«Орта ғасырдағы Азия және Африка тарихы»
Ауыл шаруашылық қатынастардың дамуы
жүктеу/скачать 0,66 Mb.
|
Азия
| Ауыл шаруашылық қатынастардың дамуы. X-XI ғасырларда Иран эканомикалық көтеріліс пен өндірістік күшетердің өсуін бастан кешті. Завказье және Орта Азиядағы мемелекет Иранда көшпенділерден қорғады. Салықтан түскен пайда өнделмеген жерге жіберілді. Жаңа өсімдіктер түрлері шыға бастады. Күріш, жеміс, мақта, бидай кеңіне таралды. Хузистанда, Керманда және Фарста қант өсірілді. Керманда құрма, хузстанда лимон және қарбыз өсіру кеңінен тарады. Шираз бен Рейде құнды шарап пен қызғылт май және Каспий маңындағы аймақтарда жібек өндірілді. Көшпелі мал шаруашылығымен, кейбір жерлерде отырықшылану дамады. Көшпелі мал шаруашылығы нақта таула аймақтарда жер мен бақшасы бар мемлекеттің жоғары билеушілері тұрды. Ең көне фамилиядағы дихандар, жеке меншік мүлік иелері кеңінен тарады. Мүлікті ұрпақтан-ұрпаққа мирас болып қалып отырды. Ұсақ және орташа жағдайы бар феодалдар істерін тұралатып жағдайда оны аяғынан тік тұрып кеткен ірі купецтер иелік етті. Ал оның әкімшілік және әскерилік жазасы – мүлікті кәмпескелеп қазынаға өткізу болды.
Басқа мұсылман мемлекеттері сияқты Буид және саманид мелекетінде де белгілі адамдарға, әскери шенділерге, Арабтар мен Ирандардан икьтаны тарату тәжербиеленді. Буидтарға қазынашы блоып қызмет еткен Ибн Мискавейх (1030 жылы өлген) иктаны иеленушілер өздерінің иеліктерін жылдамдатып құлдыратып, қазынаға өткізіп,оның орнына өз қалауынша басқа нәрсе лаып отырады деп айтқан екен. Сондықтан IX-X ғасырларда мемлекеттің жер аумағы икта үшін төлеген төлем сый үшін әжептәуір қысқартылып отырды. IX-X ғасырлардың басында шаруалардың феодалдық қаспақтан құтылуларына аз да болса мүмкіндік туды. Жергілікті жердің басқарушылары қоғамдық жұмыс ведомостваларына көп көңіл бөлді. Осындай басқару барысында Абдаллах ибн Тахир (828-844) Хорасанда жасанды жолмен суды шағарудың ережесі құрылды. Буидтар кезінде Нұр өзенінде ең ірі Фарс деген платина салынды. Шаоуалардың түсіи түсірудің жолы да қарастырылды. Бірақ та X ғасырда алғашында шаруалар жағдайы тағы да күрт төмендеді, феодалдық эксплуотацияны және жер үшін иеленушілердің еркінен тыс айырбасталып отырды. Оның себебі шаруалардағы бар құрал жабдық үлкендерді иеруге байланысты болды. жүктеу/скачать 0,66 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|