Общественные науки, история, философия

56 
 
This article examines the spiritual and cultural development  of the Kazakhstani society and  demonstrates the increased government 
attention to the problems of culture, spirituality, language development, upbringing and education. 
 
Человечество,  достигшее  немалых  высот  собственным  созиданием,  сегодня  глубоко  убеждено  в 
том, что может спасти цивилизацию, опираясь только на культуру. А культура, в свою очередь, из прежнего 
состояния,  являвшегося  одной  из  граней  человеческого  бытия,  перешла  в  ипостась  высшего  состояния 
развития  общества  и  обрела  более  глубинный  смысл.  Отныне  та  или  иная  страна  может  считаться 
состоятельной,  прежде  всего  уровнем  своей  культуры.  И  только  высокий  уровень  культуры  способен 
обеспечить  ей  подобающий  имидж  и  необходимый  авторитет  в  мире.  Только  культура  способна 
противостоять  злу,  насилию,  открыть  дорогу  взаимопониманию,  обеспечить  безопасность  и  процветание. 
Лишь  культура  может  обеспечить  свободу,  справедливость,  укрепление  демократии,  человеческое 
взаимопонимание,  единство  поколений,  солидарность  народов,  государств,  цивилизаций.  Эту  же 
благородную цель преследует и парадигма культуры мира, способная изменить к лучшему международный 
климат [1, с.6]. 
Такую  тенденцию  особенно  чутко  призваны  улавливать  мы,  вступившие  на  независимый  путь 
развития  и  в  мировое  сообщество  лишь  в  конце  двадцатого  века.  Для  этого  нам  нужно  избавиться  от 
пагубной привычки пренебрегания собственной культурой и укоренившегося в нашем сознании духовного 
нигилизма.  Отныне  мы  не  можем  и  не  должны  валить  все  на  недостаточность  опыта  и  низкий  уровень 
культуры,  равно  как  и  нельзя  кичиться  былым  превосходством  культуры  предков  и  богатым  наследием, 
дарованным  ими.  Сегодня  единственно  верной  позицией  является  желание  и  стремление  быть  в  русле 
быстроменяющегося мирового бытия и умение соответствовать высоким стандартам и требованиям нашего 
динамичного времени [1, с.7].  
Для того, чтобы выдержать открытую конкуренцию, уже сегодня принявшую мировые масштабы, и 
продвигаться вперед, мы должны трезво оценить свои реальные возможности и столь же реально оценить 
свои слабые и сильные стороны. Думать над  тем, как показать миру свои неоспоримые достижения и как 
преодолеть имеющее место отставание. 
Только таким образом достигнем желанного уровня культуры. Лишь после этого обретем духовную 
полноту,  самодостаточную  политическую  и  экономическую  стабильность.  Для  оздоровления  экономики 
следует в той же мере оздоровить общественное сознание, для чего в первую очередь необходимо поднять 
на новую ступень уровень общей культуры.  
Без  этого  невозможно  осуществление  политико-социальных  и  экономических  реформ  в  стране  и 
нереальна  духовная  реформация  общества.  Но  это  вовсе  не  означает  отката  к  прежней  практике 
патернализма.  Культура  достаточно  потерпела  невзгод  из-за  следования  принципу  «Кто  платит,  тот  и 
заказывает музыку». И теперь, в первую очередь, она должна очиститься от иждивенческой психологии. Да, 
это нелегко сделать. Особенно в переходный период осуществления реформ. Но при всей сложности бытия 
культуру нельзя превращать в аморфный предмет политического торга. Ее также нельзя отдавать на откуп 
борющимся за власть, превращать в своеобразное оружие в руках тех, кто жаждет личной славы, престижа 
[1, c.9]. 
В  этой  связи  важно  помнить  о  том,  что  основополагающие  принципы  культуры  мира  в  равной 
степени желанны и международному миру, и стабильности каждого отдельно взятого общества. Бесспорно, 
что  упрочить  мир  можно  лишь  на  основе  культурных  взаимоотношений,  но  столь  же  бесспорно  и то,  что 
культуру можно приумножить только на основе мирных взаимоотношений.  
Это  очень  важно  особенно  для  нашего  общества,  осуществляющего  реформы.  Мы  всецело  за  то, 
чтобы как можно скорее наступило торжество культуры мира. Потому что лишь в тех условиях мы получим 
возможность на мирной основе внести необходимые коррективы в проводимые реформы, на мирной основе 
придать им ярко выраженную социальную направленность и на мирной же основе придать им ускорение.  
Но  добиться  этого  невозможно  без  духовного  подъема,  тесно  связанного  с  подъемом  культуры 
путем ее самооздоровления и самосовершенствования. А сегодня такое не под силу культуре как отдельно 
взятой субстанции. Мы всем обществом обязаны помочь культуре  добиться этого. Если сегодня поможем 
культуре,  завтра  она  поможет  нам.  Если  сейчас  спасем  культуру,  то  в  день  завтрашний  она  станет 
сподвижницей  нашего  всеобщего  духовного  взлета.  Потому  что  во  все  времена  культура  приходила  на 
помощь  людям  в  трудные  периоды  их  жизни,  не  давала  им  низко  пасть,  украшала  бытие,  повышала 
сознание, укрепляла дух, открывала людям новые просторы [2, c.11].  
Позитивный опыт нашей страны состоит в том, что растущее внимание казахстанского государства 
и общества к проблемам культуры, духовности, развитию языков, воспитания и образования подрастающего 
поколения позволяет обозначать новые ориентиры развития в этих сферах, что неоднократно подчеркивал в 
своих выступлениях глава государства.  
Духовность  –  не  только  мировоззренческая,  но  и  общественно-политическая  категория.  Без  нее 
невозможны  полноценное  развитие  общества  и  его  поступательное  движение  вперед.  Особенно  заметным 
это  становится  в  современные  времена,  когда  именно  слабость  духовно-нравственных  оснований 
общественной  жизни  и  политики  приводит  в  целом  ряде  стран  к  новым  расколам,  противостояниям, 
конфликтам и кризисам. Разговор о духовности в общественной жизни – это не следование конъюнктуре и 

57 
 
не  проявление  менторского  тона  в  политике,  а  ответ  на  насущные  проблемы  общественно-политического 
развития.  
Казахстан  богат  талантами,  проявляющими  в  различных  областях  духовной  жизни  –  религиозной 
сфере,  науке  и  культуре.  Усилиями  этих  людей  формируется  столь  необходимое  для  народа  духовное 
богатство,  тот  самый  человеческий  капитал,  являющийся  основой  всех  современных  успехов  страны. 
Поэтому  столь  важной  для  государства  задачей  является  поддержка  талантов,  создание  условий  для  их 
полноценного развития [3, с.7].  
Следует признать, что руководство Казахстана и лично президент Казахстана Нурсултан Назарбаев 
демонстрируют особое внимание к вопросам образования и духовного воспитания, обращаясь к ним в своей 
повседневной деятельности. 
Как  заметил  глава  государства  в  своем  выступлении  на  VII  сессии  Ассамблеи  народа  Казахстана 
«Духовно-культурное  развитие  Казахстана  как  основа  суверенитета  и  независимости  страны»,  «можно  до 
хрипоты  спорить  о  той  или  иной  модели  межнациональных  отношений  и  взаимодействий  национальных 
культур,  но  при  этом  не  сдвинуться  ни  на  шаг».  Однако  президент,  как  обычно,  демонстрирует  истинно 
лидерские качества: «Мы не только рассуждаем, но и действуем. Культура – это не только слово, но и дело». 
«В Казахстане была выработана не в теории, а на практике формула «сохранение своего национального «Я» 
и патриотизм по отношению к стране своего гражданства», – подчеркнул Нурсултан Назарбаев [4, с.2]. 
Таким  образом,  обобщая  все  вышесказанное,  мы  можем  заключить,  что  казахстанская  модель 
развития и поддержки образования, науки и культуры в полной мере сложилась и доказала свою высокую 
эффективность.  В  то  же  время,  очевидно,  что  она  далеко  не  исчерпала  свои  позитивные  возможности  и 
способна развиваться, способствуя дальнейшему  укреплению национального единства, поступательному и 
стабильному развитию общества и государства. 
 
Список литературы: 
 
1.
 
Кекилбаев  А.  Культура  –  главное  условие  духовного  развития  общества  //  Казахстанская 
правда от 13.07.2013г. – с. 6-9. 
2.
 
Сарсенбаев Р. Служить культуре и духовности // Казахстанская правда от 18.10.2011г. – с. 10-
12. 
3.
 
 Нуртаев  Б.  Духовность  как  категория  общественной  жизни:  казахстанский  опыт  //  Известия-
Казахстан от 14.09.2011г. – с.7-8. 
4.
 
Духовно-культурное  развитие  народа  -  основа  укрепления  государственной  независимости 
Казахстана. Из выступления Президента Н. А. Назарбаева на VII  сессии Ассамблеи народов Казахстана // 
Казахстанская правда от 13.07.2013г. - с.2-6. 
 
 
М. ӘУЕЗОВ «АБАЙ ЖОЛЫ» РОМАНЫНДАҒЫ КҤЛУДІҢ ТҤРЛЕРІ  
 
Жармуханова А.Ж., қазақ тілі мен әдебиет пәнінің оқытушысы 
Астана қаласы, Еуразия гуманитарлық институтының колледжі 
 
 
 
 
 
Мақалада М.Әуезовтың «Абай жолы» роман-эпопеясындағы күлудің түрлері жинақталып  қарастырылды. Қазақ танымдағы 
күлудің ым-ишара түрлері де жан-жақты сипатталды. 
В статье рассматривается формы смеха в романе-эпопее М.Ауэзова «Путь Абая». Дана характеристика разновидностям смеха 
по степени их действия. 
In the article the form of laughter in his novel M.Auezov "Abai's Way". The characteristic species of laughter in the degree of their 
actions. 
 
 
Заманымыздың заңғар жазушысы, қазақ әдебиеті мен мәдениетінің ХХ ғасырдағы биік шыңы – ұлы 
Мұхтар  Омарханұлы  Әуезов.  Ғасырлар  бойы  кӛшпелі  тіршілікті  бастан  кешіріп,  ХІХ  ғасырдың  бел 
ортасында  жол  айырығына  келген  қазақ  ӛмірінің  қыры  мен  сыры  Абай  тағдыры  арқылы  әрі  кӛркем,  әрі 
әсерлі  бейнелеген  суреткер  туралы  талай-талай  ізденістер  жалғаса  бермек.  Олай  болатыны  М.Әуезов 
шығармашылығы ғасырлық ӛлшемдердің аясына әлдеқашан именбей-ақ енген.  
 
Халық  ӛміріне  терең  бойлаған    «Абай  жолы»  эпопеясы  халқымыздың  тұрмыс-салтын,  тіршілігін, 
әртүрлі  әдет-ғұрыптарымен  суреттеу  ерекшеліктерімен  қазір  де  таң  қалдырады.  М.  Әуезовтің  бай 
мұрасының  қай-қайсысында  болмасын  жомарт  талант,  нағыз  шалқар  шабыт  қолтаңбасының  іздері  жатыр.  
Қ.Жұбанов:  «Тіл  –  адамзат  тарихының  қоймасы  тәрізді.  Жердің  тарихын  білем  дегендерге  белгілі  бір 
тәртіппен  бірінің  үстіне  бірі  орналасқан  қатарлар  арқылы  із  қалдырып,  жердің  геологиялық  дамуының 
кезеңдерін  кӛрсететін  жер  қабаттары  тәрізді  тілдің  де  әрбір  кезеңі  даму  тәртібіне  сай  тілде  қаланып, 
қалыптасып сақталады» [1,170 б.] деген пікір айтады. Жазушы шығармалардағы ономастикалық атаулардың 

58 
 
семантикалық атаулары да оқырманың таным деңгейімен сабақтастыра қарастыру бүгінгі таңда қызықты да 
ӛзекті мәселе болып отыр. 
«Абай жолы»  - бір ұлтты әлемге танытудың кепілдігіне жіберілген рухани елші міндетін атқарды. 
Француздың  кемел  қаламгері  Луи  Арагон:  «Мен  оның  шығармаларын  еліме  таныстырушы  болуды  үлкен 
абырой  санаймын.  Эпикалық  роман  «Абай»  менің  ойымша,  ХХ  ғасырдың  ең  үздік  шығармаларының  бірі. 
Бұл роман оқушыға қызықты қиял мен ерекше ой ӛлкесін кездіріп, талай терең толғаныстар тудырады. Бұл 
шығарма  кеңес  әдебиеті  туындыларының  маңдай  ілегінен  орын  алады  деу  аздық  қылады,  әлемнің  басқа 
елдерінде де онымен тең түсетін шығарма табу қиын» [2,18 б.], - деп бағалауының ӛзі-ақ Мұхтар Әуезовтің 
кӛркемдік  әлемінің  дүниежүзілік  деңгейге  кӛтерілгендігін  дәлелдейді.  Дегенменде  осындай  үздік 
шығарманың  ӛзі  жазушыға  тағдыр  тауқыметін  әкеледі.  Саяси-идеологиялық  қыспақ,  қисынсыз  кӛркемдік 
шешімдер мен талаптар, түрлі қасақана арандату әрекеттері арқылы дүние мәдениетіне жаңалық әкелген бұл 
шығарманың  тарихы-жазушының  тарихы-жазушының  да  ӛмірімен  тікелей  астарласып  жатты.  Соның 
ішіндегі ең ауыры-түсінбеу, қасақана түсінбеуге тырыспаушылық еді. 
«Абай жолы» эпопеясы арқылы Мұхтар Әуезов ӛзінің алдына шын мәнінде дәл осындай ұлы мақсат 
қойып  еді.  Қазақ  ұлтының  тұрмыстық  және  рухани  тарихының  XX  ғасырлық  ӛмірі  Абай  заманымен 
тұйықталып,  енді  кӛшпелі  әлемнің  кӛріністері  жаңа  сипатқа  ие  бола  бастап  еді.  Ӛмір  сүрудің  ӛзіндік 
философиясын  тапқан  кӛшпелі  қауым  әлемдік  ӛркениеттің  құшағына  кіріп,  бірте-бірте  соның  құшағына 
сіңіп  бара  жатты.Сол  кӛшпелі  әлемнің  ӛзімен  бірге  жоғалатын  құбылыстарының  жұмбағын  барша 
қайшылығымен,  қасіретімен,  салтанатымен  Абай  бейнесі  арқылы  исі  адамзатқа  ашып  беруді  кӛздеді. 
Ӛйткені  Абай  замана  ылауында  жетіліп,  ХХ  ғасырға  рухани  азап-рахатының,  салт-сана,  дәстүр  түзілісінің 
жиынтығы,  кӛшпелілер  мәдениетінің  адамзат  алдындағы  берген  есебі  іспетті  дана  тұлға  болатын. 
«Соқтықпалы, соқпақсыз жерде ӛстім» - деп заманына ӛксуінің: «қалың елім, қазағым қайран жұртым» - деп 
зар үнін қосуының; «мен ішпеген у бар ма» - деп күйінуінің; «ӛздеріңді түзелер дей алмаймын, ӛз қолыңнан 
кеткен  соң  енді  ӛзі  ырқың»  -  деп,  отаршылдыққа  ұшыраған  елінің  тағдырына  шарасыздықпен  үміт  үзе 
қарауының  себебін  Абайдың  тағдыры  мен  танымы  арқылы  жеткізді.  Ақылдың  азабын  шеккен  Абайдың 
халқының  белгісіз  болашағына  алаңдауының  түпкі  трагедиясы  арқылы  кӛшпелілердің  де  трагедиясын, 
психологиясын, салтанаты мен қасіретінің ащы да тәтті демін араластыра толғады. Мәдени-рухани әлемдегі 
ӛзінің  орнының,  міндет-парызын  тауып,  соны  дер  шағында  түсініп,  шешім  қабылдау  –  кез  келген  талант 
үшін бақыт. Сол бақытқа Мұхтар Әуезовтың қолы жетті. 
Замана кӛші алға озған сайын «Абай жолының» да, оның иесінің де тұлғасы биіктей береді. Ӛйткені 
ол – халықтың ғана рухани еншісі емес, әлемдік кӛркемдік қазынаның алтын қоры. Шыңғыс Айтматовтың: 
«Мен мұны қазақ халқының жалпы адамзаттық кӛркем ой парасатының маржанына қосқан тікелей үлесі деп 
бағалаймын.  Оған  қоса,  мен  мұны  кӛшпелі  бүкіл  түркі  тілдес  халықтардың  үлесі  деп  есептеймін.  «Абай» 
эпопеясы – бұл біздің ортақ мандатымыз, ол Еуропа – Азияның ұланғайыр кеңістігінде ӛмір сүрген барлық 
замандардың  атынан  –  қайғы-қасірет  шеккен  қадым  тарихты  басымыздан  кешіргеніміз  үшін,  біздің  ақыл 
жүйемізді  қалыптастыру  және  бағалау,  қымбат  қазынамыздың,  кӛркемдік  және  адамгершілік 
байлығымыздың,  ӛзіміздің  кӛшпелі  мәдениетімізді,  ӛзіміздің  ұлы  поэтикалық  сӛзімізді  игеру  жолындағы 
қол  жеткен  игіліктеріміз  үшін  берген  ортақ  есебіміз…  Дүниеде  қазақ  тілі  мен  қазақ  елі  барда  –  Мұхтар 
Әуезов есімі де мәңгі жасай береді» [3,334 б.], - деген пікірі соған толық дәлел.  
Қазақта  «түйе  жүріп  ӛткен  жерден  жылқы,  жылқы  жүріп  ӛткен  жерден  қой  ӛтеді»  деген  сӛз  бар. 
Яғни, әр түліктің ӛзінің сүйіп жейтін шӛбі, пешенесіне жазған арнайы несібесі  болғаны. Мұхтар Әуезов  – 
біздің ұғымымызда ғұламалығына қоса, жазушы деген жалпы түсініктен анағұрлым биігірек тұрған тұлға. 
Оның ӛзінен Абай дәстүрінің жалғасын, дариялар тоғысын кӛрдік. Сонысымен де әр сӛзінде, тағылымында 
судай тұнық ӛмір сәулесі, ғибрат кӛзі мӛлдір қағады.  
―Күлдіре білу – ӛнер. 
 Күле білу – ӛмір. 
 Күлкіге қалу – ӛлім‖ деген екен. 
Күлкі ӛмірді ұзартады деген тұжырым баршамызға белгілі. Күлу қазақ танымда әр түрлі сипатқа ие. 
Психологтардың айтуынша күлкінің 19 түрі бар екен. 
Жалпы күлудің түрлері: 
1) Аңқау күлкі- мән-жайды түсінбей жатып күлу немесе күлемін деп, бір жерінің ашылып кеткенін байқамай 
қалу. 
 2)  Арам  күлкі-  кӛбінесе  шенді-шекпенділердің  орынбасарларында  кездесетін  күлкінің  ерекше  түрі  болып 
табылады. 
 3) Еріксіз күлкі-  күлкінің ең тәтті  түрі,  қоғамдық  орындарда жүргенде есіңізге бірдеңе түсіп кетсе, еріксіз 
айқайлап күліп барып, ауызыңызды баса қоясыз. 
Күлудің ӛзі де эстетикалық мәнге ие. 
Мәселен  қазақ  тіл  білімінде  эстетика  жайлы  ең  алғаш  еңбекті  А.Байтұрсынұлы  жазған.  Ғалым 
эстетиканың зор үлгісі әдебиет деп танып, дүниедегі әр ӛнердің шығу тетігін, қызметін анықтайды. Ӛнердің 
бар  саласы  бірбірімен  байланысты  дамиды,  олардың  барлығы  «әсемдік  дүниесін»  қалыптастырады  деп 
түсіндіреді [4, 68 б.]. 

59 
 
Ендігі кезекте М.Әуезовтің  «Абай жолы»  эпопеясында күлкі  түрлерінің қолдану шеберлігі  ӛзіндік 
кӛрініс тапқан. 
Еркін, еріксіз күлу. 
1.
 
Басының жалтыры да кӛрініп, Абай еріксіз күлген-ді [5, 25 б.]. 
2.
 
Әмір  енді  еркін  күліп:  -  Абай,  аға,  тілеуің  берсін!  Қашанғыдан  бұрын  үлкен  әжемді  бір 
жамбасқа алып, соғып бердіңіз ғой! – деді [5, 92 б.].  
Сыпай күлу,үнсіз күлу. 
1.
 
Аппақ сұлу тістерінің баршасын кӛрсетіп, ақсия күліп келеді [5, 152 б.]. 
2.
 
Кӛбінше үндемей, езу тарта береді [5, 211 б.].  
3.
 
Сабырлы, салмақты жүзді Балбала әуелі аппақ тістерін тегіс кӛрсетіп, құпиялай күлді де: - Апа, 
―аз күндік қонағымсың‖ деуші ең ғой! [5, 86 б.].  
4.
 
Қазір нығызсып отырған Жұмабайға қарап, жымиып күліп қойды [5, 24 б.].  
5.
 
Дәркембай ӛзін мақтаған Абай сӛзіне  сабырмен ғана күлді де:  - Мені  ақылды етіп, халықтың 
ағасы етесің бе? [6, 314 б.]. 
6.
 
–Мен  бе  едім,  Абай-ау!  Айтқызбай  кеткен  ӛздеріңіз,  ӛзіңіз  емес  пе  едіңіз,-деп,  сыпайы  ғана 
күліп қойған [6, 420 б.].  
7.
 
Қараса, бұның шоқпарын тартып ап, ақ боз аттың алдынан кӛлденең шығып, қазір  ішек-сілесі 
қатып, үнсіз күліп тұрған бағанағы бала шәкірт [5, 5 б.]. 
Сыңырлап күлу, сақылдап, дауыстап күлу. 
1.
 
Оспан  оның  тітіркенгеніне  мәз  болып,  әкесін  ұмытып,  сақылдап  күліп:    -  Бақа!  Бақа  салып 
жібердім кӛйлегіне, - деп, Абайды бұрынғыдан да жаман тітіркендірді [5, 16 б.].  
2.
 
Оспан Жиренше ―қой‖ деген сайын сақ-сақ күліп, иттерін ӛшіктіріп: - Ар…р! – деп ӛзі тап-тап 
беретін [5, 40 б.]. 
3.
 
–  Уай,  жарандар!  Бұл  түстен  кейін  маңырайтын  ақсақ  қой  дейсіңдер.  Тіпті  ол  емес!..  Мына 
Бӛкенші  екен  ғой  түстен  кейін  маңырайтын.  Кӛктемде  ӛлген  Қодарға  күземде  кеп  сүйекші  болған  кімді 
кӛрдің? Мұны кӛрген кім бар десеңші, - деп қарқ-қарқ күлді [5, 70 б.]. 
4.
 
 Ол қатты, ашық дауыспен қарқылдап сүйсіне күліп: - Уа, жарандар, мен бір ақыл         айтайын 
ба … - деді [5, 110 б.]. 
5.
 
Ақша маңдайлы, кең сұлу жүзді Үмітей ашық үнмен сыңқ-сыңқ етіп, үй ішіне естірте күледі [5, 
71 б.].  
6.
 
Әйгерім,  Үмітейлер  бұл  сияқты  кесек  қалжаққа  ӛте  қысылып  тұрып  қатты  күлді  де, 
ұялғандарынан отауды айналып, тез қашып кетісті [6, 92 б.]. 
7.
 
-  Ӛл  де  маған…  О  несі  екен,  ән  салса,  Әмір  діннен  шыға  ма  екен?  –  деп,  қыңыр  тентектігіне 
басып, сылқ-сылқ күле берді [6, 93 б.].  
8.
 
Абылғазының кӛңілі жүйріктігіне сүйсініп кеткен Абай сықылдап күліп жіберді [6, 253 б.].  
9.
 
Жиренше  қалжаққа  мойыған  емес,  сықылықтап  күлді  де:  -  Е,  біз  қайдан  білейік  –  деп, 
Абылғазының иығынан түртіп, тысқа алып шығып кетті [6, 257 б.].  
10.
 
Абай енді Оразбай мен Жиреншеге қарап, сылқылдап күліп отыр [6, 380 б.].  
11.
 
Бұл екеуінің таласына Ербол даурыға күліп келе жатқан [6, 4 б.].  
12.
 
–  Абай-ау,  жұт  жылғы  аязды  күнді  сұрағандай  таң  атқаннан  бері  қайта-қайта  күнді  сұрай 
беретініңіз қалай? – деп ақырын сыңғырлап күлді [7, 23 б.]. 
Мысқылдап  кулу,  ыржақтап  кулу,  қылжақтап  кулу,  кекетіп  кулу,  қыжылдана  кулу,  тыжырлана 
кулу, лектеп кулу,селкілдеп күлу, мазақтап күлу, күдіктене кулу, зілсіз күлу, майсайрап күлу, дуылдап күлу, 
ырсылдап күлу, қошеметтей кулу, жадырап күлу, ызалы күлу,тарқылдап күлу.  
1.
 
–  Қайтпек  керек?  Ақперді!  Ақперді!  Ақпердіге  құдай  бақ  берді,  -  деп,  Құлыншақ  ащы      бір 
мысқылмен күліп қойды [5, 138 б.].  
2.
 
Абай  Оспанның  бұған  ең  жақын  іні  бола  тұра,  соншалық  қаңғып  адасқанына  аса  бір  қатты 
мысқылмен күлді [6, 329 б.].  
3.
 
Бағанадан  бері  тайының  жалын  құшып  тұрған  Оспан  ыржақтап  күлуден  әлі  б  асылмаған  [6, 
189 б.].  
4.
 
- Ӛй, кӛк биенің бүгінгі еңбегі жетеді. Ол қойға бүгін бармайды. Бүгінше қойыңды жаяу бақ! – 
деп, қылжақтай күлді [5, 226 б.].  
5.
 
Абай  Майбасардың  доң  айбатын  мысқыл  еткендей  боп,  шаншыла  қарады  да,  кекетіп  күліп 
жіберді [6, 77 б.]. 
6.
 
–Осы ӛлшеумен ―мен жазамын‖ деп, сол жаңалығымды алып та қойды-ау, ӛзі!-деп қыжылдана 
күлді [6, 411 б.]. 
7.
 
Шұбар  жақтырмай,  тыжырынып  күле  түсті:  -  Сенің  аузыңдағы  сӛзіңді  айтқам  жоқ.  Ӛзімнің 
ойымдағы байлауымды айттым. Сенің жазатыныңды менің айтатыным не? [7, 9 б.].  
8.
 
Тағы да лекіте күліп: -Ал ол аз болса, ұлықтың қасын тастап, Абайың қаріп-қасерін жетелеп, 
әне, тағы келеді!- деді [6, 362 б.].  
9.
 
Абай оның жүзіне қарап, бар денесімен селкілдеп күліп отыр [7, 309 б.].  

60 
 
10.
 
Жоқ, әлде,‖ән‖ деп, ―сән‖ деп, осы жаз бойы ӛзің серімастанып ең, сондағы серіктеріңді әдейі 
бүркеп отырмысың?! – деп қатты кекетіп, мазақтай күлді [6, 105 б.]. 
11.
 
Оның  сӛзінің  шындығына  әлі  түгел  ойы  жетіп  болмаған  Дәркембайлар  күдіктеніп  күледі  [6, 
319 б.]. 
12.
 
Дәрмен бұған шыдай алмай, Абайдың ызаланып отырғанын сезіп, зілсіз күліп қойды [7, 112 б.]. 
13.
 
Ояздың қатынына шейін, есі кеткеннен ―кӛтек!‖ деді десіп, масайрап күлісетін [7, 50 б.].  
14.
 
Жұрт бұл сӛзге тағы дуылдап күліп кетті [7, 377 б.]. 
15.
 
– Сені мынау жақсы адамдар оба десе, сен ғой ұятсыз, алдайсың! – деп біресе сықылдап, біресе 
ырсылдап күледі [8, 40 б.].  
16.
 
– ―Жақсының жаттығы жоқ‖ дегендей, мына кісі аузын аша бере арғы-бергіні бір-ақ айтты-ау! 
– деп, Майқан қошеметтей күлді [8, 182 б.].  
17.
 
Сейіт енді аңғарып, жадырап күле берді [8, 227 б.].  
18.
 
–  Майеке,  осы…  -  деп  баппен  бастап,  -  ӛмір  озады,  ажар  тозады.  Кей  сақалға,  ―қойсаңшы‖ 
дегендей  боп,  бурыл  да  бітеді.  Бірақ  бақсам,  сонда  да  тозбайтын  бір  тіл,  тозбайтын  бір  тілек  деген  де 
болады-ау! – деп ызамен күлді [6, 77 б.].  
19.
 
– Сен болсаң, бұл елдің ұлты боласың, сол ұялғанның басы осы деп мені торисың ғой! – деді де 
ызалана күлді [7, 74 б.].  
20.
 
Сол  бір  олақ  сӛзін,  әсіресе,  қатты  даурығып  айтып,  елден  бұрын  ӛзі  тарқылдап  күлген-ді  [7, 
350 б.].                  
М.Әуезов – суреткер деп айтушылар аз болғанымен, соның дәлелдеу жағы кӛп ретте жүдеу тартып 
келгені де белгілі. Сӛз жоқ, ұлы жазушының суреткерлік шеберлігін дәлелдеуге кірісу үшін де қаламгердің 
ӛмір жолын, халық ӛмірін кең қамту, қаһарман мүсіндеу табыстарын, тіл байлығын т.б. кең саралаған жӛн. 
М. Әуезов шеберлігі дегенде, оның құбылыстың әр қырын, сырын бейнелерлік кӛп сӛздің ішінен 
соны неғұрлым дәл, нақты кескіндерлік сӛз бен сӛз тіркесін тауып, орынды қолдана білу шеберлігін айтқан 
жӛн.  Заман  ауысып,  жаңарып,  сол  жаңарумен  бірге  ӛлгеніміз  тіріліп,  ұмыт  болғандарымыз  қайта  еске 
түсіріліп  жатқан  бүгінгі  кезкңде,  қилы  тарихы  қайта  түлеп,  іргелі,  ӛркениетті  ел  болу  спарына  аттанып 
отырған қазақ елінің зерделі қауымы ӛзін әлемге таныстырған «Абай жолы». 
Қорыта  айтқанда,  М.Әуезовтің  суреткерлік  шеберлігін  ашу  онай  емес.  Ол  қаламгердің  әр  сӛз 
қолданысын ізерлеп тереңдеп, арнайы зерттеуді талап етеді.  
 

жүктеу/скачать 7,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: