Орта мектепте ағылшын тілі сабақтарында сұхбат алу әдісін қолдану абляш Фариза Жанабеқызы

жүктеу/скачать 33,94 Kb. бет 1/2 Дата 31.03.2023 өлшемі 33,94 Kb. #78146 түрі Сабақ

Бұл бет үшін навигация:

• НЕГІЗГІ БӨЛІМ

УДК 364.14 ОРТА МЕКТЕПТЕ АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА СҰХБАТ АЛУ ӘДІСІН ҚОЛДАНУ Абляш Фариза Жанабеқызы fablyash@mail.ru «Шет тілі: екі шет тілі» мамандығы бойынша Ә.Марғұлан атындағы Павлодар педагогикалық университетінің 4-курс студенті, Павлодар, Қазақстан Ғылыми жетекші – Ә.Қ. Жетпісбай КІРІСПЕ Коммуникативті тәсіл-бұл қарым-қатынас арқылы ағылшын тілін үйренуге мүмкіндік беретін әдіс. Оның негізінде сөйлеу практикасының көп мөлшері және минималды теория бар. Мұндай курстардағы сабақтар студент пен оқытушы сабақтың алғашқы минуттарынан бастап ағылшын тілінде сөйлесетіндей етіп құрылған. Бұл тіл үйренушілердің жиі кездесетін проблемасын болдырмауға көмектеседі – «білемін, бірақ айта алмаймын». Оқытушымен қарым – қатынаста студент психологиялық тосқауылдан өтеді-ағылшын тілінде сөйлеуге деген қорқыныш пен тығыздық. Ол сұхбаттасушының сөзін естиді, әртүрлі екпіндерді тыңдауды үйренеді, грамматикалық құрылымдар мен олардың логикасын есте сақтайды, кейінірек оларды өзі қолданады. Ережелер мен сөздердің ешқайсысы жоқ – мұның бәрін коммуникативті тәсіл тірі диалог арқылы үйретеді. Ауызша сөйлеудің тұрақты тәжірибесі сауатты айтылымды қалыптастыруға көмектеседі. Мұғалім дыбыстарды айтуды бірден үйретеді, сонда кейінірек студент оларды әртүрлі сөздердің мысалында қайталап, дыбысты есте сақтайды. Уақыт өте келе сөйлеу сенімдірек болады, дикция жақсарады және интонацияны басқару оңайырақ болады. НЕГІЗГІ БӨЛІМ Сөйлеуші сөйлеу әрекетінің өнімді түрлеріне жатады. Профессор Р. К. Миньяр-Белоручев сөйлеудің үш түрін ажыратады: өзгермейтін, өзгермелі, еркін. Өзгермейтін сөйлеу дегеніміз-дайын сөз тіркестерін жаңғырту, әр түрлі сөйлеу клишеленген бұрылыстарды біріктіруді білдіреді, еркін сөйлеу сөйлеу шығармаларының тәуелсіз өндірісін қамтиды [1, 22 б.]. Шет тілінде сөйлеу-бұл лексикалық-грамматикалық, айтылу және инақты-интонациялық дағдыларға негізделген әлдеқайда күрделі интеграцияланған шеберлік. Сөйлеу және тыңдау арқылы ауызша-сөйлеу байланысы жүзеге асырылады [2, 194 б.]. Сөйлеу өнімі ретінде сөйлеу (әр түрлі дәрежедегі кейбір тұжырымдар) құрылымдылығымен, қисындылығымен, ақпараттылығымен, экспрессивтілігімен, өнімділігімен сипатталады [3, 24-26 бб.]. Қазіргі әдістемелік ғылымда монологиялық және диалогтық формаларда (яғни еркін сөйлеу) өзіндік ауызша сөйлеу қабілетін қалыптастыру шет тілін оқытудың негізгі мақсаты ретінде тұжырымдалады және шет тіліндегі коммуникативті құзыреттілік ұғымы арқылы көрінеді, ол өте күрделі көп компонентті құрылымға ие. Белгіленген мақсатқа жету интерактивті оқыту әдістері деп аталады, олар әр түрлі формалардың, тиімділіктің және айқын тиімділіктің арқасында танымал бола бастады. Интерактивті оқыту (ағылшын сөздерінен «өзара» және «әрекет ету» заңы) – бұл Н.А. Суворованың пікірінше, бірқатар мәселелерді шешуге мүмкіндік беретін арнайы ұйымдастырылған диалогтық байланыс: ол коммуникативті дағдылар мен дағдыларды дамытады, студенттер арасында эмоционалды байланыс орнатуға көмектеседі, командада жұмыс істеуге және басқа біреуді тыңдауға үйретеді пікір [4]. Практика-мұғалімдер шет тілі сабағында барлық оқушыларды тілдік өзара іс-қимылға тартатын «көпжақты» ұйымдастырудың жеткілікті бай тәжірибесін жинақтап үлгерді. Шет тілдерін оқытудың ең танымал интерактивті әдістеріне шолу, мысалы, Т.В. Хильченко мен Ю.В. Оларь. Авторлар «карусель», «миға шабуыл», «ақыл-ой картасы», «броундық қозғалыс», «ашық ара» сияқты әдістердің мәнін егжей-тегжейлі сипаттайды [5, 90-96 бб.]. Конференциялар, пікірталастар, рөлдік ойындар, пікірталастар сияқты күрделі іс-шаралар интерактивті болып табылады. Осы мақала аясында авторлардың назары жалпы орта білім беретін мектептің жоғары сынып оқушыларын сөйлеуге үйрету әдісі ретінде сұхбатқа аударылды. Сұхбат сабағы-бұл шет тілін оқытуға коммуникативті тәсілді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін оқу процесін ұйымдастырудың өте күрделі түрі. Алайда, бұл оқу процесін нақты қарым-қатынас жағдайларына жақындатуға мүмкіндік беретін форма және сөзбен айтқанда Р. П. Милруда, оқушыларды «шет тіліндегі практикалық қарым-қатынасқа» дайындау [6, б.7]. И. Л. Колесникова және О.А. Долгина сұхбатты «экспрессивті ауызша сөйлеуді дамытуға бағытталған коммуникативті жаттығу, әңгімелесудің бір түрі, көбінесе рөлдік ойын түрінде, онда қатысушылардың бірі сұхбат алушы ретінде бір немесе бірнеше білім алушылардан ақпарат алу мақсатында сұхбат алатын адам рөлін атқарады» деп анықтайды [2, 274 б.]. С. В. Копытко сұхбатты интерактивті аудиториядан тыс оқыту формалары тобына, нақтырақ айтсақ – әлеуметтік жобаларға (бұл жарыстарға, фильмдер мен спектакльдерді көруге және талқылауға, көрмелерге қатысу болуы мүмкін) жатқызады. «Сұхбат, – деп атап өтті автор, – білім алушылардың жоғары уәждемесін қамтамасыз етеді, олардың білімін нығайтуға, даралықты, коммуникабельділікті, толеранттылықты дамытуға ықпал етеді» [7, 110-111 бб.]. Сұхбат диалогтық сөйлеудің өзара әрекеттесуінің бір түрі болғандықтан, оған диалогтық сөйлеудің сипаттамалары тән деген тұжырым жасау табиғи нәрсе: ситуациялық (белгілі бір жағдайға қосылу), реактивтілік (дайын сөз тіркестерін, реплика реакцияларын және ситуациялық клишелерді басым қолдану) [1, 26 б.], политематикалық, бір тақырыптан екінші тақырыпқа жиі ауысу, айтылмау, серіктеске үнемі жүгіну, сөйлесуді қолдау үшін Келісімнің басым көрінісі, интонацияның маңызды рөлі, эллиптикалық, сөйлеу клишелерін қолдану, жалпы сөйлеу стилі, вербалды емес қарым-қатынас құралдарын қолдану (мимика, жест-ишара) [2, 199 б.]. «Шет тілі мұғалімінің жұмыс үстелі кітабының» авторлары диалогтық сөйлеуді оқытудың үш әдісі туралы айтады: диалог үлгісін қолдана отырып, диалогты кезең-кезеңімен құруға негізделген және қарым-қатынас жағдайларын құру арқылы [8, 82 б.]. Жоғары оқу орнындағы сұхбат идеалды жағдайда үшінші түрге негізделуі керек деген тұжырым жасау қисынды. Бұл ретте «қарым-қатынастың нақты жағдайларын ескере отырып, білім алушылардың коммуникативтік міндеттеріне сәйкес қарым-қатынас жағдайын іске асыру үшін қажетті дағдылар мен дағдыларды меңгеру, сондай-ақ білім алушылардың тұлғааралық және рөларалық өзара іс-қимылының әртүрлі түрлеріне сүйену» көзделеді [8, 86-87 б.]. Қарым-қатынас дағдылары мен дағдыларын дамытатын жаттығу ретінде сұхбаттың келесі түрлері болуы мүмкін: 1) «гидпен сұхбат» – алдын ала дайындалған сұрақтар тізімімен сұхбат (әңгімелесу кестесі). Әдетте сұхбат беруші сұхбат барысында өзі қойған сұрақтарға жауап жазады; 2) мақсатты сұхбат – бір тақырыпқа (немесе оның бір аспектісіне), мәселеге немесе жағдайға бағытталған сұхбат. Сұхбат бірнеше адамнан алынады, олардың әрқайсысы өз көзқарасын, көзқарасын немесе бағасын білдіреді. Сұхбат алушылар арасында рөлдер бөлінуі мүмкін; 3) терең сұхбат – мүмкіндігінше көп ақпарат алу мақсатында көптеген мәселелерді қозғайтын кеңейтілген сұхбат» [9, 274 б.]. Сұхбат түрін таңдау мұғалімнің ең алдымен оқушылардың нақты мүмкіндіктеріне, олардың тілді меңгеру деңгейіне және зерттелетін тақырыптың ерекшеліктеріне назар аударатын нақты мақсаттарына байланысты. С.В. Копытко мазмұны бойынша деректі сұхбаттар мен пікір сұхбаттарын бөліп көрсету әдетке айналғанын атап өтті. Деректі сұхбаттардың мақсаты-өткен оқиғаларды зерттеу, фактілерді нақтылау. Пікір сұхбаты белгілі бір мәселе бойынша респонденттің (сұхбат алушының) пікірін білуге, яғни оның пайымдауларын, көзқарастарын, бағаларын және т.б. анықтауға бағытталған. [7, 111 б.]. Сыныптағы жағдайда студенттерге айтылған мәселеге өз көзқарасын білдіруге және сонымен бірге олардың жолдастарының осы мәселе туралы не ойлайтынын білуге мүмкіндік беретін пікір сұхбаттарын өткізген дұрыс. Оқу мақсатында ұйымдастырылған сұхбатты жоғарыда айтылғандай рөлдік ойын нұсқасы деп санауға болады. Сұхбаттың осы интерактивті әдісімен келесі құрылымдық компоненттер біріктіріледі, мысалы, Г.С. Диомидова: білім алушылар қабылдаған рөлдер (сұхбат беруші және сұхбат алушы), осы рөлдерді жүзеге асыру құралы ретінде ойын әрекеттері, заттарды ойнау, ойыншылар арасындағы нақты қатынастар, сюжеттің болуы [9]. Сұхбат келесі түрде жүргізілуі мүмкін: студенттердің бірі берілген тақырып бойынша дайындалады (мысалы, ол атақты немесе қонақ сарапшы ретінде әрекет етеді). Қалғандары сұрақтар қояды (баспасөз мәслихатында журналистердің рөлін ойнайды). Сұхбатқа дайындық-сұрақтардың әртүрлі түрлерін (арнайы, жалпы, балама, бөлгіш) пысықтауға, қайта сұрауларды қолдануға машықтануға (нақты қарым-қатынас кезінде сізді тыңдайтын және сөйлесуді қолдауға көмектесетін белгілер болып табылатыны белгілі), сөйлеу клишелерін қолдануды үйренуге, грамматика мен лексиканы меңгергендігін көрсетуге тамаша мүмкіндік.Өзінің барлық параметрлері бойынша сұхбат-сабақ-бұл тілді мағыналы түрде үйренуге мүмкіндік беретін қарқынды тілдік практика. Сұхбат форматындағы сабақ Р.П. Милруд жазған шет тілдерін коммуникативті бағытталған оқытудың барлық принциптеріне сәйкес келеді: ситуациялық, ұжымдық өзара әрекеттесу, оқытудың өмірлік бағыты, сөйлеу әрекетінің тапсырмаларының сәйкестігі, сөйлеу әрекетіне қатысу, тұлғаға бағытталған өзіндік жұмыс [6, 7-8 б.]. Сұхбатты дайындау және өткізу кезінде осы принциптер іске асырылатын ең маңызды әдістер рөлдік қарым-қатынасты қабылдау, оқушылардың бағдарлау қабілетін қалыптастыруды қабылдау және сөйлеу өзара әрекеттесуін оқытуды қабылдау болып табылады деп санаймыз (Р.П. Милруд бойынша). Ағылшын тілі сабағында сұхбат әдісін қолданудың мысалы ретінде біз мектеп бағдарламасы аясында Қоршаған орта мәселелерін зерттеуге қосылатын дамуды ұсынамыз. О. в. Афанасьеваның оқулығында 4-модульде жердегі дабыл! оқушылар мәтінмен танысады аз заттарды қолданыңыз! (Қалдықтарды жою және қоршаған ортаны қорғау) [10, 65 б.]. Тақырыпқа қосымша материал ретінде шынайы мәтінді алу ұсынылады ауаның ластануын азайтуға көмектесу үшін не істей аламын?, интернет жүйесінде еркін қол жетімді оқу мақсатында пайдалануға болады [11]. Сұхбаттасуға дайындықтың алдын-ала кезеңінде мәтіннің өзін мұқият зерттеп, әртүрлі жаттығу жаттығуларында лексиканы пысықтау қажет. Мұнда қарым-қатынастың нақты жағдайын имитациялайтын коммуникативті жағдайдың белгілі бір моделіне негізделген тапсырмаларды орындау айтарлықтай көмек көрсете алады. Жұмыстың осы кезеңінде ұқсас модельді қолдану студенттерге сөйлеу қабілеттерін түсінуге және бұрын үйренген тілдік материалды дайындықсыз біріктіруді үйренуге көмектеседі [12, 737 б.]. Сабақты өткізудің кез-келген дәстүрлі емес формасы сияқты, сұхбат сабағы аяқталғаннан кейін талдануы, түсіндірілуі және бағалануы керек. Бұл ретте Н. Д. Галскова мен Н.И. Гездің кез келген рөлдік ойынды өткізгеннен кейін «ЕО-ның психологиялық тұрғыдан неғұрлым қолайлы жұмысы оның жетістігі, қиындықтары мен ең сәтті сәттері туралы пікір алмасу болып табылады» деген ұсынысымен келіспеуге болмайды [13, 221 б.]. Қателерді талдау, осылайша, оқушылардың білімді іс жүзінде қолданудан қанағаттану сезімін бұзбау үшін келесі сабаққа кейінге қалдырған дұрыс. Әйтпесе, сіз шет тілін үйренуге деген ынтаны төмендетіп, болашақта осындай жобаларға қатысуға деген ұмтылысты жоя аласыз. Сұхбатты бағалау критерийлерін мұғалім анықтайды. Ол, мысалы, қойылған сұрақтардың санын, сұрақтардың күрделілік деңгейін, реплика-жауаптардың кеңдігін, сөйлеу клишелерін пайдалану / пайдаланбауды, сұрақтардың берілген тақырыпқа сәйкестігін, негізгі және қосымша материалды (яғни нақты ақпаратты) меңгеруді, сөйлеудің эмоционалдылығын, өз пікірін білдіре білуді, Аргументтің болуын, лексиканы білуді, коммуникативтік тапсырмаға сәйкестікті ескеруі мүмкін және т. б. жүктеу/скачать 33,94 Kb. Достарыңызбен бөлісу: