«байрақ»
сөзінің
«бәйге», «жеңіс»,
«мәре»
мағынасын беретін тұстары да бар. Қазір бұл сөз тек
мемлекеттікті
білдіретін ту, жалау
ұғымында қалыптасқан. Бұны мағынаның тарылуы деп
атауға болады. Кеңес үкіметіне дейін қазақ даласында
бай, бәйбіше
тәрізді
ұғымдар болғандығы әркімге-ақ белгілі. Бұл ұғымның сол кездегі (
бай
–
феодал,
бәйбіше
– көп әйел алу дәстүріндегі бірінші алынған әйел) мағыналары
да белгілі. Өткен ғасырда елімізде социалистік қоғам орнауына байланысты бай
қанаушы тап ретінде жойылды. Көп әйел алушылыққа да тиым салынды.
Сонымен
бай, бәйбіше
ұғымдары ескірді, бірақ сонымен қатар бұл сөздерге
үстеме мағыналар қосылып, атқаратын қызметі де кеңейе түсті. Барлығы жетіп
тұрған, ауқатты ауылды –
бай ауыл
, егде тартқан әйелді –
бәйбіше
деушілік
қазірде бар. Сол сияқты,
қарындас, зайыр, жарғы, жейде, дүр, қол
т.б. көнерген
аталымдардың уәжділік ерекшеліктері анықталып, талдау жасалды.
Е. Көлдейбекұлы мен Н. Кенжеғұлұлы шығармаларындағы көнерген
аталымдар
лексика-семантикалық
топтарға
жіктеліп,
мән-мағынасы
түсіндірілді.
1) діни ұғымдарға қатысты көнерген аталымдар:
мүһмүн, сахаба,
махшар, пірадар, пәруардігар, підия, зекет, мүһмүн, мүрид, асһаб, зүлзалал,
һақ, ие т.б.
2) әскери атаулар мен сауыт-сайман аттарына қатысты көнерген
аталымдар:
сардар, ләшкер, қол, жасақ, жасауыл, найза, қорамсақ, жебе т.б.
3)
әлеуметтік, әкімшілік атауларға қатысты көнерген аталымдар:
хан,
патша, бек, сұлтан, мырза, бекзада, шабарман, құл, күң, батырақ т.б.
4) киім-кешек, мата-кездеме, үй мүліктері қатысты көнерген
аталымдар:
жарғақ, тәж, кемер, батсайы,
шошала, кебеже, қалы кілем т.б.
Сыр бойы ақын-жыраулары шығармаларындағы көнерген аталымдардың
грамматикалық сипатын сөз еткенде, ақындар шығармаларындағы көнерген
аталымдардың
Достарыңызбен бөлісу: |
