Орта Азия ұғымының тарихи және географиялық негіздері
Орталық Азия мен әлемдік өркениет
жүктеу/скачать 102,5 Kb.
|
| Орталық Азия мен әлемдік өркениет
Көшпелілердің әскери қуаты артып,ежелгі шығыстық империялардың басты қарсыласына айналды: Ассирия,Урарту,Ахеменидтік империяларына Б.з.б. VIII-VII ғасырларда скифтер басып кірді: Алдыңғы Азия. Б.з.б. VII ғасырдың бірінші жартысында скифтер Дербенд қақпасынан өтіп басып кірді: Оңтүстік Кавказға Қазіргі Азербайжан жерінде өз патшалығын құрды:скифтер Б.з.б. 670 жылы ассириялықтармен болған соғыста қаза тапты: скиф патшасы Ишпакай Ассирия патшасы қызын скиф пашасының ұлына берді. Скифтердің Алдыңғы Азияға жорықтары Ұлы Дала көшпелі өркениеті мен шығыстық өркениет арасындағы байланыс орнатты. Далалық көшпелілердің ат үстінде садақ тарту,мергендік өнері кең тарады: Алдыңғы Азияға. Варвалықтың көрінісі деп санады:скифтердің былғары,тері шалбарларын Киммер-скифтердің шабуылдарынан ыдырады: Ассирия империясы Б.з.б.VI ғасырда парсылық Ахеменидтер империясының патшасы шабуыл жасады: Орталық Азияға Ұлы Кир(б.з.б.558-530жж.) үлкен империя құрып,Мидияны қиратып,Лидия мен Иранның батысындағы Вавилонды басып алды. Б.з.б.539 жылы Үндістан шекарасына дейін жаулап алды: Кир Орталық Азияның Маргиана,Соғды,Бактрия сияқты отырықшы-егінші аймақтарынбасып алды:Ұлы Кир патша Кир патша соғдының сақтармен шекарасында Курушката қаласын салуға бұйырды Кир б.з.б. 530 жылы шығысқа массагеттерге шабуыл жасады Кирдің ізбасары I Дарий б.з.б..522-486жж.) империяны қайта құрды Маргианадағы бүлікшілерді бағындырған соң б.з.б.519 жылы шабуыл жасады: сақ-тиграхаудаларға Сақ-тиграхаудаларға шабуыл жасап Скунханы(көсемі) тұтқынға түсірді Сақ жеріне Дарийдің екінші жорығы:б.з.б.518 жылы Осы жорық жайында халық аңызында сақталған, Шырақ жайлы Б.з.б 486-464жж. Ксеркс парсы патшалығын басқарды Б.з.б.331жылы III Дарийдің әскерін тас –талқан етіп, Азияның билеушісіне айналды: А.Македонский А.Македонский б.з.б.331мен 327 жылдар арасында төрт жыл бойы соғыс жүргізді:бактриялық.соғдылық халықтармен,сақ тайпаларымен Соғдының әскери қолбасшысы:Спитамен Спитаменнің көтерілісі жеңіліске ұшырап,Соғды мен Бактрияны жаулап алды: : А.Македонский Сырдарияның солтүстігін мекендеген сақтар тәуелсіздігін сақтап қалды Б.з.б. III ғасырдың соңында көшпелі ғұн мемлекетінің басшысы: Мөде Көшпелі ғұн тайпасының басты қарсыластары:Юэчжи(тохар),Қытай Б.з.б.200 жылы Қытайдың Хань әулетінің негізін қалаған Гаоди ғұндарға жорыққа шықты Гаоди император ғұндарға тұтқынға түседі Император өмірін сақтап қалу үшін Мөдеге қызын берген Ғұндардың юэчжилермен арасындағы соғыс төрт ғасырға созылып, б.з.б.165жылы ғұндардың жеңісімен аяқталды. Ғұндар мен қытай арасындағы соғыстың жаңа кезеңі: б.з.б.133-127жж Хань императоры У-дидің ғұндарға қарсы жорығы б.з.б.133-127жылдары басталады Ғұндардың көшпелі империясыдағдарысқа ұшырап,қытайлардан жеңілді Қытайлардан жеңілген соң көршілес Жетісу жерін мекендеген үйсіндер шабуылына ұшырады Осындай шабуылдардан ғұндар одағы ыдырап кетті Оңтүстік ғұндар Қытайға,ал солтүстік ғұндар батысқа қарай көшті Батысқа жылжыған солтүстік ғұндар II ғасырдың ортасында Юэбань мемлекетін құрды Юэбань мемлекеті орналасты:Шығыс Қазақстан мен Жетісу жерінде Юэбань мемлекеті өмір сүрді:II ғасырдың ортасы мен Vғасырға дейін IV ғасырдың ортасында ғұндар батысқа жорық жасап,Рим империясының шекарасына жетеді V ғасырда ғұндардың көсемі Аттила Шығыс Еуропада өз мемлекетін құрды Көшпелі өркениет табиғаттағы қуаңшылыққа байланысты қалыптасты Көшпелілерді қаһарлы күшке айналдырды: әскери өнер Далалықтар ыдыстарға қарапайым өрнектер(шырша,ирек,үшбұрыш) салды Отырықшылар күрделі өрнек салды Қола дәуірінің негізгі көлік құралы:әскери арба Ең алғашқы екі доңғалақты әскери арба(б.з.б.XX-XVIII ғасырлар) Қисық көлдегі Сынтасты қорымынан табылды Андрондықтар әскери арбаны жиі қолданды,оған дәлел қазба жұмыстары кезінде табылған арбалар мен саздан жасалған шабақты доңғалақ түрлері Арбалар петроглиф түрінде жартастарға қашалып бейнеленді Б.з.б.III мыңжылдықтың соңы мен II мыңжылдықтың басында Ұлы далада жақсы сақталған дуалы бар бекініс қала: Арқайым Мұндай қоныс түрлері Авестада вар деп аталады Сақтардың қаруы скиф үлгісіндегі садақ,көлемі шағын,М әрпіне ұқсайды Қысқа жебелердің ұштары қоладан жасалды Сақтардың қарулары:қысқа сапты сүңгі,найза,балта,ақинақ-қанжар,қылыш Б.з.б.IV ғасырда сақтар дулыға мен сауытты сирек пайдаланды, қару-жарағы толықтай темірден болды. Пазырық кілемі-әлемдегі түкті кілемдердің алғашқысы Алтайдағы Пазырық қорғандарының бірінде мәңгілік тоңның арасында сақталған: кілем Пазырық кілемі төрт бұрыш пішінді,орта тұсы бес қатар жиектемемен көмкерілген. Кілем геометриялық өрнектермен безендіріліп,грифон,бұғылар,салт аттылар мен гүл бейнесі салынған Пазырық кілемі толықтай жүннен даярланған, көшпелілерде кілем тоқу өнері жоғары деңгейде болғанын көрсетеді Сақ әйелдері киімі үш қызыл жолақпен тоқылған ұзын әрі кең жүн белдемше киді,оны жүннен жасады,қызғылт сары түсті шашақты белбеумен буды. Аяқ киімі киізден жасалған шұлық етік киді Пазырық әйелдері шашын алып тастап,киізден жасалған,екі қабаттап шаш ттігілген баскиім киді Сақ ерлері жеңі ұзын,белден төмен түсетін кең жейде мен балақ жағы тарлау шалбар киді Аяғына теріден табан орнатылған киіз етік киді,мұндай етіктер сақтардың өзіне тән ерекшелігі болды Персепольдегі бедерлі суретте сақ елшілері Дарий патшаға өзге сыйлықтармен бірге осындай етіктер сыйға тартқан Сақтардың киімдері алуан түрлі материалдан жасалды:мақта,жүн,киіз, тері,былғары Киіз үй б.з.I мыңжылдығының бірінші жартысында тиесілі болғанымен,нобайы одан бұрын Федоров қоныстарынан табылған. Көшпелілер киіз үйдің қаңқасын өзгертті,тері.шөп,жапырақ жабының орнына киізді қолданды. Шамамен III ғасырда киіз үйдің сүйегі құрастырмалы етіп жасалдыА Андрондық тайпалардың басты құдірет:Күн бейнелі құдай Достық пен махаббаттың үлгісі,әділ сот,келісім кепілі,сенім сақтаушысы деп есептеді: Күн бейнелі құдай Жетісудағы Тамғалы петроглифтері Күнге табынуды айғақтайды Күнге табыну сақ заманында да сақталды Алтын адамның оң қолынан күн құдіреттің ойып салған бейнесі бар жүзік табылды Алтын адамның бас киімінде қанатты кескіні Күн күймесі деп түсіндіріледі, бүркіттің кескіні де Күн құдайын сипаттайды Андрон дәуірінің соңы мен сақ заманында Дала тайпалары табынды:отқа Жетісу сақтарының қоладан жасалған құрбандық шалуға,иіс шығаруға арналған бұйымдар:отпен байланысты ғұрып заттары Мәйітті өртеу,күлі мен заттарын тас жәшікке салып жерлеу: отқа табынушылықты білдіреді Отқа табынушылық нышандарын Бесшатыр,Жетісу қорғандарынан кездестіруге болады Сақтар киіміндегі алтын мен қызыл түстердің басым болуы: күн мен отқа табынумен байланыстырады. Андрондық тайпаларда мәйіттің басын батысқа немесе оңтүстік батысқа қаратып жерлеген Б.з.б.I мыңжылдықтың басында Заратуштра есімді адам мен жаңа діннің негізі қаланды Заратуштраның діні зорастризм,ол дін Орталық Азияның оңтүстігі мен Иранға тарады жүктеу/скачать 102,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|