Мектептегі химиялық білім беру жүйесі

12 
Оқытудың осы кезеңдерінде енгізілген химиялық Білім мектеп 
оқушыларында әлем туралы алғашқы тұтас идеяны қалыптастыру мәселесін 
шешуге қызмет етеді. 
Химиялық білім берудің негізгі компоненті (8-9 сыныптар) барлық 
оқушылар үшін міндетті болып табылады. Ол негізгі мектепте жүйелі химия 
курсы түрінде ұсынылған. Одан оқушылар білім алады, оның көлемі мен 
теориялық деңгейі негізгі мектепте оқушылардың міндетті химиялық 
дайындығын анықтайды. Бұл білім мектепте де, кәсіптік оқу орындарында да 
химиялық білімді одан әрі жетілдіруге негіз болатындықтан, мектептегі 
химиялық білімге қойылатын мемлекеттік талаптарда белгіленген оларды 
игерудің міндетті деңгейін негізгі деп атауға болады. 
Химиялық дайындықтың негізгі деңгейіне негізгі мектепті бітірген барлық 
оқушылар, одан әрі мамандануына қарамастан қол жеткізуі керек. Бұл деңгей 
бүкіл ел халқының химиялық сауаттылығын анықтайды және азаматтардың 
заттармен және химиялық процестермен сауатты қарым-қатынасының негізі 
болуы керек. 
Осы курс негізінде химияны оқыту оқушылардың қоршаған әлемдегі 
химиялық құбылыстарды түсінуіне, ел экономикасының дамуындағы химияның 
рөлін түсінуге, өмір сүру деңгейін арттыруға, заттар мен материалдармен жұмыс 
істеудің "химиялық мәдениетін" қалыптастыруға әкелуі керек. 
Мектептегі химиялық білім берудің бейіндік компоненті келесі 
міндеттерді шешуге арналған: а) оқушылардың химияға деген қызығушылығын 
дамыту; б) олардың Химия туралы білімдерін тереңдету; в) химиямен 
байланысты мамандықты одан әрі табысты игеруге ықпал ету. Химиялық білім 
берудің бұл компоненті орта мектептің профильдерінің бірін құрайды. 
Оқушылардың химиялық дайындық деңгейі олардың таңдаған оқу рофилін 
анықтайды. 
Арнайы гуманитарлық мектептерге арналған базалық деңгей курсы (8-11 
сыныптар) барлық оқушылардың химиямен байланысты қоғамдық маңызы бар 
проблемаларды бағдарлай алатындай көлемде химиялық білімнің абсолютті 
қажетті минимумын игеруін қамтамасыз етуге арналған. 
Техникалық (еңбек) бейіндегі мектептер мен сыныптар үшін 
оқушылардың нақты еңбек даярлығына байланысты химия курсы ұсынылуы 
тиіс. Мұндай курстың теориялық деңгейі жалпы білім берумен сәйкес келуі 
мүмкін. Алайда, қолданбалы, практикалық тұрғыдан алғанда, бұл курс 
студенттерге болашақта белгілі бір кәсіпті игеру үшін қажетті білім мен 
дағдыларды беруі керек. 
Еңбек иодының барлық түрлі бағыттарын алдын - ала анықтау мүмкін 
болмағандықтан, мұндай курсты шағын, бірақ көлемге, бірақ жүйелі негізге 
қосылған модульдерден құрған жөн. Модуль-бұл химиялық білімнің қолданбалы 
маңыздылығын ашуға болатын мазмұнның жеке бөлігі, мысалы, құрылыс, ауыл 
шаруашылығы, көлік және т.б. белгілі бір оқу бағдарламасын құру кезінде 
мұғалім жүйелі негізге тиісті модульдерді қосып, сол арқылы химияны 
оқушылардың еңбек дайындығына жақындата алады. 

13 
Жаратылыстану пәнінің мектептерінде (немесе сыныптарында) химия 
пәнін оқыту оқушылардың қай оқу пәнін қарқынды оқып жатқанына байланысты 
әртүрлі тереңдікте жүзеге асырылуы мүмкін. Егер мектеп оқушылары физиканы 
немесе биологияны (бірақ химияны емес) терең зерттесе, оларға осы оқу 
пәндерін меңгеруді жеңілдететін курстар ұсынылуы мүмкін. Алайда, химияны 
оқыту жалпы білім беруден жоғары, теориялық деңгейде де жүзеге асырылады. 
Химияны тереңдетіп оқытатын мектептерде немесе сыныптарда 
оқушыларға әдетте Бейорганикалық және органикалық химия туралы білімді 
жетілдіретін жоғары деңгейлі химия курсынан және химиялық білімді едәуір 
кеңейтуге бағытталған қосымша (элективті) курстардан тұратын жүйе 
ұсынылады. 
Мұндай курстарға аналитикалық химия, өнеркәсіптегі химия, агрохимия, 
биохимия және т.б. жатады. химияны тереңдетіп оқыту аясында студенттер 
теориялық және қолданбалы жағынан химиялық білім деңгейін арттыруы керек. 
Бірінші жағдайда оқытудағы басты назар химияның теориялық мәселелеріне 
аударылуы керек. Екіншіден, оқушылар химиялық технология, агрохимия және 
т. б. бойынша білім алуы керек. 
Тұжырымдамада бейіндік оқытуды іске асыруға мүмкіндік бермейтін 
мектептер ерекше атап өтілген. Қазіргі уақытта мұндай мектептерге көптеген 
ауылдық мектептер мен шағын қалалар мектептері кіреді. Онда оқушылар орта 
мектепте барлық пәндерді жалпы білім беру деңгейінде оқуы керек. 
Мектептегі химиялық білім беру жүйесінің құрамдас бөлігі ретінде 
факультативті курстар мектеп оқушыларының химия саласындағы мүдделерін 
қанағаттандыруға қызмет етеді. Олардың көмегімен оқушыларды оқытуға 
сараланған тәсіл де жүзеге асырылады. Негізгі және жоғары мектеп 
оқушыларына мынадай қызығушылықтар бойынша факультативтік курстардың 
үлкен жиынтығы ұсынылуы мүмкін: жоғары деңгей; қолданбалы сипаттағы; 
химия ғылымы мен практиканың жекелеген бөлімдеріне арналған арнайы 
курстар (металдар химиясы және металлургия, жоғары молекулалық қосылыстар 
химиясы, Биохимия негіздері және т.б.). 
Химияны тереңдетіп оқитын студенттер үшін факультативті курстардың 
басқа жүйесі болуы керек. Мұндай элективті курстарды көмекші курстар деп 
атауға болады. Оларға: "сұрақтар мен есептердегі Химия", "Химия және шет 
тілі", "Химия және компьютер" жатады. Көмекші факультативті курстардың 
химияны тереңдетіп оқумен үйлесуі студенттерге жоғары оқу орындарында 
оқуға жақсы дайындалуға мүмкіндік береді. 
Элективті курстар мектеп оқушыларға белгілі бір оқу профилін таңдауға 
мүмкіндік береді. Жоғарыда айтылғандай, мектептің немесе сыныптың 
химиялық профиліне арналған аналитикалық, физикалық химия курстары 
элективті курстарға жатқызылуы мүмкін. Ұсынылған курстар кем дегенде алты 
болуы керек. Олардың ішінен студенттер кем дегенде үшеуін таңдап, оларды бір 
жыл бойы оқуы керек. 
Элективті курстар әр түрлі ұзақтықта болуы мүмкін-аптасына бір сағаттан 
бастап оқу жылында аптасына 2 сағаттан толық курсқа дейін. 

14 
Химия бойынша концепцияда және сабақтан тыс жұмыста ұмытылған жоқ. 
Оған химия сабақтарының материалын толықтыратын химиялық үйірмелер мен 
басқа сабақтар кіреді. Бұл оқыту мен тәрбиенің ең мобильді түрі, оның мазмұны 
мен әдістемесін мұғалім мен оқушылар мектеп оқушыларының мүдделеріне, 
мұғалімнің тәжірибесі мен мүмкіндіктеріне, мектептің өндірістік ортасына 
байланысты анықтайды. 
Осылайша, мектептегі химиялық білім берудің ұсынылған жүйесі, оның 
құрылымы оқушылардың білім алу процесін әртараптандыруға мүмкіндік 
береді, олардың жалпы оқуға, атап айтқанда химияға деген қызығушылығын 
қалыптастыруға және дамытуға ықпал етеді. 
Қазіргі жағдайда химия бойынша білімнің мақсаты химиялық өндірістің 
дамуына ықпал ету емес (соңғы уақытта жоғары білікті мамандар қажет болатын 
жұқа технология дамып келеді), өзіңізді, айналаңыздағы адамдарды және 
табиғатты осы дамудың әсерінен қорғау. Бұл жерде Мектептегі жаратылыстану-
ғылыми цикл пәндерін оқитын оқушылардың жалпы химиялық сауаттылығы 
ерекше маңызды. 
Екінші жағынан, жалпы білім беретін мектепте химияны оқу аясында, ең 
алдымен, білімді қалыптастыруға назар аудару керек. Олар, әрине, маңызды, 
бірақ жалпы білім әлдеқайда маңызды, өйткені танымдық процесте оқушының 
интеллектуалдық әлеуеті, оның ішінде ұтқырлық, ойлау тереңдігі, 
шығармашылық қабілеттерінің болуы, адамгершілік сенімі, тұрақты дүниетаным 
қалыптасады. Мұның бәрі тек содан кейін ғана болады, деп атап өтті С. Д. 
Шевченко, білім сенім деңгейіне ауысқанда [38]. Мұндай ауысу үшін оқушы оқу-
танымдық іс-әрекет барысында алған білімін өз тәжірибесі арқылы өткізіп 
жіберуі, яғни танымдық белсенділік көрсетуі қажет.
Химия-эксперименттік-теориялық ғылым. Осы саладағы заттар мен 
процестерді зерттеу эксперименттен алынған фактілерді талдауға және оларды 
теориялық түсіндіруге және жалпылауға негізделген. Егер фактілерді бұрыннан 
бар заңдар мен теориялар негізінде түсіндіруге болатын болса, онда олар осы 
заңдар мен теорияларды нығайтуға қызмет етеді. Бірақ бар теорияларға қайшы 
келетін ең қызықты фактілер. Содан кейін олардың түсіндірмесін іздеу жаңа 
заңдардың ашылуына, жаңа теориялардың құрылуына әкеледі. Бұл химиялық 
жаңалықтардың логикасы: индуктивті (жинақталған фактілерді жалпылау) және 
дедуктивті (фактілерді түсіндіруге теориялар мен заңдарды қолдану) зерттеу 
жолдарының үйлесімінде. 
Мектептегі оқу пәні ретінде химияны игеру процесінің негізгі мазмұны 
мен талаптары жалпы білім берудің мемлекеттік стандартында көрсетілген. 
Мұнда оқу пәні мазмұнының міндетті минимумын, білім алушылардың оқу 
жүктемесінің максималды көлемін, білім беру мекемелері түлектерінің 
дайындық деңгейін, сондай-ақ білім беру процесін қамтамасыз етуге қойылатын 
негізгі талаптарды айқындайтын нормалар мен талаптар айқындалған [37]. 
Мысал ретінде мемлекеттік жалпы білім беру стандартының Федералды 
компонентіне толық сәйкес келетін жалпы орта білім беретін мектептің 10-
сыныбына арналған" Химия " базалық курсының жұмыс бағдарламасын 
қарастырайық. 

15 
10-сыныпқа арналған химия бойынша жұмыс бағдарламасының бұл 
нұсқасы Мемлекеттік жалпы білім беру стандартының федералды компонентіне 
сәйкес келетін Н.Е. Кузнецованың авторлық бағдарламасы негізінде жасалған. 
Жұмыс бағдарламасы Н.Е. Кузнецованың "Химия. 10 сынып " [14]. Бағдарлама 
жылына 35 сағатқа, аптасына 1 сағатқа есептелген, оның ішінде 3 практикалық 
жұмыс, 3 бақылау жұмысы, 11 зертханалық жұмыс. 
Осы бағдарламаға сәйкес химияны орта (Толық) жалпы білім берудің 
базалық деңгейінде зерттеу келесі мақсаттарға қол жеткізуге бағытталған:
химияның негізгі ұғымдары мен заңдары, химиялық символизм туралы 
маңызды білімді игеру;
химиялық процестер мен құбылыстарды байқау, бақылау нәтижелерін 
рәсімдеу дағдыларын игеру,
Химиялық эксперимент жүргізу, заттардың химиялық формулалары мен 
химиялық реакциялардың теңдеулері негізінде есептеулер жүргізу қабілетін 
игеру;
зертханалық жабдықты дұрыс өңдеу қабілетін игеру; 
Химиялық эксперимент жүргізу процесінде танымдық қызығушылықтар 
мен интеллектуалдық қабілеттерді дамыту, өмірлік қажеттіліктерге сәйкес 
білімді өз бетінше алу. 
Жұмыс бағдарламасының мазмұны оқушылардың білімдерін, дағдыларын 
базалық деңгейде игеруге бағытталған. Бағдарлама химия бойынша орта (Толық) 
жалпы білім берудің мемлекеттік білім беру стандартының федералды 
компонентінде қарастырылған барлық тақырыптарды қамтиды. 

жүктеу/скачать 430,43 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: