Қожа Ахмет Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік

Қожа Ахмет Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік
университеті 
БӨЖ 
Тақырыбы:Қазақстан психология ғылымының
даму жолы
Орындаған:Карил Лязат (ТИТ-212) 
Қабылдаған: Ашикбаева Г. 

Жоспар 
Кіріспе
Негізгі бөлім:
1)Қазақстандағы психология ғылымының тарихы
1.2 Көшпенділер өмір тіршілігіндегі қазақ психологиясы 
2)Қазақ психологиялық басылымдардың құрылуы, дамуы
2.1 ХХ ғ. 50-90 жылдарындағы Қазақстандағы
психологиялық публикациялар
2.2. 20 ғасырдың 50-90жылдардағы Қазақстандағы
психологиялық оқулықтар және оқу құралдары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі 

Кіріспе 
XX ғасырдың соңғы жылдарында және тәуелсіздік жария лан‐ 
ғаннан кейін ұлттық психология ғылымы ерекше серпіліске ие болды.
Қазақстанда психология ғылымының әр түрлі сала ла рында зерттеу
жұмыстары жан - жақты жүргізіліп, қазақ пси хо ло гия сының өзіндік
даму тен ден циясы қалыптаса бастады. Бұл үрдістің сипатын
психология ғы лым дарының докторлары – про фес сорлар С.Жақыпов,
Ж.Намазбаева, X.Шерьяз данова, Б.Хамзин, С.Бер дібаева, О.Саң‐ 
ғылбаев, А.Ақа жанова, Б.Әмірова, А.Ер мен таева, Н.Тоқ сан баева, т.б.
ға лым дардың өз дері нің және олар дың жетек шілігімен қорғал ған
жүздеген кандидаттық диссертациялардан көруге болады. Осы және
аты аталмай қал ған көптеген ғалымдар мен ма ман дардың қаламынан
төл тілі мізде оқу құралдары мен оқу лықтар, библиографиялық көрсет‐ 
кіштер мен сөздіктер, әдістемелік басылымдар және монографиялар
жарық көрді.
Кеңес өкіметі аясында психология ғылымының дамып, өр кен дей
түсуіне біраз тұсау са лы нып, кедергі болғаны рас. Мә се лен, 1947 жылы
КазГУ-де ашыл ған логика және психология бөлімі 1953 жылы
жабылды. Содан 35 жылдан кейін ғана (1988) жұртшылықтың үлкен
дабылынан кейін орыс тілді 25 шәкіртке психологиядан білім алуға
мүмкіндік туды. Ал оның қазақ бөлімі төрт жылдан кейін ғана барып
ашылды[1].
Қазіргі кезде де елімізде пси хо ло гия лық ғылыми-зерттеу инс ти тут‐
тары түгіл, дербес ка фед р а лар дың өзі саусақпен са нар лық тай.
Бұлардың өзі де әлі күнге дейін АҚШ пен Ба тыс т ың ық палынан шыға
ал май келе ді. Пси хологиялық кадр лар (бакалавриат, магистра тура)
республиканың 13 универ си тетінде даярлану да. Бірақ бұ лар ға
берілетін грант тар өте аз. Сон дықтан, осы маман дыққа келу ші лердің
жыл сайын қатары кеми түсуде.

Қазақстанда психология ғылымының тарихы
Қазақ өркениетінің сан ғасырлық психологиялық ой –түйіндері
Қалың бұқараның қамы үшін қажет ілім-білімдер сан алуан.
Солардың бірі, тіпті, бірегейі – жан туралы ғылым – психология десек
қателеспеспіз. Оның түп-төркіні мен ілкі бастауы – әрідегі сақ,
ғұндарды айтпағанда, берідегі Орхон-Енисей түркі тас жазуларынан
басталады. Қазақтардың: «Қай жерің ауырса, жаның сол жеріңде»,
дегені көп нәрсені аң ғар тады. Бұл көк түріктердің мұра гері – қазақ
халқының 
тәлім-тәрбиелік, 
психологиялық-педа гогикалық
мұрасының аса бай екенін көрсетеді.Соңғы кезде Қазақ елінің бас
ұранына айналған, тұңғыш мем лекеттік ресми идеология, яғни
«Мәңгілік Ел» идеясының жа рия лануы, әлемдік кеңістікте, түр кі тілдес
елдердің бірлігіне не гіз делген идеяның ортақ пси хо ло гия лық
үндестігінің бар еке нін жақсы байқатады. Елбасы жариялаған «Мәң‐ 
гілік Ел» идеясы – қазақ өрке ниеті нің, сайып келгенде, оның сан
ғасыр бойына қордаланған психологиялық ой-түйіндерінің алтын
діңгегі.Дала өркениетінде дүниета ным дық идеялардың тууына се‐ 
бепші болған жан тыныштығы мен ел бірлігін дәріптеген ойшыл ғұ‐ 
ламалардың психологиялық мұ расы ұшан-теңіз деуге бола ды. Мы‐
салы, атақты сазгер, ғұлама Қор қыт тың мәңгі өмірді іздеуі Жер ұйық т‐ 
ы аңсаған Асан Қай ғы ның ар ман дарымен сабақтасып жатады.
Қазақ жерінде психологиялық ой-пікірлердің үдере дамуының
басқа ортазиялық ағайындарға (қырғыз, өзбек, түрікмен, т.б.) қара‐
ған да өзіндік ерекше ліктері бар. Соның ең бас тысы – ұлан-ғайыр
жерді ме кен деген балажан, ақкөңіл, төзім ді халқымыз өз ұрпағын
жақ сы адам, абзал азамат етіп тәр биелеуге ерекше мән берген. Қазақ
даласындағы жау тисе қару-жарағын сайлап, ел үшін еңіреген ерлер,
әділдік пен шындық, адамдықты ту еткен ақын-жыраулар, шебер
қолды іскерлер мен зергерлер, от ауызды, орақ тілді би-шешендер мен
ақылман ақсақалдар, еміренген абзал аналар ғасырлар барысында
сұрыптала қалыптасқан қазақи тәрбиенің жемісі екендігі хақ. Келесі
ерекшелігіміздің тағы бір дерегі қазір «Мәдени мұра» аясында жарық
көріп жатқан 100 томдық «Бабалар сөзі» болса керек. Қазақ халқындай
фольклор мұрасына аса бай елді әлемнен табу қиын. Ал «фольклор –
халық психологиясының айнасы» дейтін қағида ертеден айтылып
жүр.

Тәуелсіз Қазақстан жағ да йын да қазір жалпыадам зат тық құн ды‐ 
лықтарға қол жет кізіп, бір тұ тас мәдени жүйе қалып тастыру үшін
өткен жолымызды, шыққан те гіміз бен биігімізді бағалай білуі міз
қажет. Өйткені, өткенін ба ғ а лай білмейтін ел келешегін де бол жай
алмайды. Біздің өткен жолы мыз – Еуразия даласын дү бір лет кен
жасам паз дыққа толы тарих.Ежелгі ата-бабаларымыздың күмбірлеген
күйімен, жан тебі рентерлік сыбызғы үнімен, ас қақ тата салған әсем
әнімен, ғашық тық, лиро-эпос жырымен, «қысқа болса да, нұсқа»
мақал-мәтелімен, шешендік сөз, айтыс, жырларымен сан ғасыр бойы
өз ұрпағын «сегіз қырлы, бір сырлы», өнегелі де, өнерлі, имандылық-
адамгершілік ар-ожданы жоғары, намысқор азамат етіп тәрбиелеп
келгені – аксиомалық ақиқат.Халқымыздың психологиялық ой-пікір
тарихының қалып тасып, даму жолын Қазақ елі нің азаматтық
тарихымен орай лас тыра отыра, бұл үр дісті негізгі төрт кезеңге бө ліп
қа рас тыруды ғылыми тұр ғы дан дұ рыс тұжырым деп есептейміз.
Мұның бірінші кезеңі – VІ-ХIV ғғ. басталатын қазіргі түркі тек тес
халықтардың бәріне ортақ пси хо ло гиялық ой пікірлердің ілкі бас тауы,
түп-төркіні. Бұларға ежел гі түркі ескерткіштері «Күл те гін»,
«Тоныкөк», «Білге қаған», Орхон-Енисей жазулары мен Қор қыт ата,
Әбу Насыр әл-Фара би, Жүсіп Баласағұни, т.б. та ғы лым дарын жатқызу
ләзім.Екін ші кезең – Қазақ хандығының құрылу дәуірінен басталып,
Қазан төңкерісіне дейінгі пси хо ло гиялық ой-пікірлердің дамуын
қамтиды.Үшінші кезең – пси хология ғылы мының кеңес тік
Қазақстанда марк с тік идея лармен рухтанған, я ғни ком мунистік
идеологияның дәу рен деген ке зеңіне тұстас ке ле ді.Төр тін ші кезең –
бұл тәуел сіз дік жыл дарынан бастау ала тын, қазір гі егемен елдің пси‐ 
холо гиясы.
ХІХ ғасырдың екінші жарты сын дағы психологиялық ой-пікір лер дің
дамуы қазақтың үш ой алыбы – Ыбырай, Шоқан, Абай есім дерімен
байланысты екендігі белгілі.ХХ ғасырдың бірінші ширегін дегі
психологиялық ой-пікірлердің дамуына – Ш.Құдайбердіұлы,
А.Байтұрсынов, С.То ра й ғыров, М.Жұ ма баев, Ж.Аймауытов, Мәш һүр‐
Жү сіп Көпеев, т.б. еңбек тері зор әсер етті.

Көшпенді өмір тіршілігіндегі қазақ психологиясы
Ата-бабаларымыз өздерінің сан ғасырлар бойғы ұлы тарихында жас
ұрпаққа тәрбие берудің бай тәжірибесін жинақтап, өзіндік салт-сана
мен әдет-ғұрып, дәстүр рәсімдерін қалыптастырды. Бұлар адамдардың
түрмысына сіңген жөн-жосық, жол-жоралғылары, әр адамның іс-
әрекетінің қоғамдық ортада қалыптасқан нормалары мен
принциптерінің көріністері еді. Қөшпелі халық өзі өмір сүрген
қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайларына, мәдениеті мен
тарнхына, табиғатына орайлы жас буынға тәлім-тәрбие берудің
айрықша талап-тілектерін дүниеге әкелді. Мәселен, жас адамның
жұртқа танымал моральдық-психологиялық нормасы белгіленді, оның
мәні «сегіз қырлы, бір сырлы» делінетін қанатты нақыл сөздермен
қисындалды. Адамға қойылатын талап-тілектер мыналар еді: көшпелі
мал шаруашылығын жете игеру; еңбексүйгіштік, қиыншылыққа төзе
білу, ел намысын қорғау, жаудан беті қайтпау, ата тегін жадында
сақтау, сөз асылын қастерлеу, тапқырлык,: пен алғырлық, ат кұлағында
ойнау, ата салтын бұзбау (жасы үлкенді сыйлау, құдайы қонақтың
меселін қайтармау, көрші хақын жемеу, т.б.) Халқымыздың бойындағы
осынау асыл қасиеттерді өткен ғасырларда казақ даласында болған
Еуропа зиялылары асқан көрегендікпен дәл басып айтқан еді.
Көшпенді өмір тіршілігі қара күшке мығым, қиыншылыққа төзімді,
құбылмалы табиғат жағдайына тез икемделгіш болумен бірге, жан-
жүйесі жағынан да жан-жақты жетіліп, кемел адамдарды
қалыптастырды. Үйде де, түзде де бала ес білгеннен бастап із кесіп, жол
қаpaп, жұлдыз санап өсті. Олардың көзі қырағы, құлағы сақ
қияндағыны шалатын болды. Аң аулап, мал бағып, күнделікті күйбен
тіршілікпен жүрсе де жас өскін ақынның сөзін, жыраудың жырын,
әншінің өлеңі мен әуенін қалт жібермей тыңдап, ел аузындағы ұтымды
мақал мен мәтелді, ертек пен жұмбакты, терме мен шежірені жадында
сақтап, халық даналығын өзіне рухани азық етіп отырды. Әрдайым
көшіп-конуға дайын отырған қазақтар үшін аң-құс аулау, мал күзету,
жау түсіру тұрмыстың дағдылы машығына айналды. Әрбір жас, әрі
жауынгер, әрі малшы, әрі шаңырақ иесі болып саналды. Халық аузында
мақал болып кеткен «өнерді үйрен де жирен», «Жігітке жетпіс өнер де
аз», «Шебердің қо лы ортақ», «Жауда жүрсе, ат ойнаткан батырым, үйде
жүрсе, құрт қайнатқан батырым» деген сияқты бес аспап адамның
психологиясы жайлы қанатты сөздердің біздің заманымызға дейін
жеткені мәлім. 

Көшпелі қауым бірін-бірі жақсы білген, әр адамның қадір-қасиеті,
оның жасына, жол-жоралғысына, әлеуметтік ортадан алатын
орнына қарай белгіленіп отырды. Мұндай қоғамдық, адам аралық
қатынастарды қаршадайдан көріп өскен бала да өсе, ержете келе
ортақ мүдделілікті, өмірге көзқарастың сәйкестілігін, кісіліктің
белгісін, жеке бастың өзіне бұра тартуына мүмкіндік бермеді.
Психологиялық тұрғыдан «бірауызды» болып қауымдасқан жандар
үнемі өздерінің рулық одағына етене сіңіскен салттар мен
дәстүрлерді ұстанды. Осыған орай көшпелі тұрмыс тәліміне
лайықталған бата беру, ант ішіп ақталу, айтысқа, дау-дамайға
төрелік айту сияқты этностық таптаурындар (стереотип) кең өріс
алды. Әрине, осы таптық санамен бірге әркімнің жеке басының
әлеуметтік және биосфералық факторларға орайлас жеке-дара,
жас, жыныс ерекшеліктердің де болатындығы еске алынды.
Мәселен, көпшелі халық қыз баланы ерекше кадірлеп, қастерлеп,
әлпештеді. Оны әдемілік пен әдеп-тіліктің, сұлулық пен іңкәрліктің
символы деп ұқты. Халық мінезі жақсы, әдепті жігітті «қыз мінезді
жігіт екен» дейтін болды. Сондай-ақ «қыздың жиған жүгіндей»,
«қыздың тіккен кестесіндей» деген тіркестер де қыз баланың
нәзіктілігі мен шеберлігі, ұқыптылығы мен биязылығы жайлы
айтылды.Әрбір отбасы, әке-шеше, аға-женге, бойжеткенді ылғи да
таза, мінезінің жайдары болуын қадағалап отырған. Жас өспірім
шақтағы олардың балқыған, толқыған, еліктегіш қаснеттерін
ескеріп, оған «қырық үйден тыю» салу керектігін де үнемі еске
алған. Халқымыз сұлулық пен сымбаттылықты, шеберлік пен
нәзіктікті қажетсінетін үй ішіндік еңбекке (кесте, өрнек, кілем
тоқу) көркем сөз, ән-күй, айтыс секілді түрлі өнерге баулуды —
бойжеткен тәрбиесінің басты міндеті деп білген.

ХХ ғ. 50-90 жылдарындағы Қазақстандағы психологиялық
публикациялар.
1967 жылы доцент М.Мұқанов басқарды. М.Мұқанов екі тілді қазақ,
орыс негізгі психологиялық зерттеу жұмыстарын жақсы атқарды.1965-
1967 жылдары алматыда екі ғылыми конференция ұйымдастырылды.
Ол психологиялық мәселелерді бағдарламалар арқылы оқыту болып
табылды. Оқытушылар бірінші барлық конференцияны Мәскеудегі
оқытуымен жұмыс жасады.60-80 жылдары мәселемен кафедра зерттеу
жасады. Әр түрлі Қазақ этносының жетілуінің еркшелінің
психлогиясы зерттелді.1980ж М.Муқанов АНССР психолгиясы НИИ
«Исследование расудков история этнического аспекта» тақырыбында
факторлық дисертация қорғады. Өзінен кейін Қазақстанда психология
жайлы ғылыми 10-кітап және 200 ғылыми мақалалар қалдырды.
Республикада этникалық психология негізінде көптеген еңбектер
жазды.Ол көптеген жас психолгтар, ғылым кандидаттарын
даярлады.М.Мұқанов қайтыс болғаннан кейін кафедраны доцент
Шабельников басқарды. 1989 жылы ол психологиядан ғылыми
дисертация қорғады. «Формиравание быстрой мысли», «Психика как
функциональное система» деген ғылым әлемінде жақсы бағаланған
монографияларын шығарады. Оның аспиранттары М.О. Малаев,
Бердібаева педагогика және психология жайлы маңызды мәселелер
туралы кондидаттық дисертация қорғады.Соңғы жылдары кафедраны
С.Т. Бусырманова басқарды оның қызығушылығы алты жасар
балаларды оқуға даярлау және психологиялық медика-физиологиялық
ерекшеліктерін зерттеді. Ол ғылыми мақала және жалпы психология
және педагогикалық әдістемелік құрал даярлады. Абай атындағы АМУ-
де екі кафедраға бөлінді(біреуі жалпы университеттік,екіншісі
факультеттік). Онда 42 адам жұмыс жасады. Оның ішінде 3 профессор
(оның біреуі психология ғылымының докторы) 12 доцент және ғылым
кондидаты, 8 аға ұстаздар, 12 ізденушілер, 2 жаттығушы зерттеушілер
олар 10 шақты монография және оқу құралын жарыққа шығарды.
Көптеген жылдар бойы Қазақстанның педогогикалық жоғарғы оқу
орындарының кафедра ұстаздарына кандидаттық дисертация қорғау ғ
ғылыми монографияларды ,оқу әдістемелік құралдарды шығару өзіндік
дәстүрге айналды.2000жылы Абай атындағы АМУ-де психология және
қисын кафедрасын қосып әлеуметтік педогогика кафедрасы болып
қалыптасты.Республикадағы психология ғылымының жетілдер 40-
жылдағы ғылыми ұйымдастырылған жылдарға пара-пар болды.

 Біз алдымызға сол жылдардағы ғылыми дисертацияларға баға беруді
мақсат етеміз.бірақ сол жылдарағы психологиялық зерттеулерге
таңдамалы түрде қысқаша тоқтала кету керек.Сол жылдардағы
маңызды мәселе екінші тілді меңгеру болды.Қазақ мектептерінде
орыс тілінде калыптастыру.Ондай алғашқы дисертация 1952-жылы
психология фкаультетінде аға ұстаздар «О Формиравани русского
речи учашихся начальных классов казахской школы».Дисертанттың
ойынша орыс тілінен қазақ тіліне аудару салыстырмалық түрде
жасалуы. Сонда баланың ойлау қабілеті және сөйлеуі орыс сөздерін
қазақ тіліне түгелдей сөлемді түсіне алады. Сонда ғана қазақ баласы
орыс тілін түсінеді. Е.Суфиевтің диссертация тақырыбында көптеген
мақалалар және бір манография шығарылды.Моральдық еркіндік
мінез қалыптастыру патриоттық сегіз диссертациялық зерттеудің
Темірбеков пен Асылбековтың тақырыбы болды. Асылбеков өзінің
«Формирование приложение у учащихся» атты тақырыбындағы
жұмысында психологиялық жоспарды дәлелдеп адам ынтасы жайлы
мағлұмат. 
береді. 
Автор 
адамның 
мынадай
еңбекқор,мақсатшыл,ұқыптылық,ұйымдастырушы-лық, күрескерлік
ынтасының қалыптасуына әсер етеді деп санайды. Бір сөзбен
айтқанда ынта-тұлғаның бір ғана мінезінің бөлігі емес ол әртүрлі
мінездер 
бөлігінің 
жиынтығына.50-60 
жылдары 
қазақ
психологиясында М.М. Мұқановтың «Совет жауынгерлерінің
психологиялық мінез ерекшеліктері»(профессор Тажибаевтың
басқаруы бойынша1941-1945ж. Ұлы Отан соғысындағы қазақ
жауынгерлері жайлы деректерге сүйене отырып жазылған),
А.М.Невскойдың «Формирование исторических понятий у учащихся
5-6 классов»(ғылыми жетекшісі –пофессор И.Л Стычкин),
Г.Ф.Повлюктің «Психологический анализ выполнения учащимся 5-6
классов домашних заданий»( ғылыми жетекшісі пофессор И.Л
Стычкин), Қ.Рахиммбековтың «Некоторые вопросы развития
содержания восоздающего воображения при чтени картоматериала»
(ғылыми жетекші доцент И.М.Мұқанов) және тағы басқалардың
дисертациялық зерттеулері қорғалды.

20 ғасырдың 50-90жылдардағы Қазақстандағы психологиялық
оқулықтар және оқу құралдары
Қазақстандағы ғылыми психологияның құрылуын және дамуын
қорытындылайтын болсақ бізге жалпы өзіміздің республикада
психология оқу құралдары, ерекшелеп айтар болсақ мемлекеттік тілде
шығарылған психология оқу құралы жайлы пікірді айтуымыз қажет.
Негізінен кітап өнімі қай ғылымның болмасын даму дәрежесін
мінездейді. Басылымдық істе халықтың өмір дәрежесін, ғылыми
мәдениетінің дамуын бейнелейді. Қазақстан әртүрлі уақыт мерзімінде
шығарылған психология оқулықтарын қорытындыламас бұрын,
Батыстың, Ресейдің психологиялық оқулықтарының даму тарихына
қысқаша тоқталамыз. Дәл осы тәжірибе Қазақстан Республикасының
орта және жоғарғы оқу орындарына лайық ұлттық психология
оқулықтарын шығару қажет болды. Дидактикалық талаптарды және
белгіленген бағдарламаларға, белгілі бір сабақ оқулығында ғылыми
білімді қалыптастыратын оқулықтарды СССР-де 20ғ. 20ж. шыға
бастады.Негізгі оқулықтардың шығарылуы антикалық әлемнен
басталады, ол Плотон, Пифагор, Аристотел және басқа да авторлардың
трактоттары кітап ретінде қолданылуынан. Атақты педагок Ян Амос
Коменский кітаптың, жалпы дидактикалық принциптерді халыққа
түсіндірудің ролі өте зор екендігін айтты. Алғашқы басылған оқулық
болып 1574ж. Москвада шыққан Иван Федоровтың азбука
грамматикасы болды.Батыста психология оқу кітабы Р.Геккел және
Р.Гокениустың атына байланысты болды. Олар алғашқы «психология»
терминін енгізіп, 1954 жылы Марбургте кітап шығарды. Ресейде
адамның жан дүниесі өмірі кітап 1796 жылы Ивановтың шығарылуын
алғаш кітап шығарды.
Психология әлем тарихында білімнің екі қарама қайшы әдістері
болады. Бірінші синтетикалық әдіс, жайдан күрделілігі. Алғашқыда
бұл әдіс теориялы көзқараспен шығарылған деректер, түсіну тәсілі
және байланысты болып табылады. Белгіленген психологиялық
элементтер сезіну сезім тағы басқа психикалық білім бірігіп мұндай
пікірдің ұлы кітаптардан 15-ғасыр дәрістерінен табуға болады.
Мысалы, М.М Троцкий 1882-жылғы «Наука о духе» П.Ф Каптеровтың
1877-жылғы «Педогогикалық психология» еңбегінен байқауға болады.
1917 жылы жүзге тарта оқулықтар шықты. Солардың көптеген бөлігі
синтетикалық әдіске қатысты болды.

Жан дүниенің бірлестігі, тұлғаның өзін-өзі тәрбиелеу. Қазіргі кезде
орта мектептердегі психология ешқандай ерекшкліктермен
бөлінбейді, тек 1907 бағдарлама ғана өзгеше болып табылады. Қазіргі
кездегі оқулықтар, «Психология» оқулығы (2000ж.) Баранов.А.В.
Патанов.Ю.Б. 8-11 сыныптарға арналған, Немов.Р.С. «психология»
(1995ж.) 10-11 сыныптарға арналған, олар өз жұмыстарының мазмұнын
синтетикалық жолмен жасады. Өзіндік әдісті пайдалана отырып
Е.А.Климов орта мектептерге арналған «психологиясын» құрастырды.
(1997ж.)Профессор Климоы.Е.А. бұл жерде орта мектептерге
психология оқулығын құрудағы дәстүрден ауытқиды. Әрине,
тәжірибеге сүйене отырып болашақта орта және жоғарғы оқу
орындарына арналған оқулықтар құрастырды.Дәстүрлі нақышта
құрастырылған барлық оқу құралдар қазақтың авторларымен
жазылған. Жүсіпбек Аймаутовтың 1926 жылы жазылған кітабында 12
бөлім, 102 параграфтан тұрды («психология нені оқытады?», «жалпы
жануарлардың жүріс-тұрыс мінездемесі», «сезіну және қабылдау
органдарының функциясы», «сезіну және іс-әрекет», ассоцация және
ес», «ойлану және сөйлеу», «бостандық» және т.б.).
Синтетикалық әдіспен басқа да қазақша психологиялық оқулықтар
құрастырылды. 
Ол 
Қ.Б.Жарықбаевтың(1962,1970,1982,1994,2000,),
А.Темірбековтың, 
С.Балаубаевтың,(1966), 
Н.Ибраевтың(1992),
Т.Т.Тәжібаевтің(1993), 
М.М.Мұқановтың(1962,1982),
А.Алдамұратовтың(1996) және т.б. оқулықтары.90 жылдары Ресейде
басқа әдіспен құрылған, басқа әдіске арналған альтернативті оқу
құралдары шыға бастады. Оларға бірінші кезекте В.И.Слободчикова
және Е.И.Исаеваның «Психология человека» атты кітабы жатады. Онда
адамның тұрмыстық көзқарасы толықтай ашылады. Қазақстандық
психологтар психологияның даму кезеңінде оқулықтың синтетикалық
қолдану әдісінде өз пікірлерін айтуда. Қазақ кітаптары 20-шы
жылдардың басында ғана шыққанын біз ескертеміз, және олардың
авторлары Ж.Аймаутов, М.Жұмабаев болды. Қазақ психология
кітаптарының дамуы және құрылуы кең көлемде болды.

Қорытынды 
Осы аталған мәселелерді шешуге әртүрлі мамандық өкіл дерінің
белсенді араласуы қа жет. Бір сөзбен айтқанда, хал қы мыз дың
психологиялық сауат ты лы ғын арттыру мен пси хо ло гия лық
мәдениетін көтеру үшін Қазақ психологиялық қоға мы ның құрылуы
өмір талабынан туын даған қажеттілік екені шындық.
Қазақ психологиялық қоғамы ның негізгі мақсаты – республика
халқына психологиялық ілім білімдерді насихаттау, елімізде пси‐ 
хологиялық мәдениетті қалып тастыруға ықпал ету екендігі баса
айтылып келеді.
Мәңгілік Елде жайсаң жандар өссін десек төмендегі психо ло‐ 
гияның теориялық және қол дан балы проблемалары ерекше назар
аударуды қажет болып тұр. Қазақ елінде әлі күнге де йін шешімін
таппай отырған психологиялық мәселелер баршылық.

Қолданылған әдебиеттер тізімі 
1. Сатиева Ш. Даму психологиясы (теориялық және практикалық
курс). Оқу құралы. – Астана: Фолиант, 2012. – 232 бет.
2. Жұбаназарова Н.С. Жас ерекшелік психологиясы: Оқу құралы. –
Алматы: Қазақ университеті, 2012. – 286 бет.
3. Ишанов П.З., Бейсенбекова Г.Б. Психологиялық-педагогикалық
диагностика негіздері. Оқу құралы. – Қарағанды, ЖК «Ақ Нұр
баспасы», 2012. – 206 бет.
4. Даму психологиясы: Оқулық / М.К. Бапаева. – Алматы: 2014. –
440б.
5. Сәбет Бап-Баба (Бабаев). Психология негіздері: Оқу-анықтмалық
қолданба. Алматы: Нұр-пресс, 2007. – 106 бет.