Өтемісова гүлмира Жеткергенқызы КӨнерген аталымдар
жүктеу/скачать 2,71 Mb. Pdf көрінісі
|
жыр әдеби тил
- Бұл бет үшін навигация:
- Жасауылдарын
| жасауылмен
ноғайлыны жинап ал. Тақтың ықтияры менде болса, мен мына Қарасайға берем» − деді (Нұртуған). Қалипа мұны айтқан соң, Мүсілім де ойланды. Нәті әйел болғанмен, Ақылы ойға қонған-ды. Жасауылдарын шаптырып, Ноғайлыны жинады (Нұртуған). Мұндағы жасауыл сөзі қазақ тілінде бейбітшілік кезде ханның жарлықтарын орындаушы, салық жинаушы, ал соғыс кезінде әскери мәселелерімен айналысатын адам мағынасында қолданылды. Жасауыл сөзінің әскери саладағы мағынасын өзге түркі тектес халықтың тілдерінен кездестіруге болады. Өзбек тілінде ясовулбоши «әмірді» сарайындағы әскери қызметкерлердің атағы, жасауылдардың бастығы», ал қарақалпақ тілінде жасауыл «сарай төңірегіндегілерге берілетін полицейлік шен» деген мағыналарда қолданылады. Яғни жасауыл ханның немесе ірі 169 әскербасылардың қол астындағы жауынгерден бастап офицерлерге дейін берілетін әскери атақ және осы атаққа ие болған адамдар. Зеттеушілердің көбісі жасауыл монғол тілінің сөзі деп көрсетеді. Жасауыл орыс, украин, поляк, болгар тілдеріне енген жасауыл термині орыс жылнамаларында XVII ғасырдан бастап кездеседі. Қазақ әскерлерінде жасауыл капитанға тең әскери атақ болған (Сороколетов Ф. П. Ист. воен. лек. в русс. яз. -Л., 1970, 255). Жасауыл сөзінің түбірі – жаса сөзі шағатай тілінде жаса (яса) «патшаны», ханның бұйрығы заңдардың жинағы» ұғымында қолданған да, ал сөз соңындағы - уыл әскери атақты білдіру үшін жалғанатын жұрнақ (Севортян Э. В. Афф. им. словообр. в азер. яз. -М., 1966, 297). «Қазақ тілінде жасауыл сөзі алғашқы кезде «ханның шабарманы» мағынасында жұмсалып кейін әскери мағынасы пайда болған болу керек. Жасауыл сөзі қазақ тілінде Қазан төңкерісінен кейін қолданудан шығып қалған», − дейді. (Байжанов Т. Қазақ әскери лексикасының тарихы. Филол.ғ.д. дәр. алу үшін дайын. дис... −Алматы, 1993,302). жүктеу/скачать 2,71 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|