●Орта ғасырдың дамыған кезеңінде
(Х –ХІІ ғ) отырықшылық мәдениет өркендеп,қалалар саны көбейген.Бұрын Оңтүстік Қазақстанда 30 қала орны болса, кейінгі зерттеулер бойынша олардың саны 37 қалаға жеткен.Ал жазба деректерде алғашқы кезеңде 6 қала аталса, соңғы кезде 33 қала болды
●Оңтүстік Қазақстанда қалалардың топтаса орналасқан жерлері –Арыс өзенінің Сырдарияға қосылатын тұсындағы сағалары
●Арыстың орта ағысындағы орталығы Осбаникет қаласы болған Кенже аймағы құрылды
●Сырдарияға құяр жерде орталығы Отырар қаласы болған Фараб аймағы болды
●Шауғар (Йасы) аймағында Қарнақ,Қарашық,Шур,Шағылжын қалалары болған
●Сырдың орта ағысы – Сүткент қаласы
●Сырдың төменгі ағысында –Сығанақ,Жанкент,Аснас,Жент, Баршынкент қалалары болды
|
●Қалалар көлеміне қарай 3 топқа бөлінді:
1/Көлемі 30 га. асатын қалалар (Испиджаб,Отырар,Сауран, т.б.)
2/ 10 га –дан -30 га-ға дейінгі қалалар (Бурух,Хурлуг, т.б.)
3/ Көлемі 10 –га. жетпейтін қалалар (Алмалық,Лавар,Қапал, Ақтам, Арасан т.б.)
●Х –ХІІ ғ. қалалардағы тағы бір жаңалық- мұсылман дінінің енуіне байланысты мешіттердің пайда болуы
●Қала құрылысындағы тағы бір жаңалық –шығыс моншасы, Отырардан екі монша табылды,кейін Тараз, Йасы қалаларынан да табылды
●Моншаларға су қыш құбырлармен тартылған
●Қалалық отырықшылық мәдениеттің тағы бір қанат жайған жері – Жетісу аймағы,әсіресе оңтүстік –батыс Жетісудың орталығы –Тараз болды
●Жетісу аймағынан 36 қала жұрты табылды
●солтүстік –шығыс жетісудан 70 қала жұрты табылды
|
●Х-ХІІ ғ. қалалардан ашылған тұрғын үйлердің құрылыс жүйесі ерте орта ғасыр кезінде (VІ –ІХ ғ) салынған үйлерге ұқсас.
●Х ғ.бастап, бөлме сандары көбейе бастаған
●Үйдің ішінде аузын есік жаққа қаратқан тандыр пеш, жанында төртбұрышты 30*30 см,беті ашық ошақ болды
●ХІ –ХІІ ғ. тұрғын үйлері құрылысында өзгерістер болды,яғни қатар жасалған 3 бөлмелі, бір –бірімен байланысты үйлер салынған, мұндай үйлер Құйрықтөбе қаласын қазғанда табылды, қазақтар ондай үйлерді «қоржын үй» деп атаған
●ХІІғ, тұрғын үйдегі тағы бір өзгеріс –еденге орнатылған дөңгелек немесе тік бұрышты темір ошақтар
●ХІІ ғ. тағы бір жаңалық – бөлмелерде ошақ алдында салынған ташнау. Ташнау –канализацияның қарапайым бір түрі.
|
