бойы  мал  баққан  кӛшпелі  түркі 
халықтарының  арасында  танымал  болған.  Уақыт  ӛте  келе  оның  орнын  басқа  тарихи  және  аты  аңызға 

52 
 
айналған  есімдер  алса  да,  шопан  ата  мал  шаруашылығының  егесі  болып  орнын  сақтап  қалған.  Қара 
қойшының табиғат егесі рӛлін иемденгені айқын кӛрініп тұр.  
Қоңыр  Қожа  Сару  қойшы    Тӛбегӛзде  болымсыз  бір  кейіпкер  ретінде  берілген.  Қоңыр  Қожа  Сару 
қойшының Оғызға кӛп зияны тиеді. Оғыз жайлауға кӛшіп бара жатқанда ең алғашқы кӛште болған  Қоңыр 
Қожа Сару қойшы пері қызының ризалығы болмаса да, бұлақтың басында кӛрген пері қыздарының бірімен 
қатынасқа кіріп, соның нәтижесінде Тӛбегӛз дүниеге келеді. [2,169] Бұл жағдай оғыздың басына үлкен бәле 
алып келген болатын. Бұл жердегі қойшы - қарапайым кейіпкер. Түріктің белгілі ғалымы Орхан Шайх Гӛкяй 
қойшы  жанрын  кӛшпелі  халықтар  үшін  тӛменгі  сатыдағы  адам,  надан,  еш  нәрсенің  парқын  түсінбейтін 
топқа  жатқызса,  кей  жерлерде  сенімді  кӛмекші,  қожайынның  қиын  жағдайдан  құтқарушысы  болғандығын 
айтады. 
Қыдыр  Ата.  Богач  ханды  жаралаған  Дирсе  хан  Қазылық  тауына  жалғыз  ӛзін  тастап  кетеді.Сол 
кезде  Богач  ханның  кӛмегіне  Қыдыр  Ата  келеді.  Боз  атына  мініп  келген  Қыдыр  Ата  үш  рет  басын  сипап 
«саған  бұл  жарадан  ӛлім  келмейді,  тау  гүлі  мен  анаңның  сүті  сенің  жараңа  ем  болады»  дейді  де,  ғайып 
болады. [1,17] Қыдыр Атаның орны ӛзімен тікелей байланысты аңыздарда қалай жағымды болса, жырда да 
дәл  сондай  ерекшелігімен  бейнеленген.  Мысалы,  кейіпкер  қатты  жарақат  алған  болатын.  Кӛмекке 
қиындықтан шығар жол табатын боз атқа мінген Қыдыр Ата жеткен. Қорқыт Ата кітабында тек қана бір рет 
құпия  түрде  келіп  кейіпкерді  ӛлім  аузынан  құтқарған  Қыдыр  Ата  мотивін  кӛмекші  кейіпкер  ретінде 
қарастырамыз. 
Дастан  және халық әңгімелеріндегі басқа да кӛмекші кейіпкерлердің Қорқыт Ата жырындағы 
алатын орны. 
Халық  ауыз  әдебиетінде  қырық  саны  кӛптеген  ерекшеліктермен  қолданылған.  Бір  жағынан  санды 
білдіретін ӛлшем ретінде қолдансақ, бір жағынан қоғамның толыққанын білдіретін кӛпшіл мағына білдіреді. 
Қырық жігіт, қырық ақын, қырық қыз және қырық қыр сияқты қырық кісіден тұратын топ рухани әлемнің 
ішінен болмаса да, осы топтың басындағы қырық саны оларды рухани әлемнен алыстата алмайды. 
 Қорқыт  Ата  кітабындағы  кӛмекші  кейіпкерлердің  діни  мистикалық  және  мифологиялық  бір  негізі 
әрі ерекшелігі бар. Қорқыт Атаның ӛзі, Қыдыр Ата, Қара қойшы. Осы кӛмекші кейіпкерлермен қатар, қырық 
жігіт  соғысушы  бір  қоғамға  қажетті  әскер,  таптырмайтын  кӛмекші  топ  болып  есептеледі.    Қорқыт  Ата 
кітабындағы қырық жігіт және қырық қыз мотивтері Дирсеханұлы Бұқашжан, Байбӛрі баласы Бәмсі-Байрақ, 
Оғыз  Қаңлы  баласы  Қан  Тӛрәлі  жайындағы  және  Қазан  Бектің  баласы  Ораз  бектің  жауға  қалай  тұтқын 
болғаны  жырында  кездеседі.  Ораздың  қолға  түсіп  қалу  әңгімесінде  гәуірлермен  соғысып  жатқан  Ораздың 
қасында  қырық  жігіт  болатын.  Ораз  оларға  әуелден:  «Бері  келіңдер  қырық  жолдасым,  сендерге  құрбан 
болсын мына басым»-деп айтады.  
Гәуірлермен  ӛте  қиын  соғыс  болады.  Гәуірлер  Оразға  жақындай  бергенде  Ораздың  қырық  жігіті 
аттарынан  түсіп,  қылыштарын  қолдарына  алып  ұзақ  уақыт  соғысады.  Бірақ  жан-жақты  дұшпан  қоршауға 
алғандықтан,  қырық  жігіт  сол  жерде  ӛліп  кетеді.  Ораз  болса  жау  қолында  қалады.  [2,162] Оразбен  қырық 
жігіт  арасындағы  сүйіспеншілік  пен  құрмет  кӛрсету  мықты  суреттелген.  Қан  Тӛрәлі  тайпасында  да  Қан 
Тӛрәлі  жігіттеріне сӛйлеген кезде Ораздың қолданған сӛздеріне жақын  сӛздер қолданған: «Ей қырық ісім, 
қырық жігітім, Қырқыңа құрбан болсын менің басым» [2,188] 
Қан  Тӛрәлі    Селжан  қатынды  алу  үшін  үш  тажалмен  күрескен  кезінде  жанында  қырық  жігіт 
болатын. Ол осы күресте ӛлсе де қырық жігітімен бірге ӛлуді ойлаған. Гәуірлер күрес кезінде «қырық жігіт 
пен бір мырзаның баласы бір қыз үшін ӛледі» - деген. [2,189] Кейіпкердің және қырық жігіттің бір-бірі үшін 
сӛйлеген  мадақ  сӛздері  кӛп  жерде  кездеседі.  Қырық  жігіт  Қан  Тӛрәлінің  жеңісін  мадақтап  айтатын  кезде 
«Сұлтаным Қан Тӛрәлі» деп бастаған.   Қорқыт Ата кітабындағы қырық кісілік топ екі түрлі рӛлде кездеседі. 
Бұл жырда жағымды образда кейіпкердің кӛмекшісі ретіндегі  қырық жігіт  және жағымсыз  образда қырық 
қарақшы суреттеледі. Бұқаш ханда кездестірген қырық қарақшы әңгіменің басындағы қырық жігіт болатын. 
Кейіпкердің  мырза  болғаннан  кейін  қырық  жігітінің  қараусыз  қалуы,  олардың    жамандық  жасауына  алып 
келіп отыр. Бұл жердегі қырық қарақшы ертегіде кездесетін қырық қарақшымен ұқсас. Сол себепті, Бұқаш 
мырзаның  қырық  санын  сан  ретінде  қабылдап,  қырық  қарақшыны  тақырыптан  тыс  ұстағанымыз  абзал. 
Ӛйткені қырық саны тек қана діни қасиетті бар мағына білдіргенімен кӛпше түрді де қамтиды. Рухани бір 
топ болған қырықтар дастан мен әңгімелердің ең маңызды кӛмекші кейіпкер мотиві болып табылады.  
Қорқыт  Ата  кітабында  қырықтар  туралы  сӛз  кездеспейді.  Исламмен  тікелей  қатысы  болған 
қырықтар  мотиві ислам  дінін қабылдағаннан  кейін  аңыз  әңгімелерде  кӛптеп кездесе  бастады.  Қорқыт  Ата 
кітабында  бұл  мотивтердің  орын  алмауы  тек  қана  қырық  жігіттің  кездесуі  мәтіндердегі  исламға  тән 
ерекшеліктердің  кӛп  қолданылмауына  әкеліп  соғады.  Ӛйткені  қырықтар  исламмен  тікелей  байланыста. 
Осыған байланысты әңгімелердің исламға дейінгі дәуірде ортаға шығуы ислам сенімімен байланыста болған 
қырықтар  мотивінің  орын  алмауының  себебі  осы.  Бірақ  қырық  жігіттің  күрескер,  жаужүрек  болу 
ерекшеліктері түркі халықтарының батыр, ер жүрек түсінігінің бір кӛрсеткіші.  
Қорқыт  Ата  кітабында  кездесетін  қырық  жігіт  пен  қырық  қыз  да  басқа  түркі  дастандары  және 
аңыздарында ортақ бір мотивте келеді.  
Қорқыт Ата кітабындағы қырық жігіт сияқты Манас дастанында да Манастың қырық шорасы бар. 
Кӛрұғлы дастанының қазақ, ӛзбек, түркімен, әзірбайжан және түрік  нұсқаларында да Кӛроғлының жанында 
қырық жігіттің болғандығын баяндайды. Әңгімелередегі қырық жігіт мотиві бастапқыда қаншалықты діни 

53 
 
мистикалық  тұрғыдан  кӛрінбесе  де  кейіпкеріне  жасаған  жақсылықтары  мен  кӛмектері  ұйқасын  тауып 
жатқандай.  
Ат. Түркі халықтарының дастандарында ат кейіпкердің ең маңызды кӛмекшісі ретінде суреттеледі. 
Кейіпкердің ӛзі сияқты дүниеге келуі де мистикалық тұрғыдан бейнеленген кей уақытта кейіпкерімен қатар 
дүниеге  келген,  ерекше  есімдері  болған,  кейіпкерін  қиын  жағдайдан  құтқарған  аттар  түркі  халықтарының 
дастандарында  маңызы  бар  кӛмекші  кейіпкер  ретінде  кездеседі.  Бірақ  Қорқыт  Ата  кітабындағы  аттар  осы 
ерекшеліктерімен  бейнеленбеген  әрі  бас  кейіпкердің  кӛмекші  кейіпкері  ретінде  кездеспейді.  Кейіпкердің 
атсыз  болуы  мүмкін  емес.  Бала  ер  жетіп  батырлығын  кӛрсеткеннен  кейін  басқалай  сыйлықтармен  қатар 
аттар  да  беріліп  отырған.  Бірақ  бұл  аттар  «аттан  айғыр,  түйеден  бура,  қойдан  қошқар  болып»  тойларда 
сойылып  еті  желінген,  кейіпкердің  ӛлімінен  кейін  сойылып  таратылған  аттар.  Оғыздың  Ала  аты, 
Кӛроғлының  Қыраты,  Манастың  Ақ  құла  сияқты  есімдерімен  берілген  аттар  Қорқыт  Ата  кітабында 
есімдерімен  берілмеген,  тек  қана  аттар  ерекшеліктерімен  аталған,  түріне  қарай  есімдер  берілген.  Олар 
қазылық ат, бедуин, кӛк бедуин, ақ бедуин ат, ақ боз ат, қоңыр ат, байшұбар ат, қара айғыр ат сияқты.  
Берілген бата мен тілектің қабыл болып нәтижесінде баланың ӛмірге келуі, ат қою рәсімінің Қорқыт 
Ата немесе басқа бір ақсақал тарапынан болуы, жараланған кезде шипасын  Қыдыр Атаның  айтуы  сияқты 
мотивтер,  кейіпкерді  қарапайым  кейіпкерден  мистикалық  кейіпкерге  қосады.  Ислам  дәуірінде  қырықтар, 
Әзірет Әлі, Қыдыр Ата сияқты қасиетті есімдердің кӛмегін алу кейіпкерге Алла тағала тарапынан кӛмекші 
жіберілгендігін кӛрсетеді.  
Ескі  табынушылық  болсын,  Ислам  дәуіріндегі  табынушылық  болсын  жырларда  бас  кейіпкер  әр 
уақытта діни мистикалық күші бар кӛмекші кейіпкерлердің қорғауында жүріп, қаһарман болады.    
 
Пайдаланылған әдебиеттер: 
 
1.
 
Қоңыратбаев, Ә, Байділдаев, М Қорқыт Ата кітабы. Алматы «Жазушы»,- 1993 
2.
 
Ергин,М Dede Korkut kitabı, Istanbul 
3.
 
Гӛкяай, О Dedem Korkut‘un kitabı, İstanbul ―Kabalcı‖ 
 
 
ВОЛОНТЕРСТВО – ВАЖНЫЙ АСПЕКТ УКРЕПЛЕНИЯ ГРАЖДАНСКОГО 
ОБЩЕСТВА 
 
Данияр Б.А., магистрант кафедры религиоведения и культурологи 
Казахский Национальный Университет им. Аль-Фараби 
 
 
 
Мақалада жастардың қоғамдық белсенділігін арттыру жолының бір бағыты ретінде волонтер жұмысы  қарастырылады. 
В статье рассмотрены проблемы развития волонтерства в Казахстане. 
In this article were considered the problems of development of volunteering in Kazakhstan.
 
 
Волонтер работает безвозмездно, стремиться внести свой вклад в реализацию социально значимых 
проектов.  Взамен  он  получает  опыт  работы  в  команде,  возможность  участвовать  на  различных 
мероприятиях,  общение  с  интересными  людьми.  Деятельность  волонтеров  делится  по  различным 
категориям.  К  примеру,  общественные  работы,  как  добровольная  уборка  территорий,  организация 
общественно полезных мероприятий, благотворительных концертов, социальная помощь инвалидам, детям-
сиротам,  престарелым,  защита  окружающей  среды  и  животных.  Также  к  волонтерской  деятельности 
относится  изучение  иностранных  языков  путем  общения  с  носителями  иностранных  культур.  Во  многих 
странах  мира  участие  в  волонтерских  программах,  как  внутри  страны,  так  и  за  рубежом  —  фактически 
необходимость  для  людей,  которые  стремятся  построить  карьеру  в  государственном  или  общественном 
секторе.  На  сегодняшний  день  волонтерская  деятельность  находятся  на  пике  популярности:  активные 
граждане,  собираясь  в  инициативные  группы,  или  присоединяясь  к  деятельности  действующих 
неправительственных  организаций,  добровольно  и  безвозмездно  помогают  детским  домам, 
специализированным  медицинским  учреждениям  и  детям,  нуждающимся  в  какой-либо  помощи.  В 
Казахстане  пока  волонтерство  —  это  выбор немногих, но  изменения  в  отношении  к  добровольчеству  уже 
видны и станут еще более заметны в скором будущем. Волонтеры - это обычные люди, желающие принести 
хоть  какую-то  пользу  сообществу,  помочь  слабым  и  обездоленным  психологической  и  материальной 
поддержкой  и  т.д  .  Мы  не  ошибемся,  если  скажем,  что  каждый  второй  городской  житель  Казахстана  в 
возрасте от  25-45 имел опыт волонтерства в школьные и студенческие годы. Известный журналист  Аскар 
Аукенов уточнил, что  «в советское время приходилось быть частенько волонтером», имея ввиду  различные 
субботники, сбор металлолома, макулатуры и т.д. Поколение помоложе в качестве  волонтеров принимало 
участие в Азиаде и и других социально-значимых мероприятиях.  
В  современном  понимании  волонтерство  начало  развиваться  в  Казахстане  в  1993  году,  когда  в 
республике начала  свою работу программа добровольцев ООН. Идея волонтерской деятельности проста и 

54 
 
базируется  на  трех  принципах:  она  осуществляется  на  добровольной  основе,  приносит  выгоду  и  не  дает 
никакой финансовой прибыли. Несмотря на то, что волонтерские усилия до сих пор носят фрагментарный 
характер  и  не  имеют  системного  подхода,  а  также  механизмов  государственного  регулирования  и 
стимулирования, граждане Казахстана очень активно принимают участие в благотворительной и социальной 
жизни страны. Об этом свидетельствуют количественные показатели волонтеров, принимающих участие в 
организации и проведении спортивных соревнований, благотворительных марафонов, программ поддержки 
детей  с  трудноизлечимыми  заболеваниями,  проектов,  реализуемых  в  детских  домах  и  онкологических 
отделениях.  Возможно,  это  связано  с  особенностями  казахстанского  менталитета.  Аналитические  данные 
Координационного Центра Добровольцев  «Komanda SOS»  свидетельствуют  о том, что  основным мотивом 
добровольцев  является  обычное  желание  быть  полезным,  именно  поэтому  становятся  добровольцами  9 
человек  из  10  [1].  Точное  количество  волонтеров  по  Казахстану  назвать  невозможно  ведь  многие  из  них 
состоят  в  нескольких  неправительственных  организациях,  они  просто  помогают  тем,  кто  больше  всего  в 
этом нуждается: детям-сиротам, детям с ограниченными возможностями, бездомным животным. Согласно 
исследованиям,  проведенным  Программой  Добровольцев  ООН,  около  70  процентов  казахстанцев  хотя  бы 
раз в жизни были волонтерами. В США добровольчество создает более девяти миллионов рабочих мест, а 
его экономический вклад в среднем составляет 225 миллиардов долларов в год. Будем надеяться, что и для 
Казахстана  волонтерство  станет  стабильным  источником  дохода.  Традиция  «асар»-помощи  ближним  в 
трудную минуту жива и переживает ренессанс, в том числе, благодаря Программе обусловленных денежных 
пособий  (ПОДП)  Фонда  «БОТА»,  в  которой  уже  работает  около  тысячи  волонтеров  в  трех  областях 
Казахстана.  Волонтеры  приводят  на  зачисление  в  программу  малообеспеченных  аульчан,  нуждающихся  в 
поддержке,  обеспечивают  им  тренинги  и  оказывают  всяческую  поддержку.  По  нашим  данным,  к 
настоящему времени один волонтер в среднем работает в Программе ОДП около 7 месяцев и тратит около 
30  часов  в  месяц  на  волонтерскую  деятельность.  Так,  в  2005  году  в  Казахстане  была  широко  развернута 
программа «Жасыл Ел». По данным на 2010 год, в отрядах «Жасыл Ел» по всей республике состояло более 
114  тыс.  человек.  Участники  программы  высадили  по  всей  республике  более  28  млн.  деревьев,  провели 
работы  по  расчистке  горельников,  посадке  саженцев  в  парках,  вдоль  железных  и  автомобильных  дорог. 
Также  в  Казахстане  более  трех  лет    действует  Национальная  волонтерская  сеть.  Миссией  НВС  является 
формирование  культуры  волонтерства  и  развитие  волонтерской  деятельности  в  РК.  Целью  НВС  является 
полноценное  и  поступательное  развитие  добровольческих  инициатив  и  развития  гражданского  общества. 
Для достижения этих целей предусматривается решение таких задач, как предоставление образовательных 
услуг,  связанных  с  волонтерством  для  представителей  гражданского  общества,  неправительственных 
некоммерческих организаций, государственных органов и иных лиц, заинтересованных в продвижении идей 
Национальной  волонтерской  сети.  Национальная  волонтерская  сеть  является  совместным  проектом 
Программы  Добровольцев  ООН,  Гражданского  Альянса  Казахстана  и  волонтерских  организаций  РК  по 
созданию единой всеказахстанской волонтерской сети, необходимой для полноценного и поступательного 
развития  добровольческих  инициатив  и  развития  гражданского  общества.  Еще  ранее,  в  2008  году,  по 
совместной  инициативе  Программы  Добровольцев  ООН    и  Благотворительного  Seimar  Social  Fund, 
учредителем  которого  является  Маргулан  Сейсембаев,  стартовала  работа  координационного  центра 
добровольцев  «Команда  SOS».  Деятельность  центра  направлена  на  реализацию  социально-значимых  дел 
посредством  усилий  добровольцев.  На  сегодняшний  день  центр  реализует,  как  прикладные  программы  – 
проекты, направленные на непосредственное решение тех или иных социальных проблем, так и ресурсные – 
программы, направленные на подготовку профессиональных кадров, работающих с волонтерами. 
Один  из  последних  ярких  проектов,  в  котором  участвует  центр  —  благотворительный  марафон 
«Смелость быть первым», который проводится в Алматы с 2012 года и все средства от проведения которого 
направляются спортивно одаренным детям из малоимущих семей и детям с ограниченными возможностями. 
В организации марафона 2013 года приняло участие 103 волонтера, которые безвозмездно в течении месяца 
помогали  организаторам  регистрировать  участников,  принимать  заявки,  следить  за  выходом  наружной 
рекламы,  работать  с  университетами  и  готовить  раздаточный  материал.  На  самом  марафоне  волонтеры 
также  регистрировали  результаты  забегов,  формировали  стартовые  списки,  дежурили  на  медицинских 
пунктах,  станциях  воды  и  еды,  следили  за  порядком  на  финише,  координировали  участников  и  своей 
работой  создавали  праздничное  настроение  на  марафоне.  Среди  молодежных  волонтерских  организации 
действует  Корпус  спасателей  –  волонтеров.  Целью  данной  организации  является  консолидация  усилий  и 
возможностей общества в повышении безопасности жизнедеятельности населения в  условиях воздействия 
вредных  и  опасных  факторов  техногенного  и  природного  характера.  Инициативная  группа  волонтеров 
Казахстана  курирует  несколько  детских  домов  Алматы,  оказание  помощи  бездомным  животным,  сбор 
вещей нуждающимся, помогает выпускникам детских домов и людям, нуждающихся в лечении. К примеру, 
по итогам одной из новогодних акции, волонтерами было собрано 693 700 тенге и 320 долларов США, все 
деньги  были  направлены  детям,  живущим  в  детских  домах.  Казахстанский  общественный  фонд  защиты 
животных  "KARE-Забота"  способствует  формированию  ответственного  отношения  к  животным  и 
воспитанию  в  обществе  гуманизма  и  любви  ко  всему  живому.  За  первые  годы  своей  работы  объединил 
более 300  волонтеров.  В прошлом году ко Дню Победы работала инициативная группа волонтеров  «9М», 
которые  помогали  одиноким  и  нуждающимся  ветеранам  и  труженикам  тыла.  Волонтеры  и  дальше 

55 
 
поддерживают  ветеранов  ВОВ.  В  соответствии  с  произведенной  оценкой  экономический  вклад 
добровольцев Координационного Центра Добровольцев «Komanda SOS», а также реализованных программ 
с 2009 г. составил более 220 млн. тенге, в том числе 21 млн. тенге в 2013 г. 
Как  считает  Президент  Казахстана  добровольчество  необходимо  для  формирования  гражданского 
общества. Этим самым глава страны поддерживает резолюцию ОНН, связанную с развитием волонтерства. 
Волонтерство  как  национальную  идею  рассматривают  во  многих  мероприятиях,    в  которых  принимают 
участие  представители  республиканских  и  региональных  общественных  объединений,  дипломатической 
миссии,  государственных  органов,  а  также  активисты  волонтерских  движений.  Мероприятие, 
организованное Ассоциацией «Болашак», было нацелено на обсуждение сегодняшней ситуации по развитию 
волонтерства  в  Казахстане,  а  также  изучение  опыт  зарубежных  стран  в  данной  сфере.    Волонтерство 
является одним из основных пунктов в молодежной политике большинства стран, и в первую очередь стран 
Запада», - рассказал в интервью BNews.kz заместитель исполнительного директора ассоциации «Болашак» 
Аян  Альжанов.    По  его  словам,  статус  волонтера  -  человека,  активно  помогающим  обществу  «на 
добровольной  основе»  очень  ценен.    «У  нас  пока  еще  институт  волонтерства  развит  не  достаточно, 
поскольку  не  сформировались  волонтеры,  и  не  установлены  отношения  с  ними.  Мы  относимся  к 
волонтерам, как к бесплатной рабочей силе», - отметил А.Альжанов. Представитель «Болашак» подчеркнул, 
что важным фактором в развитии и привлечении большего количества людей к волонтерской деятельности 
является стимулирование. «У нас мало волонтеров, в частности из-за того, что мы не привыкли помогать им. 
Финансовое  стимулирование  здесь,  конечно,  не  подходит.  Но  мы  можем  предоставить  определенный 
социальный  статус.  Предположим,  волонтер  устраивается  на  работу,  показывает  свое  резюме.  В  нем 
указано,  человек  занимался  волонтерством,  к  примеру,  во  время  азиатских  игр.  Работодатель,  посмотрев 
резюме,  должен  учесть  данный  факт,  как  один  из  значимых  при  приеме  на  работу»,  -  предложил 
А.Альжанов.  Между  тем,  представитель  американского  посольства  в  РК  Джон  Ларсен  отметил  развитие 
института волонтерства, как важный аспект в становлении и укреплении гражданского общества. «Говоря о 
развитии  общества  и  влиянии  на  него  волонтерства,  это  очень  важно,  поскольку  во  всех 
неправительственных  организациях  состоят  люди,  которые  тратят  свое  время,  усилия,  и  все  это  на 
добровольной основе», - сказал Д.Ларсен. 
В  Казахстане  для  развития  волонтерского  движения  нужна  законодательная  база,  считает  депутат 
Мажилиса  Парламента,  президент  Гражданского  альянса  Айгуль  Соловьева.  На  пленарном  заседании 
Госсекретарь  -  министр  иностранных  дел  РК  Канат  Саудабаев  сказал  о  необходимости  развития  в  стране  
института  волонтерства.  «Во  многих  зарубежных  странах  институт  волонтерства  помимо  социальной 
функции,  которую  он  несет,  является  очень  мощной  и  эффективной  школой  воспитания  истинных 
патриотов,  людей,  которые  социально  востребованы»,  -  сказал  К.  Саудабаев.  По  его  словам,  в  некоторых 
зарубежных странах известные политики и государственные деятели в юности занимались волонтерством, 
причем,  не  только  в  своих  странах,  но  и  в  самых  неблагополучных  точках  мира.  «Для  нас  развитие 
института  волонтерства  имеет  большое  значение,  и  это  надо  поддерживать  и  НПО,  и  госструктурам»,  - 
отметил выступающий. 
Принятый несколько лет назад закон «О государственной молодежной политике» предусматривает 
создание  и  активную  поддержку  государством  молодежных  волонтерских  организаций.  Министерство 
культуры и информации РК разрабатывает предложения по нормативному документу, регламентирующему 
деятельность  института  волонтерства  в  Казахстане.  Пока  об  эффективности  результатов  этих  дискуссий 
говорить рано, однако, многие неправительственные организации и общественные лидеры задумываются о 
том, что если идея служения обществу могла бы выйти за рамки обычных благотворительных организаций и 
стать одной из национальных идей, то возможно у молодежи появились бы новые стимулы и ориентиры. 
 

жүктеу/скачать 7,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: