ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫНЫҢ МЕТОДИКАЛЫҚ МОДЕЛІ МЕН ФОРМАЛАРЫ

1. 
   Ұстаздық әдеп туралы түсінік.
   
2. 
   Тәрбие жұмысының методикалық моделі немесе методикалық структурасы.
   
3. 
   Тәрбие жұмысының әртүрлі формалары, методтары.
   

Сонымен, ұстаздық шеберлік дегеніміз не?

1. 
   Мұғалімнің өмірге көзқарасы, оның идеялық нанымы, оқушыларды өз ұлтының азаматы рухында тәрбиелеуі, ол үшін өз бойына осы қасиетті сіңірген адам болуы керек.
   
2. 
   Пәнді жетік меңгеруі.
   
3. 
   Оқыту мен тәрбиелеудің әдіс-тәсілдерін міндетті түрде меңгеру.
   
4. 
   Бірақ осы айтылған үш қасиет болғанмен, мұғалім оқушылармен қоян қолтық араласпаса, педагогтық әдеп жоқ жерде сабақ, тәрбие іске аспайды. Мысалы, Ережепова Тана өз пәнін білгенмен, теория жүзінде тәрбие әдістерін жете меңгергенмен практика жүзінде өз сабағында шәкірттеріне: "бері қараңдар! Жыбырлама! Қыбырлама!"-деп, оқушылармен ісі болған жоқ.
   

Педагогтық әдеп – мұғалімнің кәсіптік сапасы – кең мағынада алсақ, мұғалімнің әрбір нақты іс үстінде тәрбие мәселесінің ең ұтымды әдіс-тәсілдерін қолданып, оқушыларды еліктіріп әкететін кәсіптік сапасы.

Ұстаздық әдеп жайын сөз еткенде біз әрдайым ғалымдардың зерттеулеріне назар аударамыз. Ғалымдардың зерттеулеріне қарағанда "Ұстаз", "Тәрбиеші", "Мұғалім" деп қастерлі мамандықтың сыр-сипаты 200-ден астам компоненттерден тұрады екен. Осы ұстаз өнегесінің, озат үлгісі жөнінде ғұлама ғалым Әл-Фарабидің айтуы бойынша нағыз ұстаз ғана айтқанын екі еткізбейтінін ешкім шағым жасауға батылы бармайтын, білімі телегей теңіздей, ақыл-ой, парасаты да, ерлік жігеріне де ешкім тең келе алмайтын адам. Осындай қасиеттері бар ұстаз ғана шәкіртке үлгі-өнеге көрсетеді, ол халықты соңына ертіп, оның мұң-мұқтажын, талап-тілегін орындай алады.

Фараби түсінігінде, ұстаз да қала басшысы сияқты ел жетекшісі, халық қадірлісі. Медресе балаларды оқытып, тәрбиелесе, қала бастығы олардың ата-анасына өнеге көрсетеді, халықты ізгі қасиеттерге баулиды. Олай болса мұның екеуі де "сегіз қырлы бір сырлы " қай жағынан да болса барша халықтан көш ілгері тұратын кісілер. Сондықтан бұл екеуіне де мынандай 12 түрлі қасиет сәтті қабысып келсе нұр үстіне нұр болған болар еді.

1. 
   Тән ерекше жетілген түрлі іс-әрекетті нәтижелі етіп орындауға ыңғайлы бейім болуы;
   
2. 
   Нені болса да жақсы айырып, тез тұжырымға келе алатын ...
   
3. 
   Өзінің түсініп, сезгенін, көрген білгенін есіне жақсы сақтай алатын;
   
4. 
   Көреген ойлы, талғампаз, ақылды адам болуы;
   
5. 
   Ойын анық, дәл бере алатын, көркем сөйлей алатын, шешен;
   
6. 
   Ілім-білімді, оқу-ғылымды жан-тәнімен сүйетін, ұңғыл-шұңғылы көп ақыл-ой жұмысының үлкен бейнетін тек ләззат санайтын адам;
   
7. 
   Қайда жүрсе де өте ұстамды...;
   
8. 
   Өтірік-өсекті, мылжыңдықты жек көріп, шындықты, әділдікті бар ынтасымен сүйе білу;
   
9. 
   Өр кеуделі, жаны мен арын, бірдей кіршіксіз ұстайтын адам;
   

11. Табиғатынан әділ, шынайы шыншыл;

12. Басқаға дау, өзіне де қиянат қыңыр-қиқар болмай, әркез шешімге келе алатын байсалдығы мен батылдығы қатар жүре алатын, қорқыныш пен үрейге жол бермейтін адам... Осылайша бабамыз Әл-Фараби өнегелі ұстаз бен әділ билеушіге ортақ он екі қасиетке мән береді де, бұған қосымша жұртты аузына қаратқан даналық, заң мен әдет-ғұрыптарға жетіктік, іс-әрекетті осыларға сәйкес жүргізе білу өткен кетті үлгі-өнегеге байланысты тапқырлы, халықтың әл-ауқатын жақсартуды мақсат ету; жұртты сөзімен жігерлендіре білу, әскери өнерді мүлтіксіз меңгеру.

Әл-Фараби ұстаз бен шәкірттің арасындағы арақатынастарды олардың моральдық қатынастың қандай болуы керектігінде ескерткен. Ұстаз өз шәкіртінен адалдық, сыпайылық, ізгілік, әділдік сияқты жақсы қасиеттерді көргісі келсе, онда оның өзінде де осы қасиеттер болуы қажет. "Мұғалімдік", "ұстаздық" еткен адамның өлшеуі, әдісі тым өктем, қатаң болмасын және тым асыра босаңсытқан төмендікпен де болмасын. Егер тым қатты үнемі тым ызғармен болса, онда оқушылар мұғалімге жек көретін халге жетеді. Егер тым босатып жіберген кішіпейілділік болса, онда оқушылар жағынан мұғалімді кем санау, оның ғылымына жалқау қарау қаупі тұрады деп жазды өзінің "Философияны үйрену үшін алдын-ала нені білу қажет?" деген еңбегінде.

Олай болса бұл болашақ ұстаздарға педагогикалық әдеп деген не?- деген сауалды түсінгені абзал. Әрине қарапайым тілмен айтқанда бұл ұстаздың әрбір нақты жағдайда оқушыларға тәрбиелік зор әсер етудің бірден бір тиімді құралын қолданатын арнайы іскерлігі. Тағы да оқушы жүрегіне педагогикалық жол табу деп те анықтама беруге болады.

Педагогикалық әдепке анықтама беру үшін үш түрлі көзқарасқа негізделеді. Біріншісі – педагогикалық әдеп оқушылармен қарым-қатынасқа жалпы адамзаттың әдептілікті сіңіру, екіншісі – мұғалімнің жеке басының психологиялық ерекшелігі. Үшіншісі – мұғалім шеберлігінің жеке бір бөлігі. Алғашқы екі көзқарас бойынша педагогикалық әдеп мұғалімнің оқушыларға деген сүйіспеншілігі, олармен шынайы қарым-қатынасы, олардың қадірін біліп, сыйлауы, қайырымдылық, ілтипаттылық, кеңпейілділік, шынайылық, ұстамдылық, байсалдылық, сенімділік сияқты мінез қасиеттері қатарында қарастырылады. Үшінші көзқарас бойынша педагогикалық әдеп оқушылармен дара ерекшелігі қажетті қарым-қатынастар орнату және сол қалпында ұстай білудегі арнайы кәсібі іскерлік ретінде қарастырылады. Оған жалпы педагогикалық амал-тәсілдердің едәуір бөлігі, жекелеп айтқанда педагогикалық техникада енеді. Олай болса педагогикалық тактика болып табылады. Такты латынша тастуб "жанасу", "түйсіну" деген мағына, ал тактика грекше "тәртіпке келтіру" деген сөзден шыққан.

Ал тәрбиешінің ең негізгі қасиеті неде? Ол коллективті ұйымдастыру, топтастыру. Егер осы қасиеттері жоқ болса оны тәрбиеші деуге болмайды.

Міне, осы жоғарғы 4 түрлі қасиеттерді іске асыра алса - тәрбие әдістерін меңгерген деп айтуға болады. Біздің бұл пәннің мақсаты болашақ педагогтарға мектептегі тәрбие жұмысының методикасының негізгі ерекшеліктерімен таныстыру. Өйткені, тәрбие жұмысы кең көлемді бағыт-бағдарға мол. Біз мектепте тәрбие жұмысының негізгі ғана түрлері: класс сағаты, оқу конференциялары, экскурсия, оқушылар жиналыстарын өткізудің, ұйымдастырудың түрлері бар, екінші сөзбен айтқанда модель – үлгісінің структурасы бар. Өзіміз білетін сабақтың моделі, үлгісі сияқты, параллельді екі класта бір тақырыпты екі түрде өткізу мүмкін. Бірақ мұғалімнің сабақ беру методикасында ұқсастықтар болуы мүмкін.Тәрбие методиасының маңызы-болашақ педагогтарға тәрбие жұмысының моделін түсіндіре білу.Тәрбие жұмысының моделі-оқыту процесі сияқты тәрбиеде екі нақты процесс: а) тәрбиеші, б)оқушылар. Тәрбиеші оқушыға,оқушы тәрбиешіге әсер ету болған жағдайда екі жақты процесс іске асады. Мұғалім оқушы-оқушы мұғалім орнына тұра білуі керек.Тәрбие іс әрекет болғандықтан оқушы мен оқытушы ортақ істі шеше білу керек. Жалпы білім беретін орта мектептің тәрбие жүйесі бірін-бірі толықтратын,сабақтастыратын негізгі екі бөлімнен тұрады.

1-ші бөлім:Оқу,білім беру саласындағы тәрбие.

2-ші бөлім: Арнайы тәрбие.

Қазіргі кезде жаңа жасалып жатқан оқулықтар мен бағдарламада ескеретін жағдай-бастауыш буыннан бастап білім мазмұны, Қазақ халқының өмір тәжірибесі, салт-дәстүрлері, шаруашылық жүргізу тәсілдері, рухани байлығы, саяси әлеуметтік, экономикалық ерекшелігін ескеру. Сонымен қатар, дүниежүзілік мәдениет, ғылым, техника жетістіктерін әлем халықтарының озат тәжірибесімен дәстүрлерін пайдалануға болады.

Пайдаланған әдебиеттер:

1.Этнопедагогика. Әбілова З.Ә. Алматы, 1997 жыл

2. Егемен Қазақстан-2010ж№8

3.Оқыту –тәрбиелеу технологиясы-2009ж№6

4. Мектептегі психология. 2013 жыл