Орта білім беру жүйесіндегі теңсіздік

ЖІӨ  өсу  көрсеткіштерінің  болжамдары  келтірілген.  ҚР  2019  ж.  ЖІӨ  өсу  сценарийі  нақты 

жағдайлармен сәйкес келеді және 3,5% құрады (ауытқу 0,1%), ал 2020 және 2021 жж. – 3,2% 

құрайды

.  Неғұрлым  толық  көріністі  ұсыну  үшін  Қазақстанның  білім  алуға  жұмсалатын 

шығындарын елдің бүкіл тәуелсіздігі кезеңімен, тарихи тұрғыдан қарастырып көрейік: 

Диаграмма 7. ҚР білім беру шығындары

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

2013

2015

2017

2019

  ЖІӨ-ге %

11

94

1 228

42 053

74 186

78 891

103 076

149 549

261 736

480 696

746 477

1 000 285

1 255 606

1 284 423

1 392 356

1 478 882

1 468 082

1 843 200

1 948 500

2 332 000

6,4

4,2

4,1

4,1 4,5

4,2

3,2

3,4

3,2 3,5

3,6

3,9 3,9 3,7 3,7 3,4

3,1

3,6

ҚР тәуелсіздігі жылдарының ішінде білім беруге арналған шығыстар ЖІӨ-нің 3% төмен 

түспеді. Орта есеппен 1991 жылдан білімге құйылған инвестициялар ЖІӨ-нің 3,8% құрады. 

2012 жылы Қазақстан ЭЫДҰ елдеріндегі қаржыландыруға және БҰҰ-ның ұсынысты ЖІӨ 4,5%  

ұстанымдарына  жақын  көрсеткіштерге  таяп  келеді.  1991  жылы  ЖІӨ-де  барлығы  85,8  млн 

теңге, көрсеткіш 6,4%  тең болған еді.

Білім  беру  саласындағы  қаржыландыру  көлемінің  ұлғаюы  елдің  ЖІӨ  өсуіне 

пропорционалды болып келеді. Бұл ретте орта білім беруге арналған шығындар Қазақстан 

тәуелсіздігінің  бүкіл  кезеңі  бойына  мемлекеттік  шығындар  жүйесіне  құйылған  қаржының 

елеулі бөлігін қамтиды. 2012 жылы 1,9% және 2013–2015 жылдардағы 1,7% болған 4 жылдық 

кезеңді  есепке  алмағанда,  соңғы  20  жылда  орта  білім  беруге  бөлінген  инвестициялар 

тұрақты түрде ЖІӨ 2% құрады. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқуға, техникалық және кәсіптік 

білім беруге, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беруге арналған қаржыландыру 

көлемі ЖІӨ 0,5% асқан емес

19

.

Орта  білім  беруге  жұмсалатын  шығыстарда  тепе-теңдік  қағидатын  және  мектептер 

зерттеулері  атап  өткеніндей,  Қазақстанда  білім  берудің  элитарлығына  назар  аударылады, 

бұл әділдік және сапа көрсеткіштеріне қол жеткізуге кедергі келтіреді. Назарбаев Зияткерлік 

мектептері (бұдан ары – НЗМ) дарынды білім алушыларды қалай қабылдаса, дәл солай үздік 

18

  Национальный доклад о состоянии и развитии системы образования Республики Казахстан (по итогам 2018 года) /  

М. Даулиев, Д. Абдрашева, А. Кусиденова. – Нур-Султан: МОН РК, АО «Информационно-аналитический центр», 2019. –  

Б. 40–41.

19

  Национальный доклад о состоянии и развитии системы образования Республики Казахстан, 2016 год. – Астана: АО 

15

Қазақстандағы ШЖМ: жалпы сипаттамасы

1-тарау

мұғалімдерді қабылдай отырып, жалпы білім беретін қарапайым мектептерге қарағанда үш 

есе жоғары қаржыландыру алатыны белгілі

20

. 

Ауылдық  ШЖМ-ды  қаржыландыру  туралы  ақпараттардың  қайшылықты  тұстары 

кездеседі.  «Қаржылық  орталық»  АҚ  президенті  А.  И.  Ибраимов  сандық  көрсеткіштерді 

алдыға  тарта  отырып,  ШЖМ-да  бір  баланы  қамтамасыз  етуге  1  млн-нан  3  млн-ға  дейінгі 

бюджет қаражаты жұмсалатындығын хабарлайды. Қалада бір баланы оқытудың өзіндік құны 

шамамен 200 мың теңге. «Егер салыстыратын немесе ұқсастық іздестіретін болса, онда 

беделді  жоғары  оқу  орындары  КИМЭП  және  Қазақстан-британдық  университеттері 

сияқты,  бір  студентке  қаншалықты  шығын  есептелсе,  ШЖМ-де  дәл  сондай»  –  деп 

қорытындылайды Асқар Ибраимов

21

. 

Зерттеулер  көрсеткеніндей,  ШЖМ-де  бір  оқушыға  жұмсалатын  нақты  шығындар 

қаламен  салыстырғанда,  орташа  есеппен  4  есе  жоғары.  Солтүстік  Қазақстан  облысының 

басшысы 

жүктеу/скачать 1,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: