Орындаған: Жайшылықова Ұлжан Мамандығы: 6B01101 Педагогика и психология Тексерген
Тұлғааралық идинтификаңияны әлеуметтік-психологиялық зерттеу
жүктеу/скачать 82,66 Kb.
|
псих. сөж 4
| 4.Тұлғааралық идинтификаңияны әлеуметтік-психологиялық зерттеу.
Адамның таным процесіне қабылданған туралы идеяларды бұрмалайтын механизмдер, тұлғааралық таным механизмдері, объектіден кері байланыс және қабылдаудың пайда болу жағдайлары жатады. Қабылдаудың пайда болған бейнесін бұрмалайтын механизмдер адамдардың объективті білім алу мүмкіндігін шектейді. Олардың ең маңыздылары: біріншілік механизмі немесе жаңалық (қабылданатын нәрсенің алғашқы әсерінің танылатын объектінің бейнесінің кейінгі қалыптасуына әсер ететіндігіне байланысты); проекциялық механизм (адамдарға қабылдаушының психикалық ерекшеліктерін беру); стереотиптеу механизмі (қабылданатын адамды субъектіге белгілі адамдар типтерінің біріне жатқызу); этноцентризм механизмі (қабылдаушының этникалық өмір салтына байланысты барлық ақпаратты сүзгіден өткізу). Адамды қабылдау және оны түсіну үшін субъект бейсаналық түрде тұлғааралық танымның әртүрлі механизмдерін таңдайды. Негізгі механизм – жалпы адамдардың жеке таным тәжірибесін осы тұлғаның қабылдауымен түсіндіру (корреляция). Тұлғааралық танымдағы сәйкестендіру механизмі – өзін басқа адаммен сәйкестендіру. Субъект себеп-салдарлық атрибуция механизмін де пайдаланады (өзінің іс-әрекетін және басқа белгілерін түсіндіретін белгілі бір мотивтер мен себептерге жатқызу). Тұлға аралық танымдағы басқа тұлғаның рефлексия механизмі субъектінің оны объектімен қалай қабылдайтыны туралы хабардар болуын қамтиды. Объектіні тұлғааралық қабылдау және түсіну кезінде тұлға аралық таным механизмдерінің (қарапайымнан күрделіге) қызмет етуінің жеткілікті қатаң тәртібі бар. Тұлғааралық таным барысында субъект өзіне әр түрлі сенсорлық арналар арқылы келетін ақпаратты есепке алады, бұл қарым-қатынас серіктесінің күйінің өзгеруін көрсетеді. Қабылдау объектісінен кері байланыс объектіні қабылдау процесінде субъект үшін ақпараттық және түзетушілік қызмет атқарады. Адамның тұлғаны қабылдау шарттарына жағдаяттар, қарым-қатынас уақыты мен орны жатады. Объектіні қабылдау уақытын қысқарту қабылдаушының ол туралы жеткілікті ақпарат алу мүмкіндігін төмендетеді. Ұзақ және жақын қарым-қатынаста бағалаушылар реніш пен фаворитизмді көрсете бастайды. Әртүрлі философиялық жүйеде рефлексияның мазмұны бірдей емес. Лоқтың ойынша, түйсік сыртқы заттармен тікелей ұштасады, ал бақылау сананың ішкі іс-әрекеттеріне бағытталғанда рефлексия ерекше білімнің бастамасы болмақ. Лейбниц үшін, рефлексия - адамның жан дүниесіндегі өзгерістерге көңіл бөліп, елеушілік, Юмнің ұйғарымынша, идеялар - сырттан қабылдайтын әсерлерді рефлексиялау. Гегель үшін, рефлексия - екі түрлі нәрсенің мысалы, мен құбылыстың өзара бейнеленуі. <<Рефлекстеу>> термині сананы өз-өзіне үңілдіруді өз психикалық күйіне ой жүгіртушілікті сипаттайды Әлеуметтік психология Әлеументтік психологияға енгізген Ф.Хайдердің идеясы бойынша, адамдар негізінде былай ойлайды: «жаман адамға жаман қасиеттер тән», «жақсыға-жақсы қасиеттер», яғни «жаман» адамдарға әрқашан жаман істер телінеді, ал «жақсыларға»-жақсы істер телінеді. Сонымен қатар каузалды атрибуция теориясында «жаман» адамға теріс істер телінгенімен, қабылдаушы өзін тек оң әрекеттер жасаушы деп бағалауы да қарастырылады. Көптеген эксперименттердің нәтижелері, адам қабылдауына маңызды рол атқаратын бағдар (установка) мәселесіне келіп тіреледі әсіресе, оның маңызы таныс емес адам туралы алғашқы ой қалыптасуына ерекше екенімен анықталады. «Әлеументтік стереотип»терминін алғаш рет 1922 ж. У.Липпман енгізген. Әлеументтік стереотип (таптауырын) белгілі әлеументтік топ мүшесіне тән бір құбылыстың немесе адамның біршама тұрақты бейнесі. Әртүрлі әлеументтік топтар, нақты топтар (ұлт) немесе кәсіби топтар, өздеріне тән стереотиптерін жасайды, белгілі деректерді тұрақты түрде, заттарды үйреншікті түрде түсіндіру. Адамдарды түсінудегі стереотип екі түрлі салдарға әкелуі мүмкін: біріншіден, адамды түсінуі белгілі түрде жеңілдетеді, бұл жағдайда адамды қабылдауда эмоциялық қабылдау немесе қабылдау іске асырылмайды, жеңілдету (штамптарды пайдалану) арқасында түсіну процесін қысқартады. Екінші жағдайда, адамда жаңсақ наным пайда болуына әкеледі. Егер де бұрынғы тәжірибеден, ол адам туралы теріс пікір қалыптасса, оны жаңадан қабылдау да осы теріс көзқарас сақталады. Өте кең таралған стереотип (таптауырын) – этникалық таптауырын болып есептеледі, яғни белгілі ұлт өкілдері туралы тұрақты нанымдар, мысалға: жапондардың еңбексүйгіштігі, француздардың жеңіл мінезділігі, орыстардың көп сөйлегіштігі, қазақтардың кең пейілдігі т.с.с. Стереотип негізінде жаңсақ наным пайда болуының объективті болмысты қате түсінуге әкелетініне мысал ретінде педагогикалық стереотип-мұғалім санасында идеалды оқушы моделінің қалыптасуын көрсетуге болады. Ол-мұғалімнің жақсы педагог екендігін дәлелдейтін және оның жұмысын жағымды ететін, бірлескен әрекетке даяр, білімге ұмтылатын, тәртіпті оқушы. Осындай идеалға жақын балаларды, мұғалім, жақсы оқушы ғана емес, жалпы қарым-қатынаста сүйкімді, адал, парасатты адамдар деп қабылдайды. Оған қарама-қарсы «жаман оқушылар» бейнесіне жақын оқушылар, жалпы түрде енжар, агрессивті жаман адамдар, педагогтардың теріс эмоцияларын тудырушылар деп қабылданады. Мұғалімдердің осындай күтінулері, шын мәнісінде баланың нақты жетістіктерін көрсетпейді. Сонымен бірге осындай күтінулер баланың өзін-өзі қабылдауын да қалыптастыруы мүмкін. Батыс психологы Ристтің көрсетуінше, көп балалар мектепке толықтай ашылып дамымайды және өздеріне деген жақтырмаушылықты сезінеді, себебі, о-бастан оларға «дамымаған», «қабілетсіз», «ұщқалақ» деген атақ тағылған. Яғни мұғалімнен оқушыға бағытталған кері байланыс көбіне, Р.Бернстің айтуынша «өзін-өзі актуалдайтын сәуегейлік» формасында іске асырылады. Мәселен, бір экспериментте бірінші сынып мұғалімдерінің қыздар мен ұл балалардың арасындағы оқу темпін игеруі туралы пікірлерін анықтаған. Мұғалімдердің бір тобы, бұл жерде жыныстық айырмашылық жоқ десе, екінші тобы ұл балалар қыздарға қарағанда нашар игереді деген. Бір жыл өткен соң жүргізілген өлшеулерден, 1 топтағы мұғалімдер сыныптарында, расында да ұлдар мен қыздардың оқуды игеруінде айырмашылық болмағаны, ал екінші топ мұғалімдерінің сыныптарында ұл балалар негізінен қыздардан қалыңқырағаны байқалған көрінген. Бұл сипатталған дерек «күтіну таптауырыны» немесе «Пигмалион эффектісі» деп аталады. Ол идеалды оқушы бейнесінің немесе мұғалімнің теориялық педагогикалық тұжырымының, тіпті оқушының есімінің негізінде де қалыптасуы мүмкін. Мұғалімге ұнайтын есімді оқушылар, педагогқа ұнамайтын есімі бар балаларға қарағанда өздерін сенімдірек сезінетіндерін зерттеулер көрсетеді. Баланың есімі оның оқу үлгерімінің табыстылығына байланысты мұғалім күтінулеріне де әсер етеді. «Күтіну таптауырыны» педагогикалық процестегі нақты әрекетте көрінетін фактор. Ол мұғалімнің бағдары мен күтінулерінен ғана емес, оның мінез-қылығынан да белсенді көрініс беруіне байланысты. жүктеу/скачать 82,66 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|