Ортаны педагогикаландыру
жүктеу/скачать 62,77 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Курстық жұмыстың құрылымы
| Курстық жұмыстың мақсаты: Ортаны педагогикаландыру, ортаның, мектептің, отбасының педагогикалық мәдениетін зерттеу.
Курстық жұмыстың міндеттері: Ортаны педагогикаландырудың жолдарын қарастыру; Ортаның педагогикалық мәдениетін зерттеу; Мектептің және отбасының мәдениетін анықтау. Курстық жұмыстың құрылымы: Кіріспе, бір тараудан, үштармақтан, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттерден тұрады. I. ОРТАНЫ ПЕДАГОГИКАЛАНДЫРУ. ОРТАНЫҢ, МЕКТЕПТІҢ, ОТБАСЫНЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МӘДЕНИЕТІ 1.1. Ортаны педагогикаландыру. Әлеуметтік педагогика Адамның жеке әлеуметтік дамуы, тәрбиесі оның тіршілік қарекеті ортасына тікелей байланысты екенін И.Г.Песталоцци негіздеп берді. Ол бала тәрбиесіне қолайлы ортаны қалыптастыру қажеттігін атап көрсетті. Бұл ұстанымның маңыздылығын А.С.Макаренко да сезініп, ескерген болған. Ол тәрбие ісі арнаулы дайындалған ортада жүргізілуі тиіс деп санады. Бұл - отбасына да, арнаулы мамандандырылған тәрбие мекемесі үшін де маңызды нәрсе. Орта адам өзін танытатын (бұл - тіршілік қарекеті, мақұлдау, күдіктену, қолдау ортасы немесе басқаша орта) орын ретінде қаралады; немесе кеңес беру жұмысын іске асыратын (орталықтағы арнайы жабдықталған бөлме, үй іші жағдайы, мектеп) орын. Орта факторлары – бұл онымен өзара әрекетте адамға тікелей ықпал ететін факторлар. Олар өсу үстіндегі адамның әлеуметтену үдерісінде бойына сіңіретін тікелей әлеуметтік тәжірибе мен әлеуметтік рөлдерді атқарады. Бұл арқылы әлеуметтік қоршаған ортамен басқару және адамның олар арқылы мақсатты түрде бағытталған жеке дамуды, әлеуметтенуді ынталандырудағы өзара әрекеті қажеттігі және мұның негізінде ортаға негізделген қағида жатқаны түсіндіріледі. Әрбір фактор әлеуметтік педагог ескеруге тиісті өзінің тәрбиелік ықпалына, ерекшелікке ие (тәрбиелік әлеует). Орталық фактор тәрбиелік ықпалды ынталандыра, оны белгілі бір мазмұнмен толтыра және бейтараптандыра алады, тіпті оған қарсы тұра алады. Бұл ерекшелікті тәрбие қызметінде оны ынталандыру үшін ескеру маңызды. Ортаны педагогикаландырудың негізгі талаптары: - әрбір тәрбиелік іс-шара үшін неғұрлым қолайлы (жеткіліксіз қолайлы, қолайсыз) орта болады және оны ықпал ету шараларын әзірлеу және іске асыруда ескеруді қажет етеді; - үдерісті ынталандыруы, оның неғұрлым толық жетістікке жетуін қамтамасыз ете алатын орталық факторлар әлеуметтік-педагогикалық қызметтің мақсаттарын (түпкі ой-ниеті), субъекті мен объектінің ерекшеліктерін ескере отырып анықталады; - әлеуметтік педагогқа ортаның ықпалын болжай білу және неғұрлым оң мүмкіндіктерді толық пайдалануға ұмтылу, онымен бір мезгілде жағымсыз ықпалдарды азайта немесе бейтараптандыра білу қажет; - орта факторы кез-келген адамға, әсіресе өсіп келе жатқан әсершіл адамға ерекше қатты әсер ететіндіктен, оған кәсіби қызмет - орта факторы баланы тәрбиелеудің құралы рөлін жиі атқарады. Бұл баламен жұмыс істеуде орта ықпалының сипатын болжай білуді және оны әлеуметтік-педагогикалық жұмыс үдерісінде мақсатты түрде пайдалануды талап етеді. Адамды тәрбиелеуде ортаның маңыздылығын ескере отырып, ортаның тәрбиелеуіне ұмтылу маңызды. Ортаны педагогикаландыру ұстанымын С.Т.Щацкий және оның ізбасарлары негіздеді. Ол әлеуметтік педагогтың баланы тәрбиелеу үдерісі іске асырылатын ортаның немесе тәрбиелеу ықпалынан кейін баланың түсетін ортасы факторларының мүмкіндіктерін зерттеп-білуінің қажеттігіне және осы білімін нақтылы жағдайда адамды мақсатты түрде тәрбиелеу жұмысына пайдалануына назар аударды. Педагог орта балаға қоғамдық сипатта әсер ететіндіктен, оған қоғамдық фактор ретінде қарады. Тұрғылықты жері бойынша тәрбие жұмысын – қоғамдық педагогикалық жұмыс деп санады. Осылайша ол балалар мен жасөспірімдердің тіршілік қарекетіне орта әсерін педагогикаландырудың қажеттігіне назар аударды. С.Т.Щацкий әрбір тәрбиеленушінің жеке ойлағанынан гөрі педагогикалық ортадан тәрбиелеудің неғұрлым биік мұратын көре білді. Тәрбиеленуші осы мұратқа жақындай отырып, тәрбиелеуші ортаның өніміне айналады. Ол баланың осы социум талап еткен субмәдениетті сіңіруіне мүмкіндік туғызады. Сондықтан, осы ортаны түсіну, яғни көру, сезіну, болжамдау және керек нәрсені құру қажет. Осы мағынасында орта факторы өзін құраушыларды тәрбиелеуде алдыңғы орынға шығады. Ол балаларды тәрбиелеудің алдыңғы құралы функциясын атқарады. Педагог үшін оң мәнді әлеуметтік- педагогикалық бағытта неғұрлым елеулі рөл атқаратын нәрсе - мектептің жақсы ұйымдастырылған педагогикалық (тәрбиелеуші) ортасы. Ерекше маңызды фактор - отбасындағы ортаны педагогикаландыру болып табылады. Баланың неғұрлым қолайлы жағдайда дамуы және тәрбиеленуі үшін, оның өмір сүру ортасын басқару мен тәрбиелеу үдерісінде талап етілетін жағдайларды мақсатты түрде туғызуға бағытталған педагогикалық ортаның тәрбиелеуші қызметін зерттеу қажеттігі жатады. - орта белгілі бір субмәдениетті білдіреді, оны есепке алуды, сондай-ақ, нақтылы баланы тәрбиелеу үшін неғұрлым мақсатқа сәйкес мәдени ахуалды құра білуді (ықпал ете білуді) талап етеді; - тәрбиелеу қызметінің мақсатын, технологиясын және орталық жағдайларын білу; - тәрбиелік мақсатқа жетуге ұмтылдыратын жағдайларды (мәдени-тәрбиелеуші ортаны) бағытты түрде құру; - тәрбиеленушіні өзін-өзі танытатын тәрбиелеуші ортаға қосудың көптеген түрлері мен әдістерін мақсатты түрде пайдалану; - тәрбиелеудегі ортаның жағымсыз факторларын бейтараптандыру және жеңудің мүмкіндігін қарастыру; - тәрбиеленушінің тәрбиелеуші ортада өзін-өзі танытуына түрткі болып, белсендіретін жағдайлар туғызу. Педагогика - тәрбие, білім беру заңдары мен заңдылықтары туралы ғылым, оқыту жайлы ғылым. Әлеуметтену және адамның шығармашылық өзін-өзі дамыту және әрбір педагог, мұғалім жан-жақты дамыған тұлға болуы керек. Педагогика кең мағынада-барлық сыртқы әсерлердің табиғи және әлеуметтік ортаның әсер етуі. Тар мағынада педагогика-мақсатты қызмет оқу-тәрбие мекемелері жүйесіндегі мақсатты орын. Осы негізде анықтамалар, педагогиканы зерттеу пәні біртұтас жүйе болады адам тәрбиесі, білім беру, оқыту, әлеуметтену және шығармашылық өзін-өзі дамыту. Қоғам - жалпы мағынасында, мәдениеті ортақ, белгілі бір аумақта тұратын және өздерін біртұтас, өзгеше бірлестік деп білетін адамдар тобы; тар мағынасында бұрыннан немесе жақсы танымал ұлттық бірлестік. Бұл ұғым әлеуметтанудағы ең маңызды ұғымдардын бірі болып табылатындығына қарамстан, оны қолдану әсіресе оның екінші өзіндік отбасылық, экономикалық және саяси институттары мен анық шекаралары бар әйгілі ұлттық мемлекеттерге қолданыла алатын мағынасында пайдалану бірқатар қиындықтар мен кикілжіндер туғызып отыр. Бұл тұсат ортаны қоғам, әлеуметтік орта деп қарастырамыз. «Әлеуметтік педагогика» деген түсінік педагогика ғылымының бір саласы ретінде кейінгі кезде қолданысқа енген. Бұл ұғымның бірі- философиядан, екіншісі- педагогикадан алынып оларлың бірігуі ғылымдағы дифференция және интеграция үрдістерінің негізінде туындаған. Ғылым дамыған сайын жаңа ғылыми ойлар туындап, қоғамның талабы өзгереді, мәелелерді шешу мақсатында оның тармақтары топтастырылып , не болмаса жіктеліп, көбейіп бір ғана мәселені бірнеше ғылым жан-жақты зерттей бастайды. Мысалы, педагогика мен философияның негізінде «Білім философиясы», психолгия мен педагогиканың негізінде « Педагогикалық психология» пайда болды. Ал әлеуметтану мен педагогикадан» әлеуметтік педагогика» деген жаңа ғылым саласы дүниеге келді. «Әлеумет» сөзі қазақ тілі сөздігінде «адмдар қауымы» деп түсіндірілсе, яғни «социология» латынша «socialis» - «қоғамдық», «жалпы» деген мағынаны береді. Ол – бірге өмір сүрген адамдардың тұрмысын,олардың қарым-қатынас және байланыс формаларын, оның салдарын зерттейтін ғылым.Белгілі бір қоғамдағы балалар оқу- тәрбие үрдісінде бірге білім алып, қоғамдық іс-шараларға қатысып, әлеуметтік тәжірибе жинақтап, «әлеуметтену» үрдісіне қатысады. Әлеуметтік педагогикаың пәні – адамның әлеуметтік қоғамда орын алып, қалыптасуы және дамуының педагогикалық-философиялық аспектілері болып, оның жетістіктерін қуаттап, жойылған не ауытқуға ұшыраған тұстарын қалыбына келтіру. Әлеуметтік педагогиканың теориясы мен практикасының нысаны – қоғамның мүшесі ретіндегі адамның тұлғалық және қоғамдық сипаттары. Педагогика- гректің «peidagogo» , яғни «баланы жетелеу» деген сөзі. Ертедегі құл иелену дәуірінде баланы бағып қағып, серуендеуге алып шығып, оқуға жетелеп апаратын адамдарды «педагог» деген. Мектеп (IX-X ғғ.) пайда болған кезден бастап ондағы мұғалімді «педагог» деп атаған. Ол кейін келе өз алдына ғылым саласының атауына айналды. Бұл сөз- жас буынды оқыту, тәрбиелеудің теориясы мен практикасын зерделеп, ұсыныстар мен нұсқалар беретін ғылымның атауы болып қабылданған. Әлеуметтік педагогика жалпы педагогикалық мәселелерді ғана емес, қоғамның белгілі бір ауытқуларға ұшыраған бөлігіне арналғандықтан бірнеше ғылым салаларын біріктіреді және солармен тығыз байланыста адамның басына түскен күйзелісті шешу жолдарын қарастырады.Айталық әлеуметтану философияның құрамдас бөлігі ретінде адамдар қауымының арасындағы қарым қатынас ерекшелігі мен ондағы тұлғаның орнын диалектика заңдылықтары тұрғысынан қарастырса, психология- оның ішкі жан дүниесі, психикасының ерекшеліктерінің шығу тегін, маедицина – дене сырқаттарын, физиология дене кемістіктерін зерттеп емдейді. Педагогика осылардың барлығын біріктіріп әлеуметтік педагогика сипатында зерттейді, оларды реттеп, қалыбына келтіру жолдарын қарастырады. Олардың өзара байланысын мынадай сипатта көрсетуге болады. 1-сурет. Әлеуметтік педагогиканың басқа ғылымдармен байланысы Келтірілген бірінші суреттен көріп отырғанымыздай, әлеуметтік педагогика жалпы педагогикамен байланысты. Себебі, оның құрамына тәрбиелеу мен оқытудың жалпы ұстанымдары, санаттары, әдістері мен тәсілдері т.б. кіреді және олар елеулі орын алады. Философиямен байланыстылығы - әлеуметтану арқылы және оны әдістемелік тұрғыдан, құбылыстар мен заттар, адамның ойлау жүйесі, қоршаған ортаның және қоғамның әсері т.б. әлеуметтік педагогиканың да басты мәселелері, сондықтан философиялық қағидалардың да қатысы бар. Жалпы психология адамның ішкі жан дүниесін танып білуге көмектессе, әлеуметтік психология ауытқу мен күйзеліске душар болған адамдармен жұмыс мәселесін қарастырады. Ал, медицина, әлеуметтік медицина халық арасында кең тараған ауру-сырқаттардытанып білу және емдеумен шұғылданады; физиология және психофизиология адамның дене бтімі және оған тиген зақымдардың әсерін адамдардң материалдық ахуалы және оған көмек беру мәселелерін қарастырады; демография жалпы адам санының өсуіне оның әлеуметтік ахуалының ықпалы секілді тұстарын қарастырады. Демек, әлеуметтік педагогика- баланы, жастар мен қарттарды, ересек адамдарды әлеуметтендірудің заңдылықтарын зерттейтін ілім ретінде оны жан- жақты қарастырады. Әлеуметтк педагогика зерттеу нысанына байланысты өз ішінде де салаларға бөлінеді. Бірақ, ол көбінесе қарастыратын нысанының жас ерекшеліктері мен күйзелісті ахуалының өзгещелігіне байланысты. Мысалы, қарттармен әлеуметтік- педагогикалық жұмыс, жастар араысндағы әлеуметтік- педагогикалық жұмыс, мүгедек балалар арасындағы әлеуметтік- педагогикалық жұмыс секілді көптеген бөлімдер мен тарауларға бөлінеді. Қазіргі кезде қоғамдағы әр түрлі жаңарулар мен өзгерістердің ықпалы қатты әсер ететін ең бір нәзік тұсы – бала. Сондықтан біз бұл жерде басты объект ретінде бала және онымен жұмыс мәселелерін қарастырамыз. Сонымен, әлеуметтік педагогика – баланың, оқушының студенттің білім, тәлім-тәрбие аолуына қоғамның тигізетін әсерін зерделейді. Жалпы айтқанда, дұрыс тәрбиеленіп, әлеуметтік тұлға болып қалыптасуына отбасы, білім, мәдениет, дін т.б. тигізетін әсерін танып білетін ілім деуне болады. Әйтсе де әлеуметтік педагогиканың жеке өзіне тиісті теориясы, практикалық іс-шаралары, құралдары мен әдіс-тәсілдері және технологиясы бар. Қандай ғылыми теория болмасын, ол проактикаға сүйеніп дамиды және жұмыс практикасынан оның теориялық анықтамалары қалыатасады. Әлеуметтік педагогиканың ғылми теориялық және әлеуметтік педагогикалық іс- шаралары бар. Олар әлеумеиттік педагог пен әлеуметтік қызметкергше тиесілі. Оның жүргізетін іс-шаралары бір немесе бірнеше балаға, балалар психологиясына қоғамның тигізген әсерін білу, көмектесу, кедергілерді жою, күйзелістен шығуға көмектесу жолдарын қарастырады. 2-сурет. Әлеуметтік педагогиканың санаттары Әлеуметтік педагогика оқу пәні ретінде жалпы және кәсіптік білім беру мекемелерінде жүргізілуі керек. Бірақ бұл пән кең қанат жайып, өз орнын тапқан жоқ. Оның қажет екені күн сайын дәлелденуде. Әсіресе, 1990 жылдары Кеңес Одағы тараған соң белгілі бір көмекті қажет ететін ересек адамдар, балалар мен жастар, қарттардың т.б. саныт көбейіп, оармен әлеуметтік педагогикалық жұмыс жүргізетін арнайы білім алған қызметкерлердің жоқтығы, оларды даярлау керек екендігін анық байқатты. Әлеуметтік педагогика ұғымы алғаш рет XIX ғ. Ортасында неміс педагогы Адольф Дистервг тарапынан ұсынылған, бірақ ресми түрде бұл ұғым XX ғ. бас кезінде ғана қолданысқа ие болды. Әр ғылымның өзінің зерттейтін пәніне байланысты ұғымдар бар. Педагогика ғылымы секілді әлеуметтік педагогика да адам туралы. Ол ізгілікті ғылымдармен байланыста дамып, жеке өзіне ғана тән «әлеуметтік педагогикалық іс әрекет», «әлеуметтік білім беру» және «әлеуметтік тәрбие» сияқты салалардан тұрады.( 2-сурет). Әлеуметтік -педагогикалық іс- әрекет кәсіптік жұмыстардың бір түрі ретінде баланы әлеуметтендіруге көмектесіп, әлеуметтік мәдени тәжірибелерді меңгеруге қолайлы жағдай жасау дегенді білдіреді. Бұл іс-әрекет әлеуметтік педагог тарапынан әр түрлі оқу мекемелерінде, ұйымдарда , қауымдастықтарда, кәсіпорындар мен шеберханаларда, жеке тұлғамен де жүргізіледі. Әлеуметтік білім беру- баланы әлеуметтендіру мақсатында қоғам, ондағы мекемелер, қарым- қатынас және жұмыс қағидалар, ережелер, нормалар туралы білім алып, оны іс жүзінде қолдану жолдарын меңгеру. Осы ұғымға арнайы кәсіптік мән беру мақсатында 90 жылдары «Әлеуметтк –педагогикалық қызметкер» деген ұғымдар пайда болды. Әлеуметтік тәрбие-баланы әлеуметтендіру үрдісін дұрыс ұйымдастырып, түрлі әлеуметтік кедергілерге қарсы тұра алатын тұлғаны қалыптастыру. Әлеуметтік- педагогикалық іс- әрекет жеке тұлғаның әр түрлі тосын жағдайларға ұшырап қалғанда одан шығуына көмектесу, сүйемелдеу мақсатында ұйымдастырылады. Қазіргідей адам мен қоршағант ортаның, адам мен қоғамның арасында қарама-қайшылықтар үдеп, адамдардың психикасына әсер ететін теріс көріністер орын адып отырған кезде әлеуметтік тәлім тәрбиенің маңызы зор. Ауыр күйзеліске ұшыраған жетім жесірге, мүгедекке, қараусыз қалған жандарға, кедейшілік пен қайыршылыққа душар болғандарға, әр түрлі туа біткен не техногенді, экологиялық апаттарға ұшыраған адамдарға қолдау көрсетіп, көмек беруде әлеуметтік педагог пен әлеуметтік қызметкер жұмысының өзіндік маңызы өте зор. Әлеуметтік педагогиканың оқу пәні ретінде болашақ мамандар мен педагогтардың алдына мынадай мақсаттарды қояды: Таңдап алған кәсібі бойынша теориялық және практикалық білімді меңгеру; Әлеуметтік тәрбиенің мәселелерін көре білу, сезіну, түйсіну және шешу жолдарын қарастыру; Баланы әлеуметтендіруге қолайлы шарт жасау және кедергілерді жоя білуге баулу; Баланың ізгілікті сезімдерін ояту, бауырмалдылық, адамгершілік мейірімділік қасиеттерін қалыптастыру; Тосын жағдайладан өз алдына шығуға ұмтылуға, тура шешімін табуға тартынбай іс- қимылға кірісуге үйрету; Адамдармен қарым-қатынас, байланыс орнатып мәміле түзе білуге, топта не болмаса ірі ұжымда өзін-өзі басқаруға үйрету; Қоршаған ортаның әсерін талдай білу және әлеуметтендіру «құрбандығы», шығындары туралы түсінік беру және көмектесе білуге үйрету; Қысқасы, баланы адамгершілікке, ізгілікке, қамқор болуға, үйрету және жеке мүддесін, талабын қанағаттандыруға баулу, қабілеттерін дамытуна ынтасын ояту мақсатын көздейді. Тосын жағдайларға ұшыраған, көмекке мұқтаж адамдарға көңіл бөлу, олардың мәселелерін шешуге қол ұшын созып, ізгілікті қарым- қатынас орната білу қазіргі өтпелі заманда аса қажет. Осы мақсаттарды жүзеге асыруда әлеуметтік педагогиканың атқаратын қызметтерінің өзіндік орны бар. Енді оларға назар аударалық: Қалпына келтіру және тәрбиелеуді жүзеге асыру; Әлеуметтік-құқықтық мәлімет пен білім беру; әлеуметтік қатарға қосу ( реабилитациялау); Тәрбиелеу қызметі- баланы өзі өмір сүрген әлеуметтік ортаға араластыру, бейімдеу, әлеуметтендіру мәселелеріне белсенді қатысу. Әлеуметтік құқықтық қызметі – балаға мемлекеттік қамқорлық көрсетіп, оның құқығын сақтау, мүддесін қорғау. Әлеуметтік қатарға қосу қызметі- күйзеліске ұшыраған, туа біткен не болмаса тосын жағдайларда мүгедек болып қалған, не созылмалы ауауруларға ұшыраған, ақыл-есі кем, не дамымай қалған кемтар балаларға көмек беру, күтпеген жағдайлардан шығып кетуге жәрдемдесу болып табылады. Балаға алғашқы сәттерде көмек беру үшін оның отбасын, ол өмір сүріп отырған ортаның ерекшеліктерін зерттеу, талдау, бұрынғы өмір тәжірибелерін танып-білу, ұлттық мұра, отбасы салт- дәстүрлеріне мән беру іс-шараларын ұйымдастыру- әлеуметтік педагогтың ең басты міндеті. Баланы білмей, ұғынып- түсінбей тұрып, оған көмектесу қателіктерге ұрындырады. Белгілі орыс педагогы С.Т. Шацкийдің (1887-1937 жж.) «бала дамуының негізгі тірегі-қалыптасқан әлеуметтік жүріс- тұрысы нормалары, әдет-ғұрып, салт-дәстүрлер, бала өмір сүрген орта және оқу-тәрбие үрдісінің әсе-рі»,- деген сөзі қазір де өзектілігін жойған жоқ. Әлеуметтік педагогиканы зерттеу әдістері мен ұстанымдары. Алдымен әлеметтің педагогиканың зерттеу ұстанымдары туралы сөз қозғау керек. Себебі, ұстаным (принцип) дегеніміз - педагогикалық іc-әрекетті жүзеге асыруда табан тірейтін, басшылыққа алатын негіз. Әлеуметтік педагогиканың үш негізгі ұстанымы бар: Жұмыс барысында адамның табиғи болмысын ескеру; қоршаған ортаның мәдениетін, басқа да ерекшеліктерін есте ұстау; ізеттілік қарым-қатынас орнатуарқылы ықпал ету. Адамның табиғи болмысымен байланысты ұстанымын басшылыққа алуда педагог баланың туа біткен табиғи ерекшеліктерін ескере отырып жұмыс істейді.Бұл ұстаным туралы алғаш пікір айтқан бклгілі чех педагогі Ян Амонс Каменский (1592-1670 жж.) болатын. Ол әйгілі «Ұлы дидактика» деген еңбегінде баланы оқытумен тәрбиелеуді, оның психикалық және жас ерекшеліктерін ескере отырып жүзеге асыру керектігін белгілеген. Француз философы Жан Жак Руссо (1712-1778 жж.) өзінің әйгілі «Еркін тәрбие » теориясында «баланы еркін тәрбиелеу керек, оған қысым көрсетпей болмысындағы табиғи қабілеттерін дамытуға жағдай жасау керек» деген. Бұл қағиданы жүзеге асыру үшін тәрбиешілер мынадай ережелерді есте тұтады: баланың жас рекшеліктерін ескеру; баланың дара және жыныстық ерекшеліктерін ескеру; баланың бойында ашық байқалған қабілеттерін ескеру; өздігімен және жетекшілік арқылы қалыптасатын тұстарын ескеру. Баланы қоршаған орта, мәдениетпен байланыста, дамуы ұзақ жылдардан бері жинақталған білімді, қалыптасқан мәдениетті өздестіру (освоение) арқылы жүзеге асатынын алғашқы болып Адольф Дистерверг (1790-1866 жж.) атап көрсеткен болатын. А. Дистерверг баланың дамуы туған жері, ол туған заман, қоршаған орта, ол туған халықтың жинақтаған мәдениетін меңгеру арқылы іске асатынын айтқан еді. Орыс педагогы К.Д. Ушинский (1824-1870 жж.) баланы білімді мәдениетті адам етіп тәрбиелеу үшін оны жазуға, оқуға, есептеуге және ана тілінде оқып сөйлеуге, салт- дәстүрін бойына сіңіріп өсуіне жетелеу керек екендігін «Родное слово» деген оқу кітабында жан- жақты қарастырған. Баланы қоғамдағы – тұрмыс, зерде, саяси, діни, құлықтық т.б. ұғымдармен таныстырып және бойына сіңіріп тәрбиелеу керек. Егер бала оларды меңгере алмай қалса, онда әр түрлі күтпеген ахуалдарға кездеседі, ал ол өз кезегінде баланың бойында теріс әрекеттерді туғызуы мүмкін (мінезі, көзқарасы, ой-пікірі т.б. өзгереді). Оларды жоюға арналған іс-шараларды педагог баланың отбасымен бірлесе отырып ұйымдастырады.Мысалы: кейбір құлағы естімейтін , тілі мүкіс балалар биге қабілетті, сурет салады, компьютермен жұмыс істей алады. Бұл интузиазист педагогтардың құлшынысының нәтижесі деуге болады. Мұнадай көрініс көпшілік қауымға тән болмаса да, әлеуметтік педагогтар ескертетін басты мәселелердің бірі. Бұл ұстанымдарды жүзеге асырудың ережелері мыналар: ауытқулары бар балалардың қалыптасуына мәдениеттің әр түрлі салаларымен таныстыру арқылы ықпал ету; Дамуында ерекше кемшілігі бар балалардың бойындағы шығармашылық мүмкіндіктеріне ерекше мән беріп соны пайдалану. Ізгілікті жуықтау (подход) ұстанымы кез келген адамды, соның ішінде баланы да тұлға ретінде құрметтеп, оның еркіндігін, құқығын қорғау, адамгершілік тұрғысынан қарым-қатынас орнату, мейірім, қайырымдылық көрсетіп, көмектесу дегенді білдіреді. Ізгіліктілік (гумандлық) деген ұғымнан басқа ізгілікті (гуманизм), ізгілендіру (гуманитарлы) деген ұғымдар да педагогикада кездесіп жүр.Педагогикада бұл латын тілінің «himanus» сөзінен аударғанда «ізгілікті » дегенді білдіреді.Оқу тәрбие жұмысын ізгілендіру қазіргі кезде кең ендіріле бастады. Оның маңызы - адамдардың іс- әрекетіне ізгілікті бағыт беру және оны санаға сіңіру жеке тұлғаның өз басын сыйлау. Сағын сындыру, жігерін жаншу, жанын азапқа салу, рухани басыну, кемсітіп қорлау секілді тәлім-тәрбиеде теріс әсер ететін шаралардан аулақ болуды көздейді. Ізгілікті педагогиканың басты талабы - баланы тұлға ретінде құрметтеу екендігін В.А. Сухомлинский өзінің «Балаға жүрек жылуы» деген еңбегінде, Ш.А. Амонашвили « Гумандылық педагогикасы» деген кітабында кеңінен баяндаған. Әлеуметтік педагогиканың қызметі – баланы жақсы көрумен ғана шектелместен, оларда адмға деген «сүйіспеншілік» сезімін (ата-анасына, бауырларына, жолдастарына, құрбыларына, қоршаған ортасына) ояту, сыйластықпен қарауға, керек жерде іркілмесетен көмек көрсетуге үйрету. Ізгілікті ұстанымы төмендегідей қағидаларды сақтауды талап етеді: Барлық балаларға бірдей адамгершілкті қарым- қатынас орнату (олардың материалдық, құқықтық, әлеуметтік хал жағдайына қарамастан); әр баланың жеке басының құқығын қорғау және сыйлау; кемістігі бкар балаларды аялай қарым-қатынас жасау, олардың өзіндік «мен» деген құқығын сақтау; проблемасы бар жеке балаларға бағытты көмектесу, олардың мүмкіндігін, қабілеттерін ескеру; қайырымдылық- ізгіліктің алғашқы сатысы екенін түсіндіру; Осы көрсетілген ережелер арқылы кім көмекке мұқтаж, оларға қалай және қайтіп көмектесуге болады деген сұрақтарға жауап беру үшін зерттеп, танып- білу жұмыстарын жүргізу- әлеуметтік педагогтың басты міндеттерінің бірі. Әлеуметтік педагогиканы зерттеу. Кез келген білім саласының ғылымилылығы – оның зерттелуі, теориялық ұғымдар мен түсініктерінің қалыптасуы, жалпы зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру формалары, заңдылықтары мен анықтамаларының нақтылығынан байқалды. Ғылыми зерттеу, теориялық білімдерді жасау-ғалымдардың және басқа да зерттеуші-қызметкерлердің танып-білу іс-әрекетінен тұрады. Оның екі түрі бар: тәжірибелік (практикалық) және теориялық. Тәжірибелік зерттеу жұмыс тәжірибесігне негізделеді. Ол – мұғалімдердің, әлеуметтік педагогтардың және басқа да қызметкерлердің тәжірибелік жұмысы. Ал теориялық зерттеуді ғалымдар, арнайы дайындығы бар зерттеушілер, ғылыми қызметкерлер, аспиранттар, мұғалімдер, жалпы педагогтар т.б. жүргізе алады. Ғылыми зерттеудің бұл екі түрі өзіндік айырмашылықтарына қарамастан өзара тығыз байланыста. Себебі, теориялық білім практикада тексеріліп, нақтылану нәтижесінде пайда болады. Ал тәжірибелік жұмыста білім-ғылымның жетістіктері қолданылып, зерттеуді одан әрі нәтижелі ұйымдастыруға негіз бола алады. Әлеуметтік педагогика XX ғасырдың 80 жылдары пайда болып, практикаға ене бастаған. Бұл ілім біздің елімізде әлі жас болғандықтан, толық, жан-жақты зерттеліп, қорытындылар жасаған жоқ.Алайда оның алғашқы қарлығаштары да бар. Мысалы, Г.Уманов, Л.Керімовтың «Қиқар бала» мәселесі, Қ.Қ.Құнантаневаның әйелдерге білім беру мен тәрбиелеу, мұғалімдердің әлеуметтік жағдайы, І.Р. Халитованың әлеуметтік педагогтарды даярлау мәселесі, З.Ж. Жаназарованың отбасымен әлеуметтік жұмыс туралы жекелеген еңьектері бар.Қазіргі кезде жалпы әлеуметтік мәселелерді зерттеуге белсенді қатысып жүрген ресейлік бірқатар ғалымдарды атауға болады: В.Г.Бочарова, В.И. Загвязинский, А.В. Мудрик, Л.Я. Олиференко, Г.Н.Филонов, М.А. Галагузова ж.б. осы ғылымның қазіргі заман талаптарына сай дамуына үлес қосты. Ғылыми негізде қалыптасып келе жатқан осы ілімнің пәнін, нысанын анықтап, қазіргі қоғамда болып жатқан өзгерістердің адамға тигізетін әсерін, көмекке мұқтаж адамдардың, жетім-жесір, қарт, қараусыз қалғандар мен үй-күйсіз қалғандарға назар аударып, олардың адамша өмір сүруіне жағдай жасаудың, күйзеліске ұшырағандарды қатарға қосудың жолдарын зерттеу түбегейлі қолға алына бастады.Қазіргі кезде әлеуметтік педагогтардың алдына қойылатын талап- теориялық және практикалық жұмыстармен кеңінен танысып, әлеуметтік ортада тиімді жұмыс істеу болып табылады. Бұл үшін, әрине, әлеуметтік-педагогикалық зерттеулер қажет. Әлеуметтік педагогиканы зерттеу жұмыстарының тиімділігі мен табыстылығы –оны танып-білуде қолданған теориялық көздері, ой-пікірлері, әдістері мен тәсілдері, технологиясын т.б. қолдануына байланысыты. Осыған орай Звягинский мынадай бес негізігі теориялық көздерді белгілейді: Қоғамның әлеуметтік тапсырмасы мен жалпы адамзаттық ізгілікті ой-пікірлердің сәйкестігі; Адам туралы ілім-білімнің барлық жетістіктерінің кешенді түрде қолданылуы (мысалы, педагогика, психология, әлеуметтану, медицина, психиатрия т.б.); Отандық және шетелдік теориялық тұжырымдар мен ұстанымдар; Бала өмір сүрген әлеуметтік ортаның педагогикалық ықпал ету әлеуметтілігі; Әлеуметтік сферада жұмыс істеген қызметкерлердің шығармашылық әлеуметі - әлеуметтік педагог, әлеуметтік қызметкер, әлеуметтік психолог т.б. жұмыс нәтижелерінің тоғысуы. 1.2 Мектептің педагогикалық мәдениеті Прогрессивті бағдарламаларды орындау үшін әлеуметтік-мәдени ортаны құру бағдарламаларын жүзеге асыру мүмкіндігі оқу орындары мен мұғалімдердің педагогикалық мәдениетімен байланысты. "Педагогикалық мәдениет" ұғымы көп қырлы: ол педагогикалық мәдениетке және жалпы қоғамға өзінің білім беру жүйесімен, белгілі бір Мектепке және әр мұғалім мен ата-ананың жеке басына қатысты... Егер жалпылама түрде айтсақ, онда" педагогикалық мәдениет — бұл білім берудегі (тәрбие - л.м.) және балаға деген құндылық қатынастарының жиынтығы, олар оқу-тәрбие процесінде пәндік және іс жүзінде жүзеге асырылады". Оның көрсеткіштері-оқыту мен тәрбиенің жай-күйі мен сапасы, тиімділігі, оларды белгілі бір мектепте ұйымдастыру мәдениеті, әр мұғалімнің жеке және педагогикалық мәдениеті. Мұғалім-тәрбиешінің қазіргі заманғы мәдениетінің негізгі идеялары гуманистік педагогика идеяларына негізделген, оны формуламен көрсетуге болады: "ересек-балалар қауымдастығындағы ынтымақтастық + интеграцияланған білім (жалпы мәдени құндылықтар және оларға деген көзқарас) + мүдделер, әлеуетті мүмкіндіктердің қажеттіліктері негізінде жеке білім (тұлғалық-бағдарланған тәрбие)". Тәрбие-бұл жеке тұлғаға бағытталған ұжымдық іс-әрекет жағдайында оның жан-жақты үйлесімді дамуы негізінде жеке тұлғаның өзін-өзі тануы үшін мақсатты жағдай жасау. Ескі стереотиптер ("мен сені тәрбиелеймін — Сен мойынсұнасың", "тәрбиеші әрқашан дұрыс", "тәрбиенің ұйымдастырушылық формаларын ақтаған уақытпен тексерілген әдістер мен әдістердің қателігі" және т. б.) педагогикалық ұжымдарда жеңіледі: педагогикалық шығармашылыққа дайындық, тәрбиенің жаңа формаларына ашықтық, әдістемелік келіспеушілікке төзімділік атмосферасы құрылады; проблемаларды шешу процесінде педагогикалық қарым қатынастың рефлексиясы мен сындарлы диалог стилі дамиды; әр мұғалімнің шығармашылық өзін-өзі анықтауына, оның радикалды ізденістеріне құрмет дамиды; оқыту мен тәрбиелеудің әдістері мен технологияларының табиғи әртүрлілігі қалыптасады, оларға бәсекелестікке емес, байытуға деген көзқарас қалыптасады; қарым-қатынастың, өзара әрекеттесудің, өзін-өзі басқарудың және өзін-өзі ұйымдастырудың демократиялық нормаларының табиғи қалыптасуы жүреді. Педагогикалық мәдениет - мұғалімнің ғылыми-педагогикалық дайындығы мен тәжірибелік іс-әрекеті арасындағы қарама-қайшылықтарды шешу дәрежесін бейнелейтін, оның педагогикалық іс-әрекет пен тәрбие қатынастарының субъектісі ретіндегі тұтас тұлғасының мәнді сипаттамасы. Кәсіби мәдениет дегеніміз - қоғамның әрбір кәсіптік қызметтегі адамдардың мәдени деңгейіне қойылатын талаптар: маман қоғамның жағдайы мен талаптарына сай жеке кәсіби міндеттерді кеңінен шешуге қабілеттілігі, жоғарғы технологиялар мен техниканы еркін пайдалана білу, қоғамның даму қарқынына ілесе отырып,«жаңалыққа» құштарлылығы және т.б. Мұның бәрі тұлғада білім беру үдерісінде, кәсіби мәдениетті игеру барысында дамиды. Педагогикалық қызметтің ерекшеліктеріне талдау жасауына, мұғалімнің педагогикалық қабілеттілігі мен педагогикалық шеберлігін зерттеуге байланысты педагогикалық мәдениет мәселелері С.И. Архангельский, А.В.Бондаревская, В.А. Сластенин сияқты зерттеушілердің еңбектерінде өз бейнесін тапқан. Қазіргі таңда педагогикалық мәдениет мәселесін зерттеу көптеген ғалымдардың қызығушылығын оятып отыр. Т.И. Иванова педагогикалық мәдениетті тұлғаның жалпы мәдениетінің құрамдас бөлігі ретінде қарастырып отырып, бағыттылығы (жоғары әдіснамалық және әдістемелік мәдениеті, шығармашылық іс – әрекетке даярлығы және т.б.), мәдени тәжірибесі (мәдениет туралы білім, онымен қарым – қатынас жасай білу қабілеті), жаңа педагогикалық ойлауы(мәдени – шартты пайымдау, тану қабілеті) қамтылған ұзтаз тұлғасының интегративті сапасы,- деп қарастырады[1]. В.Л. Бенина педагогикалық мәдениетті «адамдардың жинақталған әлеуметтік тәжірибені беру барысындағы нақты іс – әрекеті мен осы іс – әрекеттің білім, білік, дағды түрінде бекітілген нәтижелерінің біртұтастығын қамтитын педагогикалық үдерістің интегративті сипаттамасы » деп анықтайды. «Кәсіптік педагогикалық мәдениет» ұғымын анықтау үшін, алдымен «кәсіптік мәдениет» және «педагогикалық мәдениет» ұғымдарының пәнін қарастырған жөн. Кәсіби мәдениетті белгілі бір мамандыққа қатысты адамдар тобының бір қасиеті ретінде бөліп алу , арнайы іс әрекет түрінің жекешеленуіне алып келетін еңбек бөлісінің нәтежиесі болып табылады. Маманның кәсіптік мәдениетінің жоғарғы деңгейі кәсіптік міндеттерді шешудегі жоғарғы қабілеттілікпен, яғни кәсіптік ойлау мен сананың дамуы ретінде сипатталады. Кәсіптік мәдениет адамның кәсіптік мәселелерді шешудің әдістері мен тәсілдерін меңгеруінің белгілі бір деңгейі болып табылады. Педагогикалық мәдениет кәсіптік іс әрекеттің өзіндік ерекшелігі мен кәсіптік қасиеттері жүйесінде байқалатын оқытушының жалпы мәдениетінің маңызды бөлігі ретінде қарастырылады. Сонымен, кәсіптік педагогикалық мәдениеттің мәні жеке кәсіби қасиеттер, жетекші компоненттер мен функциялар жүйесі ретінде ашылады.Кәсіптік педагогикалық мәдениетті иеленушілер педагогикалық еңбекті жүзеге асыруға жұмылдырылған адамдар болып табылады. Педагогикалық мәдениеттің құрылымы: әлеуметтік – педагогикалық; ғылыми – педагогикалық; кәсіби – педагогикалық; тұлғалық деңгейлерден тұрады. Педагогикалық мәдениет басқару мәдениеттің негізі тұғыры болып саналады. Кәсіби мәдениетті қалыптастырудың ғылыми бағыттары қазіргі кезеңде жаңа мәнге ие болуда. Педагогтың кәсіптік мәдениетін Круилина төрт салада бөлді: еңбек мәдениеті; таным мәдениеті; қарым – қатынас мәдениеті; өзін – өзі жетілдіру мәдениет[2]. Педагогтың кәсіптік педагогикалық мәдениетін жүзеге асыруға және оның қалыптасуының ерекшеліктеріне әлеуметтік педагогикалық тәжірибелермен жинақталғанжеке –шығармашылық, психофизиологиялық және жас ерекшелік сипаттары себепші болады. Кәсіптік педагогокалық мәдениеттің педагогикалық ақиқаттың жан -жақты сипаттамасы: -кәсіптік мәдениет жалпы мәдениет педагогикалық іс әрекет ортасына жобалау; -кәсіптік педагогикалық мәдениет -қоршаған ортамен әрекеттесетін, жекелеген қасиеттеріне ажырамайтын тұтастың интегративті қасиеттері бар өзіндік ұйымдасқан жүйе; -кәсіптік педагогикалық мәдениетті талдау бірлігі табиғаты жағынан шығармашылық әрекет болады. Мектептің педагогикалық мәдениеті ұстаздың педагогикалық мәдениетін, оқушылардың, қызметкерлердің, мұғалімнің этикасын мәдениетін қамтиды. Мәдениет - құбылыс өте күрделі, многоликое, проникающее сөзбе-сөз қоғамдық өмірдің барлық салаларына, ал қазіргі уақытта, ғасырлар тоғысындағы, өзектілігі, ол бекітіліп, білім беру саласында. Бірақ әмбебап алған еді жалпықоғамдық тарату, анықтау мәдениет философия жоқ. Ұғым "мәдениет" (лат. cultura) ретінде түсіндіріледі "өңдеп өсіру, обрабатывание, күту, тәрбиелеу, білім беру, дамыту; cultura өндірілді жылғы colo, colere -взращивать, возделывать землю, егіншілікпен айналысу". Жеке зат есім, дейді лингвист, "мәдениет" болды қолданыла Еуропадағы XVIII ғасырдан бастап XIX ғасырдың, әсіресе XX ғасырда бұл ұғым сөйлеу мәнеріне нақты енді әлеуметтанушылар, психологтар, публицистер, саясаткерлер, экономистер. Американ мәдениеттанушылары А. Кребер жəне К. Клакхон жинап 164 формальды анықтау мәдениет және жүздеген әрекеттерін түсіндіру бұл ұғым сипаттау . Баспаға 1964 жылы саны, олар жинаған дефинициясы жетті . Пікірінше, Л. Е. Кертмана4 ортасында 80-шы жылдардың ХХ ғасырдың ұйғарымдар саны өсті кем дегенде екі есе, ал қазіргі уақытта ол шамамен мың нұсқалары. Немен түсіндіруге болады мұндай алуан әрекеттерін анықтау ұғымдар "мәдениет"? Пікірінше, П. СГуревича, ең алдымен, мәдениет тереңдігін білдіреді және неизмеримость адами болмыс. "Осы шамада шексіз және разнолик адам, көп қырлы, многоаспектна және мәдениет"5. Сонымен қатар, өзі тәсіл мәдениетіне негізделген, көбінесе, зерттеу қондырғысы, осыдан байланысты теориялық әдістемесін өседі және тәсілі көмектесетін шқо және ашуға, осы феномен. Барлық сан алуан анықтамалары мәдениет бөлуге болады үш негізгі ғылыми тәсіл: 1) антропологиялық; 2) әлеуметтік; 3) философиялық. Шетелдік ғалымдар деп санайды антропологиялық тәсіл релятивистским мағынада, бұл ол сүйенеді зерттеулер иерархиясы құндылықтар, ал жол береді, бұл әрбір қоғам өз мәдениеті арқылы іздейді және белгілі дәрежеде табады құндылықтар, және бұл міндет антропология - шеңберін, түрін, шамасын беріктігі мен өзара қарым-қатынас осы сансыз құндылықтар" . Анықтау шеңберінде мәдениет антропологиялық көзқарас ашады мәдениетін тәсілі ретінде адамзаттың өмір сүру (германия философиялық сөздік 1922 ж.), өмір сүру тәсілі (К. Уислер) барлық материалдық және материалдық емес, бұл құрылды адам (Е. Рейтер), нәрсе ретінде ерекшеленеді адам жануарлар (В. Оствальд) . Батыстық мәдени антропология ЭЛ.Тайлор " деп атап көрсетіп, мәдениет - бұл "тәсілі мен нәтижесі, барлық адамзат қызметінің"8, ашады оның бірқатар құрылымдық компоненттері. Мәдениет "тугаухость өзінің жалпы алғанда, бірі-білім, наным, өнер, адамгершілік, заңдар, әдет-ғұрпы және кез келген басқа да қабілеттері мен әдеттер меңгерген адам ретінде қоғам мүшесі" . Деректерді анықтау болдырмайды биологиялық трактовку мәдениет және білдірмейді, оның адамның қоғамдық табиғатын. Тұрғысынан социологиялық тәсіл мәдениет түсінігі қамтиды "тіл, наным, эстетикалық талғамын, білімін, кәсіби шеберлігін және әр түрлі салт-дәстүрлері" (А. Радклиф-Бредн), "жалпы қабылданған тәсілі ойлау" (К. Юнг), "идеялар мен салт-дәстүрлері" (Р. Линтон), "этикет, тілі, салт - ...діни наным-сенімдері, зерттеу, өнертабыс, білім жүйесін" (ЛУилсон және .Колбаларды), "поток идеялар, ол жеке тұлғаның қарай индивидууму" (К. Форд)10, сондай-ақ дамып келеді түсіну мәдениет ортасы ретінде: "мәдениет - бұл интеллектуалдық аспектісі жасанды орта" (А. Моль)11. Тілі, наным, дәмдері, білім, идея, әдет-ғұрып, ойлау тәсілі - бұл бірде-өзге элементтері мәдениет. Осыдан шеңберінде социологиялық көзқарас айқындалды үрдісі айтуға емес, жай ғана сомасы туралы элементтерінің мәдениет, ал олардың жүйесі немесе тұтастық. Сонымен қатар, американдық профессор Д. Даунс, ұмтыла беруге орындалатын еңбек функциясының жалпыланған ұсыну туралы мәдениет және әдістері, оның зерттеу, деп атап өтті:"...мәдениет - бұл символдар жүйесі, бөлінетін адамдар топтарының және берілетін, ол келесі ұрпаққа"12. Нидерландық ғалымдар Н.Рейндерс және Х. Боуман негізге алады сонымен қатар, мәдениет - "күрделі шындық құндылықтар, пікірлер, білімдер мен негізгі нормаларын, қоғамдағы мінез-құлық" . Бірінші әрекеті жүйелі негіздеу жалпы теориясы мәдениет принадлежит Л. Уайту, ол зерттейді, оның объектісі ретінде тану: "Мәдениет - бұл ғылыми дәреже білдіретін айрықша облысы шындыққа ғана тән адами қоғамға және бар өз заңдар жұмыс істеуі мен дамуы"14. Бойынша ЛУайту мәдениет - бұл ұйымдастырылған тұтас жүйесі бар үш негізгі қосалқы жүйелері: технологиялық, әлеуметтік және идеологиялық, онда технологиялық қосалқы жүйесі қамтиды құралдары, өндіріс құралдары, жұмыс істеуін, т. е. материалдық көрінген жаққа, әлеуметтік - адамдар арасындағы қарым-қатынас, мінез-құлық типтері және идеологиялық - идеялар, наным, білім, мифология, дін, әдебиет, философия, ғылым, халық даналығы. Идея жүйелі зерделеу мәдениет әлеуметтік құбылыс ретінде болды подхвачена және толық іске асырылған және отандық философиялық ойлардың. М. С. Қаған "және" мәдениет Философиясы" осыған негіздей қажеттілігі жүйелік-философиялық қарау мәдениет, онда ол кітапта жоқ сомасы ретінде әр түрлі нысандары мен өнімдердің, қызмет тәсілдерін және институттар ретінде "жүйелі-біртұтас бірлігі" көрсететін жаңа сапасы талап мәдениет, онда ол мүмкін және болуы тиіс понята, түсінікті және сипатталған"15. Идея мәдениет ретінде методологиялық алғышарты қазіргі заманғы білім берудің даму үрдісін Соңғы онжылдықта ХХ ғасырдың идеясы мәдениет білім беру басым бағыттарының бірі болып табылады. Рөлі оның бүгін ұсынылған санқырлы бірқатар ғылыми-педагогикалық мектептер мен бағыттардың: мәдениеттану білім (Б. С. Гер Шу, Н.Б. Крылов және т. б.), мәдениет және оцентризм (А. П. Валицкая); мәдени-тарихи педагогика (м. М. Поташник, Е. А. Ямбург, М. В. Левит) және т. б. Алуан көзқарастардың мәні мәдениет, білім беруді дамытуға процесті көрсетеді терең өзгерістер болып жатқан бүгінгі. Тұтастай алғанда мәдениетін болды қарауға ғана емес, нәтижесі ретінде білім беру қызметін және көзі ретінде білім беру ретінде ерекше педагогикалық кеңістік, онда басқармасы жеке баланың дамуына мүмкін мүлдем басқа сапалық деңгейде, онда нәтижелерімен педагогикалық еңбектің ғана емес, білім, білік және дағдылары, бірақ - талдай білу процестер мен құбылыстар негізінде бұл саналы таңдау жасай сүйене отырып ценностное қабылдау әлемнің, қалыптасқан жеке қалыптастырған құндылықтарды иерархиясын, ұйымдастыра білу, сындарлы өзара іс-қимыл және көптеген басқа, бұл, сайып келгенде, мүмкіндік береді туралы айтуға қалыптасқан салты "Мен". Жұмыста "мәдениет Саласының көзі ретінде"білім беру мазмұнын 1 Э. А. Краснов қарайды культурну бірыңғай көзі-білім. Идея мәдениет осы мағынасында жаңашылдық емес. Ол айтуынша, П. Г. Щедровицкого, тағы "бастап, Руссо, ойнады рөлі... интегрирующего бастады". Түсіну мәдениет диалектическом қозғалысы және дамуы, қоғамның адам ретінде оның восприемника және бір мезгілде жаратушы анықтайды мазмұны туралы білім беру көрінген бірқатар ерекшеліктерге: 1) мүмкіндігі пайда болады тұтас көзқарас білім беру мазмұны ретінде педагогикалық түсіндіруді адамзат мәдениетінің ұсынылған байлық құндылықтарды, адамзат жинақтаған. Қарау, білім беру мазмұнын қалай транслятора мәдениет көмектеседі түсіну, бірлік барлық білім беру қызметі. 2) мүмкіндігі туындайды қарастыру тұлғалық аспект білім бірі ретінде ерекшеліктерін мәдениет - білім мазмұны, бағытталуы тиіс қалай баулу, мәдени мұрасы, сондай-ақ жеке тұлғаны қалыптастыру субъектісі ретінде мәдениет. 3) әрбір оқу пәндер ретінде қарастырылады облысы адамзат мәдениетінің мүмкіндігі арқылы ұғыну құндылық мағынасы. Осыдан келіп, аса маңызды "дамыту, оқушылардың қабілеті рефлексия, т. е. бағалау және қоршаған ортаға, адамдарға, өзіне көзқарасы бойынша субъектінің мәдениет" . Білім беруді реформалау Ресейде басталған бірінші жартысында 90-жылдардың зиждется на идеялар гуманизм, демократизм, еркін қоғам және адам. Қалыптасатын отандық негіздегі білім философиясы негізделген человекоцентристском көзқарас білім беру жүйесінде, көшіру бөлікке ақпараттық-ға әдістемелік, оқыту, жүзеге асыруға көшу трансляциялау дайын білімді дамыту, дербестігін, шығармашылық ойлау қабілеттерін дамыту. Осыған байланысты педагогикалық ғылым іздеу қарқынды жүргізілуде басым білім беру моделі. Мұнда пікірінше, А. П. Валицкой, Ресей үшін ең перспективалы болып табылады мәдениеттанулық және культуротворческая тұжырымдамасы . Бірінші - мәдениеттанушылық моделі ұсынады көре мектепке құрал-шарты босату жеке тұлғаның қысым қоғам (мемлекет, идеология, өндіріс нарығының қажеттіліктерін) болжанатын қабілеттерін дамыту түсіну, дұрыс интерпретациялау социокультурную жағдайды, лайықты және жауапты әрекет етеді, онда. Барысында осы үрдіс қазіргі заманғы ресейлік мектептің бағытталған белсенді түрде кеңейтіп, гуманитарлық, мәдениеттік, аксиологиялық, көркем-эстетикалық пәндер. Дәл осы үрдіс А. П. Валицкая байланыстырады сапалы жаңа құбылыс - көрінісін елеулі қызығушылықтың теориялық мәселелері білім беру философскому негіздеу эмпирикалық салдарлар табылған шешімдер. Мәдениеттік модельдері білім беру мекемелері (ұлттық мектеп, "мәдениеттер диалогы", білім беру мекемелері іске асыратын тұжырымдамасы тұлғаға бағытталған білім беру және т. б.) жасайды қалыптасуы гуманитарлық парадигманың эволюциялық жолмен жүзеге асты арқылы түрін өзгерту, педагогикалық ойлау жылғы репродукциялау қарай саналы, ғылыми негізделген таңдау тәсілдерін мәдени-әрекеттер. Барлық құндылықтары осы үрдістің автор көрсетеді проблема талап ететін, болашақта еңсеру: мәдениеттанушылық бағдар түрінде жүзеге асырылады, қосымша білімдер арқылы жаңа пәндер енгізу, сандық көлемін ұлғайта отырып, гуманитарлық білім, электрленіп оқу жоспарлары. Бұл тұрғыда қызығушылық культуротворческая моделі болжайтын игеру тәжірибесі, әлем мәдениеті емес, логикалық пән (оқу модуса гуманитарлық немесе жаратылыстану-ғылыми білім), ал гуманистік бағыттағы білім беру, қалыптасу процесінде мәдени сана-сезімін және білім беру үрдісінің қатысушыларының. Бастапқы принципі осы тұжырымдаманың тұтастығы "әлем бейнесі" мен адам онда. Бүкіл кешені оқу - қажетті және жеткілікті білім шеңбері, воссоздающий бұл тұтастық, онда білім беру кеңістігіне білдіретін модель мәдениет жібереді дамыту қажеттілігі мен қабілетін мәдени шығармашылығына арналған. Бұл модель, мәселені шешпей культурологической парадигмасын қамтамасыз етеді, қажетті гуманистическую базасын одан әрі тұлғалық даму кез келген саласындағы қоғамдық практика. Мәдениеттанулық және культуротворческая тұжырымдамасын тағы бір рет дәлелдейді өсу үрдісін ізгілендіру мен гуманитаризации білім өзгертуді талап ететін педагогикалық ойлау және, тиісінше, іс-тәжірибе. Осыған байланысты, педагогикалық ойлау бекітуі болжануда қазіргі заманғы түсіну ретінде білім беру арнайы әлеуметтік өмірдің салаларын жасайтын сыртқы және ішкі шарттары дамыту үшін индивидтің игеру процесінде құндылықтар мәдениет. Осыдан жаңа түсіну білімділік - емес многознания және иелену жиынтығы кәсіби дағдылар, қалай даму әр түрлі қабілеттерін жүйелі сипаттағы және жоғары дәрежелі олардың өнімділігі. Осылайша, бағыттылығы білім беру мазмұнын мәдениеті ретінде ұлттық және жалпыадамзаттық жетістік деуге болады маңызды үрдіс қайта құру, барлық білім беру жүйесінің маңызды жақтарының бірі оның жаңа парадигмасы. Тұжырымдамалық көзқарастарды анықтау, сипаттау және құру процесіне мәдениет мектеп Зерттей мәдениетін мектептің құбылыс ретінде педагогикалық теория мен практика, біз деп санаймыз ашу кешені идеялар мен ұсыныстардың негізіне алынған зерттеу және мәлімделген проблемалар, бұл болды негізделген ұйымның тәжірибелік-эксперименттік жұмыс. Осы параграфта біз негізгі ережелер біз әзірлеген тұжырымдамасын сипаттау мәдениет мектебі. Мақсаты біздің тәжірибелік-эксперименттік жұмыс болды негізділігін тексеру ұсынылған бізбен ережелерін мәдениет туралы мектеп бекітілген мақсаттар, міндеттер, гипотезе зерттеу, сондай-ақ негізінде алынған нәтижелерді әзірлеу, сынақтан өткізу және іс жүзінде қолдану бойынша ұсыныстар қалыптастыру және жай-күйін талдау осы құбылыстың педагогикалық практика. Ұйымдастырудың негізіне тәжірибелік-эксперименттік жұмыс тиісті әзірленген біз модельдік ұсыну туралы мәдениет, мектеп, жүйелі құбылыс (1-Қосымша). Бұл ұсыныс сүйенеді мынадай әдіснамалық алғышарттары: 1) мектеп Мәдениеті дегеніміз ерекше түрі жергілікті мәдениет, мүмкіндік беретін оның зерттеу ретінде дербес құбылыс. 2) мектеп Мәдениеті - күрделі көп деңгейлі білім беру, қамтитын бірқатар бар, өз құрылымын компоненттері, өзара байланысты және әсер ететін бір-біріне жиынтығында өз төндіретін жүйелі ұйымдастырылған құбылыс. 3) Мәдениет, мектеп, тәрбиелік ортасы, білім беру мекемесі көрсетеді кешені шарттарын қамтамасыз ететін, тұлғаны дамытуға тәрбиеленушілері. Бұл ережелер негіздеуге мүмкіндік береді модельдік ұсыну туралы мәдениет, мектеп, жүйелі құбылыс: 1} кезеңдері және біздің зерттеу болып табылады "мектеп мәдениеті". Ол білдіреді және ерекше феномен зерделеу шеңберінде мәдениет объектісі ретіндегі психологиялық-педагогикалық және әлеуметтік зерттеулер. Сүйене отырып, талдау әр түрлі анықтамалар ұйымдық мәдениет пен мектеп талдау, оның құрылымдық компоненттері, пайда болу себептерін талдау субкультурных түзілімдердің (Гл. I. .3), біз құрдық, өз түсіну мәдениет мектебі. Ол ұсынылады бізге жүйесімен, оның барлық құрылымдық элементтері біріктіріліп, үш өзара байланысты және взаимовлияющих топтар: материалдық, әлеуметтік және рухани компоненттері, мектеп тіршілігі. Бұл ретте, олар барлық қояды, өзіне бірқатар жазықтықтың - позиция бар: шындық - ұсыну "тұлға" мектеп (ұйымдар) жиынтығы сыртқы сипаттамасы ретінде көрінетін тұрған бетінің құбылыстардың болуын көрсететін жасырын қабаттарының (мұнда дизайн, рәміздер, белгілер, салт-жоралары, батырлары, байқалатын элементтері мінез-құлық және т. б.); процесс - динамикалық жағдайын куәландыратын өзгерістер туралы ұйымның ішінде, бұл ретте, бағалау нәтижелер ғана мүмкін салыстырғанда (мысалы, даму кезеңдері мәдениет — тегі, дамуы, гүлденуі, умирание - анықталатын тән әрбір кезең кешенімен сипаттамаларын материалдық, әлеуметтік, рухани); сапасы - ерекше жай-күйін, ұсынылған жиынтығы сипаттамаларын көрсететін ерекшелігі, ұйымның, оның қайталанбастық, даралық. Бұл көрінеді де, мәдениеті де "данности", сондай-ақ жасырын ішкі процестер (психологиялық ахуал, модельдер жүйесі ойлау, потребностно-мотивациялық сала, құндылық бағдарлары және т. б.); шарт - кешені үшін базалық алғышарттар "взращивания", тәрбие тасығыштардың осы мәдениет қалыптастыру жеке тұлғалық, әлеуметтік-құнды тәжірибесін, ұсынылған көзқарастары, әлем, қоғам, адам (мазмұны түсініктер "дүниетану"), сондай-ақ пайда болуы, мұндай интегратив-дық сипаттамалары, ол сипаттады еді мәндік аспектілері мәдениет каковой мүмкін "рух мектебі". нәтижесі - ерекше "өнімі" ішкі процестерді өзгертетін мәдениеті ретінде "шындық". Мұнда көрсетіледі сипатын мәдениет ретінде "сапа", жиынтығында өз жасырса мәдениетін де жаңа "шарт" пайда болуы үшін жаңа нәтиже. Пікірі бойынша, М. С. Қаған, өзіндік ұсына отырып, мәдениет ретінде "нәтиже" болып табылады адам. Түсіну мәдениет процесс ретінде кездестіруге болады у Э. Баллер, В. Библера, М. Мамардашвили және т. б. позицияларда К. Клакхона, Ю. лотман мектебі, Н.Чавчавадзе, Л. Кертмана және т. б. мәдениет ашады сапасы қамтитын қайталанбастық, ерекшелік қалыптастыру үшін жағдай жеке тұлғалық даму адам. Бұл ретте анықтау мәдениет. Б. Ерасова, В. Конева, А. Швейцера және т. б. деп атап өтті оның рөлі ретінде бағытталған әлеуметтік мұрагерлік адам тәжірибесі жинақталған ұрпақ. Бірқатар көзқарастар көрсетеді талпыныстары смыслово біріктіру бірнеше соғады. Осылайша, позиция Н. Злобина көрсетеді мәдениеті ретінде шындық және процесс1; көзқарас Я. Щепаньского біріктіреді позиция шындық және сапасы ; М. Бружек дейді мәдениет туралы қалай туралы данности барысында туындайтын және рождающей жаңа качество3. 2) мектеп Мәдениеті мазмұнды ұсынылады бізге средовым құбылыс - тәрбиелеуші ортамен, білім беру мекемелері. Бұл ереже сүйенеді тәжірибесін балалардың тіршілік әрекетін ұйымдастыру жағдайында білім беру мекемелерінің және теориялық зерттеулер бірқатар философтар мен мәдениеттанушылардың (П. Флоренский, Козьякова М. И., Курбатов В. И., О. В. Курбатова, Шкилева О. А. және т. б.). Олар восходят түсінуге мәдениет ортасы ретінде, рожденной адам мен үнемі көрсететін әсері болады. "Мәдениет - бар сәрсенбі, растящая және питающая жеке басын куәландыратын" (П. Флоренский). "Мәдениет бар сотворенная адам материалдық және рухани сәрсенбі, оның тіршілік ету тәсілі түрлендіру оның табиғи қабілеттіліктері мен мүмкіндіктерін, шарт-шығармашылық қабілеттерін дамыту, жеке басының және қоғамның ізгілендіру"5 (В. И. Курбатов). Мазмұны бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыс зертт 1.3 Ортаның, отбасының педагогикалық мәдениеті ...................17 Қазіргі заманда отбасы тәрбиесінің жағдайына әлемдік деңгейде мән беріліп отыр. Ата-аналар отбасындағы өмірді дұрыс ұйымдастыру үшін оларға белгілі бір білімдер мен қабілеттіліктер қажет. Сондықтан оқу орындары ата- аналардың білімдерін жетілдіріп отыруға көмек көрсетулері керек. Бұл жұмысқа педагогикалық ұжыммен қатар психолог,дәрігер, логопед ,т.б.мамандарды қатыстыруға болады. Қазіргі ата-аналарға бала тәрбиесі туралы педагогикадан, психологиядан, генетика, физиология, коррекциялық педагогикадан білімдерін жетілдіріп отыру маңызды іс. Педагогикалық мәдениет–ол адамның жалпы мәдениетінің бір компоненті, ғасырлар бойы бала тәрбиесі жайлы жинақталған білім мен тәжірибе. Отбасындағы бала тәрбиесі ата-аналардың педагогикалық мәдениет деңгейіне тікелей байланысты . Педагогикалық мәдениет құрылымына жатады: бала тәрбиесіне жауапкершілікпен қарау, баланың дамуы, тәрбиесі, білім беру туралы білімдері, балалардың отбасындағы өмірін ұйымдастыру жайлы іскерліктері ,білім беру мекемелерімен тұрақты байланыс жасап отыру. Бұл мәселені тиімді шешу үшін ата-аналардың педагогикалық білімін көтерудің бүгінгі күнгі бірдей-бір ошағы-мектеп. Бұл ең алдымен, ата-аналармен жұмыс жүргізуде олар білуге тиісті білімдерді өмір талабына сай насихаттап отыру бүгінгі сынып жетекшісінен, психологтан терең білімділікті қажет етеді. Қазақ зиялыларының бірі М.Жұмабаевтың «тәрбиелік мақсат-баланы тәрбиешінің дәл өзіндей етіп шығару емес, келешек өз заманына лайық қылып тәрбиелеу»- деп айтуы балалар тәрбиесіне қатысты ата-аналар алдында үлкен жауапкершіліктің тұрғандығын дәлелдейді. Мектеп - балалар үшін де, ата-аналар үшін де үйтқы болатын орын. Ондай дәрежеде жету үшін мектептерде ата-аналармен жүргізілетін жұмыс бір сарынды, жаттанды жұмыстар болмауға тиіс. Мектептерде тікелей ата-ананың білімін жетілдіру мақсатында өткізілетін жұмыс түрлері өте аз қарастырылатынын мойындауымыз керек. Олай болса, ата-аналарға педагогикалық білімдерін көтеруге көмекке келетін ортаның бірі-мектеп. Сондықтан мектеп өз жұмысында жақсы нәтижеге жету үшін ата-аналармен бірлесіп өз жұмысын ынтымақтастық негізінде құрағаны абзал. Дегенмен бүгінгі отбасылардың қабілеттер мен мүмкіндіктері бірдей болмай отыр. Бүгінгі отбасы тәрбиесінің барысын екі жақты қырынан байқауға болады. Біріншісі: отбасының мектеппен ынтымақтаса әрекет етуге өте ынталы болып отырғандығы. Мұнда ата-аналар балаларының сапалы білім алып, жан-жақты дамуы үшін оларды ең таңдаулы мектептерге оқуға береді. Оқушылрдың ұлттық тәрбие алуымен қоса ең әлемдік тәрбие жетістіктерін пайдалану қолға алынуда. Мектеп пен отбасының мектептерге өзара ынтымақтастығы нәтижесінде ата-аналар тарапынан мектептің педагогикалық қызметіне әртүрлі көмектер көрсету, атап айтқанда, демеушілік жасау, тәрбие тәжірибелерімен бөлісу, кәсіби қызмет саласын іріктеу және т.б. жүзеге асырылады. Екіншіден: отбасының мектеппен ынтымақтастықты орнатуға немқұрайдылықпен қарауы орын алуда. Бұл күнкөріс жағдайымен отбасындағы балалар тәрбиесіне көңілдің дұрыс бөлінбеуі, тіпті, ата-аналардың жиналысықа келмеулері, мектеппен байланыс жасауға талпыныстың болмауы, бала тәрбиесіне қатысты әдебиеттерді аз оқитындары және т.б. арқылы айқындалады. Отбасы тәрбиесін жетілдіруді мектеп пен отбасы ынтымақтастығын тиімді ұйымдастыру мынадай қағидаларға негізделуі тиіс: - тәрбиені қалыптастыруда қоғам, мектеп, отбасы және басқа да арнаулы тәрбие институттарының тәрбиелік мүмкіндіктерін ықпалдастыру; - мектеп отбасындағы педгогикалық ұжыммен тығыз байланыс орната отырып, әрбір баланың қабілетін толық ашу мен дамытуға мүмкіндік жасау; - мұғалім мен оқушыларың және ата-аналардың белсенділігін мен шығармашылығын арттыруды демократияландыру. Ш.Амонашвили педагогикалық үрдісті ізгілендіру тұрғысынан ұйымдастыра отырып, тәрбие отбасында өз жалғасын табуы үшін ата-аналардың педагогикалық сауатын көтеруге және тәрбие тәжрибелерін алмасуда ата-аналарды отбасындағы бала санына қарай топтан жинаудың тиімді екендігін айтады. Мектеп пен отбасының педагогикалық үрдістер өзара байланысты, жалпы білім беретін мектепте ұйымдастырылатын педагогикалық үрдіс отбасының педагогикалық үрдісі аясында жүреді. Мектеп оқушылары отбасының пеагогикалық үрдісіне қатысатынын және осы үрдістің нәтижесі ата-ананың үрдісті қаншалықты саналы басқартынына көбірек байланысты болатынын ескере отырып, осы екі педагогикалық үрдіс өзара байланыста болса, бала тәрбиесіндегі проблемалар дұрыс шешілері сөзсіз. Ондай жұмысты басқаратын ата-аналар тобы. Топтық жұмыстардың мақсаты мен нысаны ата-аналық тақырыппен шектелген. Топ ең алдымен балалар тәрбиесінің мәселелеріне араласумен айналысады, қатысушылардың тұлғалық мәселелері ата-аналардың проблемларының аясында ғана талқыланады. Ата-ана-бала өзара қатынастардағы негізгі ерекшеліктерінің қандай екендігіне қарамастан, әлеуметтік қызметкерге өтініш білдірген ата-аналар әдетте дұрыс көзқарас ұстана бермейді, яғни оларды балалармен қарым-қатынастары тиімсіз болып келеді. Ата-аналардың қарым-қатынасындағы бұрмалаушылығы бәрі психологиялық түзетудің көмегімен жөнге келтірілуі мүмкін. Педагогикалық ағарту жұмысы мектептегі педагог- психологтың жұмысының басты бағыттарының бірі. Психологиялық -педагогикалық білім ата-аналардың педагогикалық ойлау дәрежесін көтеріп, педагогикалық іскерліктерімен дағдыларын жетідіру мақсатында ұйымдастырылады. Педагогикалық ағарту жұмысы тәрбиеде кездесетін қиындықтардың алдын алуды көздейді. Ересек адамдардың білім дәрежесін көтерудің ерекшеліктері бар. Олардың білім деңгейлерін жетілдіру үшін білім берудің белсенді әдістерін қолдану керек. Дәстүрлі және дәстүрлі емес, бірлесіп ізденушілік негіздегі ұйымдастырылған жолдарына көңіл аударсақ, айырмашылығын төмендегі кестеден көруге болады: Ата-аналармен жүргізілетін жұмыс формаларына: лекция, дискуссия, зерттеу, психологиялық тренинг, психологиялық ойын , тестілер т.б. жатады. Ондай жұмыстарға ата-аналар білімін жетілдіру университеттері, конференциялар, практикум, ролдік ойындар, педагогикалық пікірталас, ашық есік күндері, түрлі мәселелер бойынша кеңес беру, ата- аналар тобымен жүргізіетін тренингтерді жатқызуға болады. Қазіргі кезде бұл іс бірталай мектептерде ойдағыдай өтіп жүр деп айта аламыз. Олар: «Халық шежіресі-көне дәуірдің көзі» атты халықтық педагогикаға негізделген мектептері арқылы жүзеге асады. Ата мектебі-«тал бесігі», ене мектебі - «ақ отау», әке мектебі – «ізбасар алқасы» құрылған. Ата-аналар мен жұмысты жемісті жүргізу мақсатында «Біз қандай ата-анамыз?» деген, анкета таратуға болады. Ата-аналардың білім деңгейлеріне қарай топтастырып лекциялар, баяндамалар тақырыптары анықталады. Лекция Ата-аналар арасында педагогикалық білімдерді насихаттау үшін әңгімелер мен лекциялар өткізіліп тұрады. Олардың мазмұны ата-аналардың талаптарына, оқу-тәрбие жұмыстарының нақтылы міндеттеріне байланысты болады. Лекция ата-аналармен жұмыс жасау әдісі ретінде өте танымал. Ол үлкен аудиторияда және жұмыстың басында тиімді және ақпараттың үлкен көлемін беруге мүмкіндік беретін жұмыс түрі. Психолог көрнекіліктер мен қызықты мысалдардың көмегімен ата-аналардың күш салуларына бағыттайды . Балалары оқуда үлгермейтін ата-аналарда оқуға қалай көмектесу, үйге берілген тапсырманың орындалуын қалай бақылап отыру туралы әңгімелеген пайдалы. Әңгімелер мен лекциялар жүйелі түрде, белгілі бағдарлама бойынша өткізіліп отырылса ғана көздеген мақсатына жете алады. Мектептерде ата-аналармен әңгімелер, әдетте мынадай тақырыптарда өткізіледі: "Ата-аналардың бала тәрбиесіндегі жауапкершілігі туралы", "Балаларды жанұяда еңбекке тәрбиелеу", Балаларды ұқыптылыққа тәрбиелеу", "үйге берілген тапсырмаларды орындауда балаларға қалай көмек көрсетуге болады", "Балаларды мадақтау және жазалау шаралары туралы", "Үлкендерді сыйлауға үйрету", "Тіл алғыштыққа үйрету », "Бала тәрбиелеуде күн тәртібінің маңызы", "Баланың мінез-құлқын тәрбиелеу туралы", "Сыныптан тыс оқуға қалай басшылық жасау керек", т.б. Иллюстрация, интерактивті тақтаны қолдану арқылы психолог ата-аналардың назарын түрлі проблемаларды қойып, оларды шешуге ұмтылдырады. Лекция оқу барысында шығармашылық белсенділікті тудыру үшін: жеке тұлғаға бағыттау жолдары қолданады. Мысалы, сіз лекцияны мынандай тақырыпта оқығыңыз келді: «Баланың жеке тұлға болып қалыптасуына отбасының ықпалы ». Сіз аудиторияға келіп бір парақ қағазды таратасыз, онда мынандай сұрақ қойылған: « Қазіргі отбасында бала тәрбиесінде қандай қиындықтар кездеседі?» Ата-аналар кім екендерін жазбауларына болады. Бұл мәселе бойынша түрлі жауаптар қабылданады. Лекция осылай басталып бала тәрбиесі жайындағы мәселелер бойынша әңгіме жалғасады. Лекция соңында рефлексия жасау маңызды.( Бүгін біз қандай жаңалықтар білдік, тәжірибеде оларды қалай іске асырамыз т.б.). Ата-аналармен жұмыста әр-түрлі белсенді әдістерді қолдануға болады. Олар: әңгімелер мен лекциялар, дискуссия, зерттеу, психологиялық тренинг, психологиялық ойындар және тестілер болып табылады. Әрбір ата-ана өз перзетінің әдепті, саналы, иманды да ибалы, Отанының сүйікті және кішпейіл азаматы болып жетілуін қалайды. Ата-ана перзентінің жақсы азамат болып жетілуі үшін өз отбасында балаларын тәрбиелеудің нәзік жақтарының зандылықтарын білуі шарт. Сыйластық, түсіністік, үлкен жауапкершілік сезімдері бар отбасы– бақытты отбасы. Бақытты отбасында ғана ата-ана және олардың өзара қатынасы мазмұнды, берілген тәрбие сенімді және негізді.Бала тәрбиесінің алғашқы алтын қазығы– туған ұясы, өз отының басындағы тәрбиесі, тілі. Қазақтың: «Баланың бас ұстазы– ата-ана», «Балапан ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі»– дегендей, есі кіріп, тілі шыға бастасымен-ақ баланы байсалды, ұғымпаз, тілалғыш етіп баулыған жөн. Педагогикалық ойдың даму тарихында отбасы мәселелері Батыс және Шығыс елдері философтары, әлеуметтанушылары, педагогтары, психологтары және т.б. ғалымдардың зерттеу нысаны болды. Жалпы алғанда, жас ұрпақты тәрбиелеу– ортақ мұрат, оларды сапалы біліммен қаруландырып, тәрбиелі азамат етіп шығару- әр қоғамның көкейіндегі басты арманы. Ал баланың негізгі білім мен тәрбиенің қайнарын әуелі отбасынан, мектептен, одан соң белгілі бір оқу орындарынан алатыны баршаға мәлім. Сол сияқты жастарды отбасы өміріне даярлау да өмір баспалдағына байланысты, оларға мектеп жасына дейінгі кезеңдерінен– ақ «отбасы» деген тақырыпта әңгіме құрып, әр затты өз уақытында түсіндіріп, олардың жас ерекшелігіне байланысты тақырыпты күрделендіре түсіріп, ұғындырып, санасына құйып отырған жөн.Бала әртүрлі отбасында тәрбиеленеді. Сондықтан әр үйдің жағдайына, оның тұрмыс жайына, ондағы қалыптасқан әдеттер мен дағдыларға, ата- аналардың өзара жасайтын қарым-қатынасына, ондағы адамдардың кәсібі мен қызметіне т.б. өзіндік ерекшеліктеріне қарай тәрбие әдістері де түрленіп отыруы қажет. Тәрбиенің белгілі бір әдісін баланың өскен ортасына, алған тәрбиелік бағытына, жас ерекшелігіне, сыныбына, тағы басқа артықшылықтарына қарай кейбір балаға қолданғанда ойдағыдай нәтиже берсе, екінші бір жағдайда нәтиже бермеуі де мүмкін.Көптеген отбасында қазір бала тәрбиелеу күннен- күнге қиындап бара жатыр деген пікір бар. Ол пікірді әр адам әртүрлі қабылдайды, біреуі заман өзгерді десе, тағы бірі адам өзгеріп барады дейді. Бірақ біз бір затты ескеруіміз керек, отбасында бес бала болса, оларға бірдей тәрбие берілсе де балалар әртүрлі болып өседі. Себебі, әр адамның қабылдауы әр түрлі . Жастайынан осындай ортада өскен балалардың арасынан торығушылар, қаңғыбастар «қызықты» әсерді іздеушілер өсіп шығады.Бір балалы отбасы көпшілікпен араласу, ұжымдық қызмет тәжірибесін игеру жағынан баланы қиын жағдайда қалдырады.Бұндай отбасыларда аға, әпке сияқты тәлімгер, іні, қарындас сияқты қамқорлығына алатын бауырдың болмауы ұжымдық туыстық қатынастар аясын мүлдем тарылта түседі.Осындай жағдайда баланың қызығушылығы мен қажеттілігін қамтамасыз етуде ата-аналардың педагогикалық нормаларды сақтамауынан бастауыш сынып кезінен оның бойына да тоғышарлық, ұжымды жатырқаушылық қасиеттердің қалыптасқандығын аңғарамыз.Міне қазіргі отбасының осындай ерекшеліктері баланың әлеуметтану үрдісін де күрделендіре түсіреді.Баланың әлеуметтік қалыптасуы ерте балалық шақтан (Мэри Эйнверт және Джон Болби) бастау алады: қоршаған ортаға бейімделу және оған деген қызығушылық (дүниеге келгеннен үш айға дейін); сүйіспеншілік сезімнің дамуы (екіден жеті ай аралығында); потенциалды қарым–қатынасының дамуы (үш пен он ай аралығы); «Мен» тұрақты сезімнің пайда болуы (тоғыз бен он сегіз аралығы); эмоционалды қиялының пайда болуы (он сегіз бен отыз алты жас аралығында); эмоционалды пайымдаудың көрініс табуы (отыз бен қырық сегіз жас аралығы); Сонымен қатар әлеуметтік педагогикада адам әлеуметтенуіне күшті ықпал ететін биогенді және социогенді бағыттар айқындалған. Биогенді бағытты жақтайтындар жеке тұлғаның дамуы тұқымқуалаушылыққа тәуелді деп есептейді.Олардың айтуынша, нақ осы адамның болашаққа кім болатыны тұқымқуалауға байланысты. Ғылыми тұрғыдан алғанда бұл бағыт жеткілікті түрде негізделмеген . Ата-аналарының біреуі немесе екеуі де маскүнем не нашақор болса, сондай-ақ психикасында ауытқушылық болса, мұның бәрі сәбидің өсу және даму үрдісінде тежеу факторы ретінде айтарлықтай із қалдыруы мүмкін. Мұндай балалармен жұмыс, айтарлықтай деңгейде олардың әлеуметтік– жағымсыз дамуы мен тәрбиеленуін мүмкіндігінше ескерту және тежеу.Осы бағытта тек қана нақты баламен ғана емес, сонымен қатар оның қоршаған ортасымен, оның ішінде бірінші кезекте ата-анасымен әлеуметтік– педагогикалық профилактикалық жұмыс жүргізу қажет.Баланың әлеуметтік тәрбиелеу, және дамыту үрдісінде оның жеке ерекшеліктері мен мүмкіншіліктерін білу керек. Сонымен бірге балаға тән қабілеттердің толық және мақсатты жүзеге асуын қамтамасыз ететін орта жағдайын тиімді ұйымдастыра білу қажет. Бұл ата-аналар мен әлеуметтік педагогтардың, мектеп психологтары мен мұғалімдердің міндеті.Баланың әлеуметтік тәрбиесін жүзеге асыруда мұғалімнің оқушылардың отбасымен байланыс орнатудың бірқатар психологиялық-педагогикалық ерекшеліктеріне тоқталған орынды. Бірінші ереже. Мектеп пен сынып жетекшісінің отбасымен жұртшылықпен жүргізетін жұмысының негізі ата-аналардың беделін көтеру және нығайтуға бағытталуы тиіс.Сынып жетекшісінің ақыл үйретушілік, көсемдік сөз саптауы өкпе, реніш, ыңғайсыздыққа негіз болады. Міндетті, қажетті деген үзілді-кесілді сөздерден соң ата-ананың ақыл кеңес сұрауға деген ынтасы жоғалады.Ата-аналардың көпшілігі өз міндеттерін жап-жақсы түсінеді, бірақ тәрбие практикасында өз білгенін көңілдегідей қолдана алмауы мүмкін. Сондықтан оларға не істеу керек екендігімен бірге қалай істеу керектігін білу де маңызды.Мұғалім мен ата-ананың арасындағы бірден бір дұрыс норма– ол бірін– бірі құрметтеу. Осындай жағдайда бала тәрбиелеу қадағалау, тәжірибе алмасу, ақыл-кеңес, бірлесе шешім қабылдау сияқты екі жақты да қанағаттандыратын формаға ауысады. Мұндай қатынастың маңыздылығы сол– мұғаліммен ата-аналарда жауапкершілік, азаматтық парыз, өзіне деген талапшылдық дамып нығаятын болады. Ата– аналардың жұмыс орнына «Үлгерім экраны», «Ашық журнал» сияқты тәрбие құралдарын ілу нәтиже бермейді. Қара тізімге ілінген әкелер мен аналар ондай форманың тиімсіздігін айтады. Өйткені, сол арқылы олардың балаға көңілі толмауы оны жазалауға, мектепке деген теріс көзқарастың қалыптасуына алып барады. Балалары туралы жағымсыз әңгіме естіген ата– ана мектептің маңайын көргісі келмейді. Көп жағдайда осы негізде әке мен шешенің ара қатынасы бұзылады. Осының бәрі түптің түбінде баланың мұғалімді, мектепті жек көруіне ұласады. Мұғалім, сынып жетекшісі осы жағдайларды ескеріп, жұмыс әдістерімен түрлерін таңдағанда баланың көз алдында ата-аналардың беделін көтеру және нығайтуды басшылыққа алуы тиіс. Екінші ереже. Ата– ананың тәрбиелік мүмкіндіктеріне сенім арту, олардың педагогикалық мәдениетінің деңгейін көтеру тәрбиелік белсенділігін арттыру. Ата-аналар психологиялық жағынан мектептің барлық бастамалары мен талаптарын қолдауға дайын. Тіпті педагогикалық дайындығы, жоғары білім жоқ ата-аналардың өзі бала тәрбиесіне терең түсінікпен және жауапкершілікпен қарайды. Үшінші ереже. Отбасының өміріне орынсыз араласуға жол бермейтін педагогикалық әдеп. Сынып жетекшісі– ресми тұлға. Ол қызмет аясында көп жағдайда қаласа да, қаламаса да отбасының өзгелерден жасыратын құпия сырларына куә болуы мүмкін. Жақсы сынып жетекшісі отбасы үшін бөтен емес, қайта ата-аналар одан көмек күтіп сеніп сыр айтады, ақылдасады. Сондықтан отбасы қандай болса да, ата-аналар қандай болса да мұғалім барынша әдепті болуы тиіс. Ол отбасы туралы барлық білімін ата-аналардың тәрбие ісіне көмектесуге, ізгі ниетті орнықтыруға тиіс. Төртінше ереже. Тәрбие мәселелерін шешуге өмірге құштар, көтеріңкі көңіл күйді басшылыққа алу, жеке тұлғаның табысты дамуына бағыт ұстау, баланың жағымды қасиеттеріне, отбасы тәрбиесінің күшті жақтарына сүйену.Тәрбиеленушінің мінезін қалыптастыру қиындықсыз, қайшылықсыз және оқыс оқиғасыз іске аспайды. Егер осының бәрі даму заңдылығы түрінде қолданылса, онда қиындық, қайшылық және күтпеген нәтиже педагогты әбіржітпеуі тиіс. Қалыптасқан педагогикалық міндетті шешудің ондаған тәсілдері болғанымен, солардың біреуі ғана нақты жағдайда толық нәтиже беруі мүмкін. Сондықтан педагогика ғылымына дайын тәрбиелік рецент беретін анықтама деп емес, тұлғаға тиімді ықпал жасайтын жалпы заңдылықтар туралы ғылым деп қарау керек.Ата- ананың нағыз махаббаты- балаға орынды талап қоя отырып, жоғары мақсатқа жеткізетін жақсы көрушілік. Ол мақсат балаларға өздігінен өмір сүріп, еңбек етуді үйретеді. Отбасы мүшелеріндегі үлкендердің балалармен бірігіп әрекеттерінің мәні зор. «Сөзіңмен мазалама, ісіңмен көрсет», «Ережеден өнеге артық», «Сөз шақырады ал үлгі қызықтырады» деген халықтың даналық сөздері үлкен педагогикалық шындықты білдіреді, себебі бұлар- көп жылдар, көп ғасырлар бойы қалыптасқан өмір тәжірибесінің жиынтығы [4]. Халқымыздың сан ғасырдан бергі даналығына құлақ ассақ, «Адамның бақыты — балада» деген екен. Кез келген адам өзі өмір бойы қуып жете алмайтын бақыт деген құдыретті сөздің өлшемі өмірінің жалғасы ұрпағымен келетініне мән бермеуі де мүмкін. Біреу бақытын байлықтан тапқысы келсе, екінші біреуі даңқ пен атақтан, мансап пен қызметтен іздестіреді. Мұның бәрі түсінген адамға қолдың кірі сияқты нәрсе. Адамға нағыз бақытты — тәрбиелі ұрпағы ғана сыйлай алады. «Адам ұрпағымен мың жасайды» деген сөз тегін айтылмаса керек. Олай болса адам өмірінің мәні — өз ұрпағы.Шыр етіп сәби дүниеге келген сәттен бастап ата-ана алдында нәзік те қиын, қыр-сыры мол үлкен қоғамдық міндет тұрады [5]. Ол — бала тәрбиесі. Бала тәрбиесінде алғашқы ұстаз — ата-ана. Бала үшін үй ішінен, ата-анадан артық тәрбиеші жоқ. Адамгершілік, бауырмалдық, татулық, қайырымдылық, әдептілік, инабаттылық сияқты қасиеттер — жанұяда тәрбие балаға сөзбен, теориямен дамымайды, үлкендердің үлгісімен сіңеді. «Әкеге қарап ұл өсер, шешеге қарап қыз өсер» дейді халық даналығы. Бала кішкентай кезінен-ақ әр нәрсеге әуестеніп үлкендерге көмектескісі келеді. Бұған кейбір әке-шеше «жұмысымды бөгейсің, істеп жатқан ісімді бүлдіресің» деп ұрысып жіберуі мүмкін. Бұл қате түсінік. Керісінше, өзің жұмыс істеп жүргенде баланың қолынан келетін ісіне жағдай туғызып, оның үйренуіне көмектескен орынды. Осылайша баланың бірте-бірте еңбекке деген болашағына жол ашылады. Әрі істеген ісін ұқыпты да тындырымды орындауына бағыт бересіз. Баланың жақсы ісін мадақтап, терісін оң етіп түсіндіріп отырса, ол да ересектерді сыйлап, кез келген тапсырмасын орындауға қарсылық білдірмейді. Орынсыз ұрысу,зеку, сұрақтарына дөрекі, келте жауап беру немесе әділ талап қоя алмау ата-ананың беделін түсіреді [6]. Ата — ана — бала тәрбиесіндегі басты тұлға. Сондықтан әке де, шеше де балаларының жан дүниесіне үңіліп, мінез-құлқындағы ерекшеліктерді жете білгені жөн. Балалармен әңгімелескенде олардың пікірімен де санасып отырған орынды. Өз баласымен ашық сөйлесе алмай, сырласа білмейтін ата — аналар «Екеуміз де жұмыстамыз, кешкісін үй шаруасынан қол тимейді, баламен сөйлесуге уақыт жоқ» дегенді айтады. Бұл дұрыс емес. Баламен сөйлесуге тіпті арнайы уақыт бөлудің қажеті жоқ. Әке мен шеше ұл-қыздармен үй шаруасында жүріп-ақ әңгімелесіп, ой бөлісуге неге болмасқа. Жанұядағы жанжал, үлкендердің аузына келген сөздерді айтуы, баланың көзінше басқа біреуді сөгуі, біреудің сыртынан өсек айтуы балаға теріс әсер етеді. Бала алдында әке-шеше үй ішінің үлкендердің әдептілік танытқаны жөн. Мысалы, арақ пен темекінің толып жатқан зиянын біле тұра, балалардың көзінше арақ ішіп, үсті-үстіне темекі тартқандар бар. «Көрінген таудың алыстығы жоқ» дейді, ертең-ақ ұл өсіп ер жетеді, қыз өсіп бой жетеді. Адамды дүниеге әкеліп, қалыптастырып, дамытып, жетілдіріп жатса, мектеп ақалы мен білімі адамзаттық құндылықтармен толысқан, жан-жақты жетілген,өз бетімен өмір сүруге бейім, қоршаған ортамен тікелей байланысқа шыға алатын, толыққанды Адам етіп тәрбиелеп шығарады. Осы екі ортаның да мақсаты - ортақ, міндет - біреу. Демек , мұғалім мен тәрбиеші қаумының қиындықтарға жиі кездесіп, үнемі толғаныста жүретініде содан. Сондықтан кез келген мұғалім баламен байланысқа шықпас бұрын, оқу-тәрбие жұмысындағы қызметін өзін-өзі танудан бастағаны жөн.Өзіңнің бала болғаныңды, өзіңнің ата-ана екеніңді, өзіңнің ұстаз екеніңді ой елегінен жиі-жиі өткізіп отырсаң,өзге алдындағы жауапкершіліктің сыры бірден айқындала бастайды. Ғұлама Әл-Фараби «Дүниедегі ең оңай нәрсе ақыл айту,ең қиыны өзіңді өзің түсіну» десе,К.Маркс «Өзіңді өзің тану даналықтың бірінші белгісі» деп ескертеді. Ең бастысы,баланың жан азығына зәру екеніні еш уақытта ұмытуға болмайды.Абай атамыздың жетінші қара сөзінде «Жас бала анадан туғанда екі түрлі мінезбен туады.Біріншісі - ішсем,жесем,ұйықтасам деп туады.Бұлар тәннің құмары, бұлар болмаса тән жанға қонақ үй бола алмайды,hәм өзі өспейді, қуат таппайды. Екіншісі - білсем екен деп ұмтылып,одан ержетіңкірегенде ит үрсе де, мал шуласа да, біреу күлсе де, біреу жыласа да тұра жүгіріп, «ол немене ?» «бұл немене?» деп, «ол неге үйтеді?» «бұл неге бүйтеді ?» деп, көзі көрген, құлағы естігеннің бәрін сұрап, тыныштық көрмейді. Мұның бәрі « жан құмары,білсем екен,көрсем екен,үйренсем екен.»деген үлкен пәлсопалық ой жатыр. Яғни,балаға туғаннан тән азығы - тамақ қандай қажет болса,жан азығы - жылулық, сүйіспеншілік те сондай қажет.Ал оның қажетін қанағаттандырмай, түпкі мақсат ешқашан орындалмайтыны белгілі жәйт. Мұны мұғалім де, ата-ана да әсте естен шығармағандары жөн . Қолданылған әдебиеттер тізімі: 1.Қазақ отбасы. Х. Арғынбаев. «Қайнар» баспасы 1996ж. 2. Педагогика. Ж. Әбиев, С. Бабаев, А. Құдиярова. «Дарын» әлеуметтік–гуманитарлық университет 2004ж. 3. Ю.П. Азаров. Отбасы педагогикасы. - Москва, 1985. 4. В.А.Сухомлинский. Ата-ана педагогикасы. -Алматы, 1983. 5. Қ. Жарыңбаев, С.Қалиев. Қазақтың тәлім-тәрбиесі. -Алматы, 1995. 6. Отбасындағы әлеуметтік педагогикалық жұмыс «Парасат әлемі» баспасы 2005ж. жүктеу/скачать 62,77 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|