Осы аптада Астанада Қазақстан судьяларының VII
жүктеу/скачать 6,02 Mb. Pdf көрінісі
|
ө Серіліктің, сұлулықтың Серіліктің, сұлулықтың символындай Сәкен әлемі уақыт символындай Сәкен әлемі уақыт озған сайын тылсым тереңіне озған сайын тылсым тереңіне тарта түсетін сияқтанады. Ел тарта түсетін сияқтанады. Ел мүддесі жолында құрбан болған мүддесі жолында құрбан болған есіл ердің басқа шығармаларын есіл ердің басқа шығармаларын айтпай-ақ, отыз жастың о жақ, бұ айтпай-ақ, отыз жастың о жақ, бұ жағында жазған атақты «Тар жол, жағында жазған атақты «Тар жол, тайғақ кешу» туындысының құны да тайғақ кешу» туындысының құны да күндер өткен сайын арта түскендей күндер өткен сайын арта түскендей сезіледі. сезіледі. Осы деректі дүниеде аяулы қазақ Осы деректі дүниеде аяулы қазақ қыздарының келбеті кестеленген қыздарының келбеті кестеленген беттер біраз бар. Ал келешекте беттер біраз бар. Ал келешекте күрделі Сәкен тағдырының күрделі Сәкен тағдырының небір нәзік қалтарыс-қырларын небір нәзік қалтарыс-қырларын қамтитын талай шығарма туар. қамтитын талай шығарма туар. Мұны ойлағанда есіме Мұны ойлағанда есіме Сейфолланың Сәкені өмірінің кейбір Сейфолланың Сәкені өмірінің кейбір кезеңдері бейнеленетін Тәкен кезеңдері бейнеленетін Тәкен Әлімқұловтың «Көкейкесті» әңгімесі Әлімқұловтың «Көкейкесті» әңгімесі мен Өмір Кәріпұлының «Саятшы» мен Өмір Кәріпұлының «Саятшы» повестері оралды. Одан соң бүкіл повестері оралды. Одан соң бүкіл саналы ғұмырын сәкентануға сарп саналы ғұмырын сәкентануға сарп еткен Тұрсынбек Кәкішев ағамыздың еткен Тұрсынбек Кәкішев ағамыздың «Сәкен сүйген сұлулар» (кейінгі «Сәкен сүйген сұлулар» (кейінгі басылымында «Сәкен аялаған басылымында «Сәкен аялаған арулар») аталатын кітабы еске арулар») аталатын кітабы еске түседі. түседі. Аталған еңбекті жазуға не түрткі Аталған еңбекті жазуға не түрткі болғанын Тұрсекеңнің өзінен сұрауды болғанын Тұрсекеңнің өзінен сұрауды жөн көргенбіз. Одан соң осындағы жөн көргенбіз. Одан соң осындағы жағдайларды қысқаша шолып жағдайларды қысқаша шолып шығуын өтінгенбіз. ww www.ja w.jasqazaq.kz sqazaq.kz *СӨЗСЫРҒА ЗІ ЖАС, ЗІ А ЫН БОЛСА... Бір күні Қазақстан Жазушылар одағының бастауыш партия ұйымы Тайыр Жароковтың жеке тәртібі туралы мәселе қарап жатса керек. С йтіп, қыз-келіншекке үйірсектеп, жігітшілік құрып к зге түсіп, коммунистік моральға қиғаш келген ақынға партия қатарынан шығару қаупі т неді. Сол сәт әлдеқалай жиналыс үстіне Сәкен Сейфуллин тап келіп қалып, Тайырды әлгіндей қатал жазадан құтқарып жіберіпті. Ұйым серкелері қанша қасарысса да, біраздан соң амалсыздан мәмілеге илігіп, ақыры дауылпаз Сәкеннің бір ауыз с зіне тоқтаған секілді. Сонда не айтты десек, ол: – Сіздердің пайымдауларыңыз қызық. Бағандадан айтылған к п с здің бірі де к кейге қонбады. Мысалы, мына Тайыр зі жас болса, зі ақын болса... Сонда бұл, қызбен жүрмегенде, сайтанмен жүре ме?! – деген екен. СÀКЕН СҮЙГЕН СÀКЕН СҮЙГЕН СҰЛУДЫҢ
СҰЛУДЫҢ АРМАНЫ НЕ?.. АРМАНЫ НЕ?..
№48 (620) 25 қараша 2016 жыл 11 түсті. йткені, дарқан даладағы ғашықтардың тілімен сипаттауға келмейтін құдіреті ет жүректерді елжіретіп, баурап, аялап, әлпештеп тұрғанымен қауіп-қатер де аз емес еді. Аз болмайтындығы ескі ғұрып, жақсылығынан зияны басым к не дәстүр, барлығы емес, әрине, жас жүректердің лүпілін ұға алмайтын кейбір керітартпа пиғыл. Еңлік пен Кебектің үлбіреген періште ғұмырларын ғана емес, бір-біріне ынтық махаббаттарын ала кетті. Ғұмыр үзілді, бірақ жалпақ жұртқа, қалың к пшілікке аян болған, кейін біреу сеніп, біреу сенбейтін әдемі аңызға айналған ғашықтық желісін үзе алған жоқ. Осы бір қаралы, дегенмен кейінгі ұрпаққа тамаша тағылым қалдырған оқиға уақыт те келе қайта жаңғырып, жасанып, сыланып сахна т ріне к шкенде к рерменге сахнадағы үздіккен с з, үйлесімді қимыл, айшықты сезімдер ғана емес, сахна т ріндегі дәуір бейнесі, уақыт бедері згеше мағына үстеп, айрықша мазмұн бітіріп, ұқтырып тұр еді. К кірек к зі ашық к рермен суретшінің айтар ойын анық ұққан. Суретші де елесі еміс-еміс қана сақталған, әйтеуір сорабы айқын, бағыты белгілі ткен дәуірдің шіп бара жатқан бедерін сурет арқылы с йлетіп, сурет арқылы жырлап қойылымның тұтастығын, барлық композициялық құрылымды алты рім қамшының жымдасқаны тәрізді жігін жатқызып жеткізді. Дәуір тынысын аңғару сәби кезінен санасына сіңген. Шығыс Қазақстан облысына қарасты Ұлан ауданының Есенкелді ауылы Айыртаудың ық жағына қоныстанған. К нек з қариялардың айтуына қарағанда, елге есімі берілген Есенкелді батыр Алашқа аты шыққан Шүршейіт бидің немересі. 1758 жылы Кел Бұқа аталықтан тарайтын Шүршейіт би ұрпақтары шалғайдағы Ер түріктің ата жұрты Алтайдың т рінен Арай асуы арқылы Мұзтауды к ктей тіп, қазіргі қазығын қаққан, т скейін жайлаған Қалбаның қойнауына әкеліп қоныстандырған деседі. Кешегі Кеңес заманында ұлттық сананы, ұлттық санаға серпін беретін ұлағатты қаншалықты шіргісі келгенімен қолдарынан келмеді. Алтай сілемдерінің бір пұшпағы Айыртаудың б ктеріндегі Есенкелді ауылы еліне ес, жұртына пана болған Есенкелді батырдың есімімен аталады. Бұл лкеде Мұрат Мақсұтұлының ес біліп, етек жапқан шағында к не дәуірдің күмбірін к кірегіне құйған к не к з ақсақалдар к п болды. Жалаң әңгіме, әрдайым соңы қайғылы аяқталатын аңыз ғана емес, нердің ішіндегі ақ сүйегі күй нері де мелтектеп тұратын. Найман ішінде ақ жыланды ргізген, кер жыланды қабырғаға кергізген қол басындай ғана домбыраның шанағына мың сан әуен сыйғызған, дәулескер домбырашылар к п болды. Ол тұста күй жалаң тартылмайтын. Алдымен күйдің тарихы айтылатын, тыңдаған адамның жанын баурайтын әсерлі аңызы қоса жүретін. Мұрат Мақсұтұлы баяғыда бала кезінде Ғазез, Жамбыл тәрізді дәулескер домбырашылардың күйін тыңдады. Сұрапыл еді ғой. Екі шек, екі шектің үстінде ойнаған он саусақ. Мың түрлі дыбыс. Соның барлығы құралып келгенде айтары анық, ажары айшықты күй болып күңіренетін. Бірде Ғазез ақсақал тоқсан күйлі Тоқсабаның толғауын тартқан. Аққудың айдында жүзгені, еркін, азат, бостан желдің ақселеудің басын билетіп, сайын даланы кезгені. К ш. Салқар к ш. Салтанаты келіскен, сәукелесі т гілген бойжеткен, т рт аяғын тең басқан су т гілмес жорғаның үстінде бұлғақтаған бозбала. Мұрттары к кке шаншылған дархан даланың данышпан ойын түгел толайым жинаған ақсақал, қарасақал. Осы күйді жарыс жолында ажал құшқан. нер бәйгесінде де згеге үзеңгі қағыстырмаған, үзеңгі қағыстырғаныңыз не шылбыр тастам, жоқ, арқан бойы жақындатпаған, жабыларға қарасын к рсетпеген атақты, айбарлы Жақып Омаровтың жарқын да жасампаз нер соқпағы қияндағы Уфаның сахнасында тұйықталды. ріптесінің қазасы Мұрат Мақсұтұлының зегін ртеді, кініш жайлады. Амал не?!. нер лкесіне бірге қадам басқан, тілектес, ниеттес, пікірлес Жәкеңмен Қарағандыда табаны күректей 10 жыл бірге қызметтес болған. Сол тұстағы Целиноград қаласында қазақ драма театрының қабырғасын қаласқан, айнымас абзал серігі. Талассыз талантты, толайым дарынды Мұрат Мақсұтұлы ән ұшқан, лең қонған К кшетауда тұңғыш театр ашылғаннан бері еңбегін сіңіріп келеді. Қаншама қойылым сомдалды, қаншама к ркем дүние к рерменімен қауышты, алғыс арқалады. Туған жеріне осы театрдың ошағын жағып, жалынын лаулату үшін, сол жалынмен елінің к кірегіне с нбес от беру үшін әдейі келген Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген мәдениет қайраткері Мұратбек Оспановпен бірге. рине, нер қонған К кшетау топырағына 1986 жылы Қазақстанның халық жазушысы, жерлесіміз Сәкен сері Жүнісовтің « ліара» қойылымын сахнада безендіріп, әрлегені, сценографиясы үшін мемлекеттік сыйлықтың лауреаты атанған театр суретшісінің жұмысқа келуі үлкен құрмет еді. Енді, міне, кемеліне келіп, шеберлігі шыңына шыққан сәтте талантты жазушы-драматург Думан Рамазанның «Кенесары-Күнімжан» драмасының декорациясын жасамақшы. Кенесары-Алаштың соңғы ханы. Азаттықты аңсаған, ұлтының бостандығы, жұртының азаттығы жолында барша ғұмырын ат үстінде ткізген жаужүрек батыр. Батыр ғана емес, Алаштан ақылы асқан кемеңгер, болашағын барлаған, ткенін жаңғыртқан данышпан. Осы қойылымды к рген адам сол тұстағы ұлан даланың т сіндегі жанталасты айқын аңғаруы қажет. Ақ сауытты қақ жарып қадалған алмас ұшты ақ найза, қылпылдаған ақ семсер, ажал аңсап зырқырап ұшқан қозы жауырын, сұр жебе. Туған жердің сынық сүйемін басқыншы жауға бастырмау үшін арыстанша алысқан, жолбарыстай жұлқысқан қайран да, қайран ерлер. Сол жанталастың ішінде күллі даланы рт жалмағанда бір тал гүл ғайыптан тайып аман қалмайды ма? лде тағдырдың мүсіркеуі, әлде жаратқанның жан ашуы. Дәл сол сияқты кек кернеген, алапат ашуға булыққан құрыш кеудеде, жауға деген шпенділікке суарылған жүректе махаббат гүлі сіп тұр. Ғажап емес пе? Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, Шаяхмет Құсайынов атындағы Ақмола облыстық қазақ музыкалық-драма театрының бас суретшісі Мұрат Мақсұтұлы баяғы бала кезінде р Алтайдың сілемдеріне шыққанды ұнататын. Бір биіктен соң, бір биікке. Оның әр жағында не бар екендігін к ру үшін. Балалық аңсарлы құштарлықпен. мірде де солай, халқына, ұлтының неріне қалпысыз қызмет сіңірген, лмес нері алғыс арқалаған Мұрат Мақсұтұлы бір биіктен соң, бір биікке шығып келеді.
Бір сәт Айыртау есіне түсті. зі туып- скен, кіндік қаны тамған лке. К сенің иегіндей бір тал қылтанағы жоқ болса да, саясына сайғақ саялар бір түп ағашы болмаса да, қос ркеш тау бұл үшін әлемдегі ең к ркем, ең биік асқар шың тәрізді. р Алтайдың ұбақ-шұбақ сілемдерімен астасып, кеңістікте к лбеп жататын жоталармен жымдасатын осы бір тұста, мынау жалпақ иен жазықтың иесіндей, айнымас киесіндей болып тұрған Айыртау ғой, шіркін жер жәннаты! Кенет шоқ қайыңның арғы бетінде алаңсыз жайылып жүрген қос елікті к рді. Жүрекше жапырақтың естілер- естілмес сәл ғана сыбдырынан секем алып, құлақтарын қайшылап қойып, бір-бірінен к з айырмай қарайды. Суретші осы сәтте зі іздеген бейнені жаза баспай тапқанын анық сезінді. детте қалам ұстаған қауым ғашық жүректерді аққуларға теңейтін, ақын біткен айдын т сіндегі құс т ресін жырлайтын. Бәлкім, олардікі де ж н шығар. «Еңлік- Кебек» қойылымын к рерменге ұсыну үшін, декорацияның зіндік шешімін таба алмай қиналған Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Мұрат Мақсұтұлы талай күндер, талай түндер іздеген бейнесін дәл тапты. Құдай-ау, к ктен іздегені мында шоқ қайыңның ар жағында жүр екен ғой. Жіңішке, бунақты аяқтарын қаздаңдай басатын қос елік мынау жарық дүниеде здеріне т нер қауіп-қатердің бар екенін мүлдем ұмытып кеткендей. лде ғашықтық дерті шалғанда бір-біріне шексіз ғашық жанарлар здерінен басқа ешбір жанды к рмейді ме екен? Құтты сұлу әйелдің «менен басқа ешкімді сүймейсің, менен басқа ешкімге к ңіл аудармайсың» дейтін талабы тәрізді.
Жеделдете жұмыс кабинетіне келді де, ақ қағазға зі к рген табиғаттың бейнесін тура сол қалпында к шіріп шықты. Ақ қағаздың бетінде әсем мойындарын иіп, бір-біріне елжірей, елітіп қараған қос елік, сәл т менірек оң жақ бұрышта тасбақаның сауыты іспетті д ңгелек қалқан. Д ңгелек қалқан кез келгеннің қолы жете бермейтін іңкәрлік сезімді, таңғы шықтай м лдіреген махаббаттың қос періштесі – қос елікті сырт к зден, айтып келмес апаттан, бәлкім, зұлымдықтан, мүмкін, қараулықтан қорғап тұрған тәрізді. Мына жарық дүниеде ай мен күннің алмасқаны сияқты, жақсылық пен жамандықтың бірін-бірі жеңе алмай шарпысуы мүмкін ғой. Алмас жүзді, бес, әлде алты найза т ніп тұр. Ішіне пышақ айналмайтын, пейілі тар әлдебіреулердің болмашы бейнесі. Еңлік пен Кебек ғұмыр кешкен, бір-біріне лердей ғашық болған к не дәуірдің сұлбасы. Мынау жанарың жетпейтін жалпақ жазықтық Алаш жұртының атамекені. Ақ қағаздың етек жағына сәл к леңкелеу, қараңғылау бояу естігенде Мұрат Мақсұтұлының бойын мірі тарқалмас, тіршілігінде түгесіліп бітпес қуаныш билеген. Бағзы даланың қауашақтарына жарқын күннің сәулесін құйған қызғалдақтары балаң к кіректе жайқалып-жайнап сіп тұрғандай. Қара домбыра Жамбылдың қолына к шті. Бұл жолы күйші Қызайдың «Ел айрылғанын» боздатты. – у баста қазақ пен ноғай бір жұрт болған екен,– деді күйші, – жазғы жайылымы, қысқы қыстауы бір. Жайылым мен қыстау ғана емес, тағдыры да бір. мірлік рісі де ортақ. Кейін байлыққа белшесінен батқан ұлан далаға к здерін алартқан сары сақал жұрттың қысымымен амалсыз б лінсе керек. Сан ғасыр бірге ғұмыр кешкен, қыз алып, қыз беріскен елдің айырылуы оңай ма? Сол кезде шығарылса керек. серлі аңыз аяқталған соң кезек күйге к шті. Қара домбыра әуелі ботасын іздеген інгендей боздап, сонан соң жарқын әуенге к шті. Салтанатты, ажарлы леп сәлден соң т бе құйқаңды шымырлатып, алпыс екі тамырыңды иітіп рілді.
Иттің үргені, түйенің боздағаны, құтпан айғырдың үйірін жинап, арқырай кісінегені. Құлап түскен шаңырақ, т гілген су, ақтарылған жүк. Бірін-бірі құшақтап, бір- бірімен к ріскен қиямет-қайымға дейін бақұл айтысқан әлеумет. Осы бір ойыңды әлем-тапырық қылып жіберетін сүреңсіз сурет Мұрат Мақсұтұлының балауса к ңілінде қалып қойыпты. Кейін қолына қыл қалам алғанда есте жоқ ескі кезеңдегі жұқана к леңкеге жан бітіріп, санасында тірілту үшін баяғы зі естіген, жадында шпестей жатталып қалған к не сарындарға құлақ түретін. Жүрегімен. Сол сәтте жансыз қыл қаламға жан бітіп, шпес рнектер, байыпты бедерлер, айқын бейнелер з- зінен тізбектеле ж нелетін. Рет- ретімен. Бір-біріне мазмұн үстеп, мағынасын байытып... Мектепте жүргенде кез келген тақырыпта сурет сала беретін, салған суреттері аудандық, облыстық басылымдарда жарияланып тұрды. Кейін Шымқорған ауылындағы қазақ орта мектебін аяқтаған соң, 1965 жылы Алматыдағы к ркемсурет училищесіне оқуға түсті. Қабылдау емтиханы кезінде к пті к рген ұстаздар Мұрат Мақсұтұлының салған суреттерінің к птігін, әрі мазмұндылығын, к ркемдігін к ріп таң қалған. Туа бітті талантты адамға зі шын к ңілімен қалаған мамандықты игеру қиынға соққан жоқ. Шеберлігін шыңдады, қолы жаттықты. К ркемсурет туралы білімін үстемеледі. К кірек к зі ашылды, к кжиегі кеңіді. 1972 жылы аталмыш оқу орнын аяқтап шыққан соң, Қарағанды облыстық қазақ драма театрына жолдама алды. Осы мекемеде ұлттық нердің айрықша жанашыры, тамаша талант иесі Жақып Омаровпен бірге жұмыс істеді. Ең алғаш Мұстай Кәрімнің «Ай тұтылған түн» қойылымын сахналады. Ондағы жас толқынның м лдір махаббаты, ақ жолда, адал жолда кездесетін сансыз кедергілер, қияпат қиянаттар... Режиссер мен суретшінің белгілі бір қойылымды сахналау барысында ойлаған ойлары, к ркемдік шешімдері бір арнада тоғысып жатпаса, бәрі де бекер. Ал бұлар шынайы к ркемдікті, оңтайлы шешімді айтқызбай ұға білді. рине, пікір талас, орынды ұсыныс болмай қалмайды. йтпесе, нер туа ма, нерпаз рге шыға ала ма? К рерменге қисапсыз мол олжа салған, жан дүниелеріне рухани байлық берген нер майталманы, Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген қайраткері Жақып Омаров Уфа театрында сахнаның үстінде қайтыс болды. Дәл осы жолғы үш бірдей жүлдені еншілеп тұрып, мерейі үстем, абыройы асқақ қалпында. зі ғұмыр бойы бақытына балаған, киеліге санаған сахнаның нақ т рінде. Бәлкім, табиғатта шын таланттарға осындай тағдыр сыйлай ма екен. Алдына қылқұйрық салмаған Құлагер де
Оның бірқатар туындыларында қазақ жерінің табиғаты, әсіресе таулы табиғат к ріністері бейнеленген. зіндік ерекше стильде табиғатты, тауларды салу кезінде әртүрлі түстерді қолданады. Олар «Күннің батуы», «Жауынды күн», «Бұлтты күн», «Күзгі к кт бе», «1-ші ықшамауданы», «Айлы түн» және тағы да басқа туындылар. Жаздың шуақты күндері, алыстан ескен сағым, киелі таудың ыстық лебін де сезінгендей боласың. Күн сәулесінің тарауы, биік таулар, ағаштардың таумен бірге үйлесуі, зендердің сылдыры, ақырын соққан самал жел, таң сәрі, к к жиектегі күн, күннің батуы, бәрі-бәрі, әсіресе, қызыл-сары түстегі бұлттардың зі де философиялық сырды ашып к рсетеді. р туындыдан тәңіріміз жаратқан табиғаттың барлық күйін кездестіресің және таңғажайып бір сезімде қаласың. Шебер жұмыс жасау үшін терең ойланады. Шығармаларының құрылымы рухани тақырыпта жазылған. сіресе қазақ елінің ткен мірі к п толғандырады. Осы тақырыпта жазылған «Полигон», «Арал», «Қазақ пирамидасы» және 1932-33 жылы қазақ жерінде болған драмалық оқиғаға байланыст «XX ғасырдың нәубеті» атты туындысы дүниеге келді. Бұл жерде қара қазан т ңкеріліп, қара үйдің ойраны шығып, шаңырағы ортаға түскен. Екі шырақ жағылып, уыққа үш түрлі түстегі шүберек байланған. Қара қазан т ңкерілгені ашаршылықтың т нгені, шаңырақтың кұлауы жанұяның о дүниеге кеткені. Бірақ жағылған шырақ келешек мірге үміт береді. Ал уық басындағы шүберек қаза болған адамның жасына қарай байланатын болған. Жас жігіт қаза болғанда – қызыл, орта жастағы жігітке – қара, жасы келген қартқа – ақ шүберек байланған. Осы тақырыпта к п зерттеп, жұмыс жасаған ойшыл шебер штрих-код жаңалығын ашты. Біздің дана халқымыз салт-дәстүрді жақсы сақтаған. Қаза тапқан адамды әдемі жерлеу – нер. Қаза болған адамға құрметпен қарау сауабын тигізеді. Ауыр тақырып болса да ұмытылған дәстүрді жаңғыртып келешек ұрпаққа үлгі беретін тарихи туындылар суретшінің жан дүниесінен шыққан. Жұмахмет Мырзахметұлы з қоршаған ортасынан алған әсерін, сезімін з туындылары арқылы ашып к рсеткен. Шығармашылығы тек монументальды-декоративтік мәнерде ғана емес, сондай-ақ символика-концептуальдық стилінде де зін танытып жүр. Жалпы алғанда, суретшінің тақырыптық композициялық идеясы те ауқымды және мағыналы. ¾ мәдениет қайраткері Мұратбек рине, нер қонған К кшетау т Қазақстанның халық жазушысы Жүнісовтің « ліара» қойылымы әрлегені, сценографиясы үшін м ҚЫЛҚАЛАМНЫҢ ҚЫЛҚАЛАМНЫҢ ҰШЫНДАҒЫ КЕҢІСТІК ҰШЫНДАҒЫ КЕҢІСТІК Алматыдағы Ә.Қастеев атындағы өнер мұражайында суретші Жұмахмет Мырзахметұлының «Тәуелсіз елімізге Алла жар болсын» атты жеке көрмесінің ашылуы болды. Іс-шара еліміздің Тәуелсіздігіне 25 жыл, Алматының 1000 жылдығына орай арнайы ұйымдастырылды. Көрмеге суретшінің 60-қа жуық пейзаж жанрында жазылған туындысы қойылды. Бояуы сыр шертеді (¾ 1-¾ ) |