«Отан тарихының өзекті мәселелері» пәні бойынша 50114 «Тарих» мамандығының курс студенттеріне арналған
жүктеу/скачать 0,74 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 7-Тақырып: Тарихи өлкетануда ауызша деректер
| Әдебиеттер:
Ашурков В.Н., Кацюба Д.В., Матюшин Г.Н. Историческое краеведение.М., 1980. Матюшин Г.Н. Историческое краеведение М. 1987 Жиренчин А.М. Из истории казахской книги. А., 1971. Истрин В.А. Возникновение и развитие письма, М., 1965г. Мамажанов М.К., Коротковский М.П. Книги Казахстана, А.,1977 Елеукенов Ш. Кітаптану негіздері, А., 1997 Елеукенов Ш. Қазақ кітабіның тарихы, А., 1999 Аллаберген Қ., Нұсқабай Ж., Оразай Ф. Қазақ журналистикасының тарихы, А., 1996 Атабаев Қ. Қазақ баспасөзі Қазақстан тарихының дерек көзі, А., 2000 Прошлое Казахстана в источниках и материалах. В 2-х сб. Сб 1. А.,1997 Сб.2 А., 1998 Практикум по древней и средневековой истории Казахстана А., 2000 Қазақтар. Казахи. Т.7., А.,1998 7-Тақырып: Тарихи өлкетануда ауызша деректерТуған өлке тарихын зерттеуде топонимиканың деректік маңызы. Топонимиканың деректері мен түрлері. Халық ауыз әдебиеті шығармаларының өлкетанулық құндылығы. Халық ауыз әдебиетін жинап зерттеуде өлкетанушылардың атқарар ролі. 1. Өлкетану – белгілі бір өңірдің табиғатын, халқын, шаруашылығын, тарихын, мәдениетін зерттеумен шұғылданатын ғылым мен мәдениет саласы; шағын аумақтың табиғатын, халқын, шаруашылығын, тарихын және мәдениетін, елді мекендерін олардың таяу төңірегімен қоса зерттеу. Салалық өлкетану (тарихи, этнографиялық, топонимиялық және т.б.), табиғи және әлеуметтік құбылыстардың өзара байланысын зерттейтін кешендік географиялық өлкетану болып бөлінеді. Өлкетанудың негізгі әдісі - аумақ туралы ақпаратты, табиғи үлгілерді (геологиялық, топырақ, биологиялық, зоологиялық), материалдық мәдениет заттарын және т.б. деректерді жинау және жүйелеу. Қазақстанда өлкетану патшалық Ресейдің қазақ даласын отарлау мақсатында алдын ала арнайы әскери экспедиялар шығарып, ғылыми-танымдық зерттеулер жүргізу шеңберінде енді. Ресей өкіметі 18 ғасырдың 2-жартысында қазақ жері, халқы, шаруашылығы және этнографиясы бойынша зерттеу жүргізу үшін алғашында Солтүстік және Батыс Қазақстан, кейінірек Орталық Қазақстан аумағына экспедициялар ұйымдастырды. Қазақ өлкесін зерттеу жұмыстарына И.И. Лепехин, П.С. Паллас, П.И. Рычков, И.К. Кирилов, В.Н. Татищев, А.И. Левшин өз үлестерін қосты. Қазан төңкерісіне дейін 19 ғасырдада Қазақстанның ғылыми-танымдық Өлкетануында Орыс география қоғамының 1868 жылы құрылған Орынбор бөлімшесі жетекші орын алды. Бөлімше өлкенің географиясын, тарихын, этнографиясын, қазба байлықтарын және статистикасын зерттеумен айналысты. Бұл бөлімшемен қатар Торғай статистика комитеті мен Орынбор ғылыми архив комиссиясы (1887) ашылды. Бұл өлкеде атқарылған жұмыстарға Ы.Алтынсарин, С.Бабажанов, Б.Дауылбаев, Т.Сейдалин, С.Жантөрин, т.б. өз үлестерін қосты. Өлкетанудың тағы бір орталығы Орал қалысы болды. Онда Орал казактарының тарихы мен шаруашылығына, балық аулау кәсібі мен шаруалардың қоныстану мәселесіне көбірек көңіл бөлінді. Омбы қаласында жергілікті жерді зерттеушілер Ақмола статистика комитетінің жанындағы география қоғамның бөлімшесіне бірікті. Батыс Сібір Өлкетану қоғамдарына қазақтардан Ш.Уәлиханов, Ә.Бөкейханов, т.б. белсене қатысты. 19 ғасырдың аяғында Батыс Сібір география қоғамы бөлімінде саяси жер аударылғандар көп болды. Солтүстік Қазақстанды зерттеуде Өлкетану қоғамдары өлкенің тарихы, экономикасы, табиғи жағдайлары жөнінде едәуір материалдар жинап, жариялады. Өлкетанушылар этнография, жергілікті өсімдіктер және жануарлар дүниесі, минерология бойынша бай экспонаттар жинақталған жергілікті мұражай құрды. Бұл Қазақстанда ғана емес, бүкіл Сібірге де мәлім мұражайлардың бірі болатын. Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан өңірін зерттеумен 1896 жылы Ташкент қаласында ұйымдастырылған Ресей география қоғамының Түркістан бөлімшесі, сондай-ақ ауыл шаруашылық қоғамы, Шығыс археологиясы мен тарихы үйірмесі белсенді айналысты. Қоғамдарда Е.Букин, Н.Жетпісбаев, Ә.Диваев, І.Қостанаев зерттеулер жүргізді. Жетісуға П.П. Семенов-Тян-Шанский, кейініректе А.Н. Краснов, А.Ф. Голубев, М.И. Венюков экспедициялық сапарлар жасады. Сонымен қатар 1896 жылдан жұмыс істей бастаған “Дала облыстарын зерттеу жөніндегі экспедиция” Ресейдің ішкі губернияларынан келетін шаруаларды қоныстандыру үшін өлкенің барлық уездерін табиғи-тарихи және шаруашылық-статистикалық жағынан зерттеуге баса көңіл бөлді. Ғылыми-танымдық материалдардың қорын жасауда, оларды жарыққа шығаруда облысы статистика комитеттері үлкен рөл атқарды. Қазақстанды басқару саласындағы әкімшілдік реформаларға байланысты 1886 жылы статистика комитеті “Қазақтардың заңдық ғұрыптарын зерттеуге арналған материалдарды” басып шығарды. Кеңес үкіметі орнағаннан кейін Қазақстанда Өлкетанудың тұрақты ғылым мекемелері мен ғылыми-зерттеу интернаттары, қорықтар ұйымдастырылды. Өлкетану бойынша Қазақстанды зерттеу қоғамы аясында және Кеңес өкіметінің Қызыл керуен, Қызыл отау шараларының негізінде көптеген жұмыстар атқарылды. Бұл кезеңде негізінен Қазақстанның табиғи ресурстарын игеру, шикізаттың жаңа көздерін ашу, индустрияландыру, елдің бет-бейнесін түбірінен өзгерту, кеңестік шаруашылықтар мен мәдени құрылыс бағдарламасын іске асыру мақсатында ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілді. Қазақстан Өлкетануында Қ.И. Сәтбаев, Ә.Х. Марғұлан, т.б. қомақты еңбектер атқарды. Бірқатар тұрақты және маусымдық экспедициялар Қазақстанның жер қойнауын, өсімдік, жануарларын, жалпы табиғатын кешенді зерттеу және тарихи-археологиялық қазба жұмыстарын жүргізумен қатар жергілікті халықтың мәдениетін, тілін, өнерін, ауыз әдебиеті үлгілерін жинастырумен де айналысты. 1973 жылы Кеңес Одағы жергілікті халықтар өлкесінің тарихын, экономикасын, мәдениетін, табиғатын зерттеп білуге қатысты арнайы Бүкілодақтық туристік экспедициялар ұйымдастырылды. Туристік-өлкетану үйірмелері жұмыс жасады. Өлкетанудың жергілікті орталықтары ретінде тарихи-өлкетану мұражайлары, мәдениет үйлері, түрлі үйірмелер құрылды. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан бері жергілікті жерлердегі Өлкетану мекемелерінің ісін жандандыру, бұрынғы жер-су атауларының шығу тегін зерттеп, қалпына келтіру, халыққа көп танымал емес бай мұраны жинастыру, тарихи-мәдени ескерткіштерді қорғауға алу ісі қолға алынды. Жергілікті жерлерде облыс, аудан Өлкетану мұражайлары жұмыс істейді. Қазақстанның әр өлкесіне арнайы ғылыми-зерттеу экспед-ицияларын ұйымдастыру да ілгері дамуда.Туған өлке тарихы бойынша заттық, жазба және ауызша дерек көздері Археологиялық дереккөздер және олардың өлкетану жұмыстарына пайдаланылуы Этнология, оның туған өлке тарихын оқып-білудегі ролі Тарих және мәдени ерекшеліктері Қазақстан Республикасындағы Мемлекеттік мұрағаттардағы құжаттық материалдар .Топонимика- туған өлке тарихын оқып-зерттеудегі дереккөзі ретінде Қазақстандағы тарихи өлкетану Қазақстанды зерттеу қоғамы - Республикадағы өлкетанушылық жұмыстарының орталығы Мұражайлық өлкетану және ескерткіштерді қорғау ісінің дамуы.Ғылыми еңбектердің өлкетану жұмыстарына айдалануы.Орта ғасыр авторларының еңбектері және өлкетану жұмыстарындағы рөлі Орыс авторларының.Қазақстан тарихын зерттеуі XIXғ аяғы - XX ғ асындагы казақ демократиясы өкілдерінің еңбектері мен іс-кайраткерлігі Қазақстандағы өлкетану ұмыстарыныц казіргі жай –күйі. 2. Халық ауыз әдебиетін жинап зерттеуде өлкетанушылардың атқарар ролі. Қазіргі замандағы өлкетанудың мәні, міндеттері мен құрылымы Қазақстан территориясындағы өлкетану дамуының негізгі кезеңдері.Революцияға дейінгі жергілікті әкімшілік басылымдық қызметтеріне сипаттама: шолулар, естелік кітапшалар, еңбектер, естеліктер Қазақстандағы ОГҚ мүшелерінің қызметі. Түркістан археологиялық қоғамы. Өлкені танып білудегі революцияға дейінгі суретшілірдің қосқан үлесі. Түркістан өлкесінің зерттеушілері: А.И.Добросмыслов, И.И.Гейер Өлкетануды оқу деректерінің революцияға дейінгі библиографиялық көрсеткіштері. Музейтану ғылымдар жүйесінде. Музей жұмыстарының негізгі бағыттары. Архив істерінің ұйымдастыру тарихы. Тәуелсіз Қазақстанның мұрағат істері. Кітапхана ақпараттық өлкетану ресустары орталығы.Тарих және мәдениет ескерткіштері өлкені зерттеу деректері ретінде Тәуелсіз Қазақстан Республикасының өлектану тарихы. жүктеу/скачать 0,74 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|