Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы
жүктеу/скачать 1,28 Mb.
|
Биологическая-химия-Бакалавриат-каз
- Бұл бет үшін навигация:
- ʼìiðñóëàð.
- Áåéîðãàíèêàëûº çàòòàð.
- .1 Òèiìäi òà¹àìäàíóäû» áèîõèìèÿëûº íåãiçäåði
| Àºóûçäàð. Æàíóàðëàð ìåí ¼ñiìäiêòåðäi» àºóûçäàðûíû» áèîëîãèÿëûº º½íäûëû¹û, îëàðäû» º½ðàìûíà êiðåòií àìèíºûø-ºûëäàðìåí àíûºòàëàäû. Åãåð àºóûçäàðäû» º½ðàìûíà áàðëûº àóûñòûðó¹à áîëìàéòûí àìèíºûøºûëäàðû êiðåòií áîëñà, îíû áèîëîãèÿëûº º½íäû àºóûç äåï àòàéäû. Àë àºóûçäû» º½ðàìûíà áið íåìåñå áiðíåøå àóûñòûðûëìàéòûí àìèíºûøºûëäàðû êiðìåé-òií áîëñà, àºóûç áèîëîãèÿëûº º½íñûç áîëûï ñàíàëàäû. Åðåñåê àäàì¹à ò¸óëiãiíå 80-100 ã àºóûç ºàæåò, îíû» æàðòûñû æàíóàð àºóûçû áîëóû êåðåê.
ʼìiðñóëàð. Òà¹àìíû» ê¼ìiðñóëàðûíû» íåãiçií êðàõìàë ìåí ãëèêîãåí ïîëèñàõàðèäòåði æ¸íå ñàõàðîçà, ëàêòîçà, òðåãàëîçà, ìàëüòîçà, èçîìàëüòîçà äèñàõàðèäòåði º½ðàéäû. Ñîíûìåí ºàòàð òà¹àì º½ðàìûíäà àç ì¼ëøåðäå ìîíîñàõàðèäòåð (ãëþêîçà, ôðóêòîçà, ïåíòîçà æ¸íå ò.á.) áîëàäû. Àçûº-ò¾ëiê ¼»äåëãåíäå îëàðäû» º½ðàìûíäà¹û ìîíîñàõàðèäòåðäi» ì¼ëøåði æî¹àðûëàéäû. Òèiìäi òà¹àìäàí¹àí êåçäå, àäàì îðãàíèçìiíå ºàæåòòi ýíåðãèÿíû» 50% ê¼ìiðñóëàðìåí ºàìòà-ìàñûç åòiëåäi. Òà¹àììåí àäàì îðãàíèçìiíå ò¾ñåòií àºóûçäàðäû», ëèïèäòåðäi» æ¸íå ê¼ìiðñóëàðäû» àðàºà-òûíàñû 1:1:4 òå» áîëàäû. Åðåñåê àäàìíû» ê¼ìiðñóëàð¹à ò¸óëiêòiê ºàæåòòiëiãi 400-500 ã º½ðàéäû, îëàðäû» 80% êðàõìàë¹à æàòàäû. Áàóûðäà, åòòå æ¸íå åò òà¹àìäàðûíäà ãëèêîãåí, àë ñ¾òòå ëàêòîçà áàð. Áîñ ôðóêòîçà ìåí ãëþêîçà æåìiñòåðäå æ¸íå áàëäà áîëàäû. Ëèïèäòåð. Àäàì îðãàíèçìi ¾øií áèîëîãèÿëûº º½íäû ëèïèä-òåð áîëûï ìàéëàð, ôîñôîëèïèäòåð æ¸íå õîëåñòåðèí ñàíàëàäû. Ìàéëàð íåãiçiíåí ýíåðãèÿ ê¼çi áîëûï òàáûëàäû, àë ôîñôîëèïèä-òåð ìåí õîëåñòåðèí º½ðûëûìäûº ºûçìåòií àòºàðàäû. Àäàìíû» àñ º¼ðòó æîëûíäà¹û ìàéäà åðèòií âèòàìèíäåðìåí âèòàìèíäåðãå ½ºñàñ çàòòàðäû» ñi»iðiëói ëèïèäòåðäi» ºàòûñóûìåí æ¾ðåäi. Åðåñåê àäàìíû» ëèïèäòåðãå ò¸óëiêòiê ºàæåòòiëiãi 80-100 ã º½ðàéäû, îëàðäû» º½ðàìûíäà 20-25 ã ºàíûºïà¹àí ìàé ºûøºûëäàðû áàð ¼ñiìäiê ëèïèäòåði áîëóû êåðåê. Âèòàìèíäåð. Îëàð àäàì îðãàíèçìiíå ¼ñiìäiêòåðäåí æ¸íå åò-ñ¾òòåí æàñàë¹àí òà¹àìäàðìåí ò¾ñåäi. Ñîíûìåí ºàòàð êåéáið âèòàìèíäåð îðãàíèçìäå iøåê áàêòåðèÿëàðûìåí áèîñèíòåçäåëiíåäi. Áåéîðãàíèêàëûº çàòòàð. Îëàðäû» íåãiçãi ê¼çiíå iøåðëiê ñóäà åðiãåí ìèíåðàëüäûº çàòòàð æàòàäû. Ñîíûìåí ºàòàð àäàì îðãàíèçìiíå, áåéîðãàíèêàëûº çàòòàðäû» áiðàç ì¼ëøåði æàíóàðëàð ìåí ¼ñiìäiêòåð ¼íiìäåðiíåí æàñàë¹àí òà¹àìäàðìåí ò¾ñåäi. Åðåñåê àäàìíû» ¸ðáið áåéîðãàíèêàëûº çàòºà ò¸óëiêòiê ºàæåòòiëiãi ¸ðò¾ðëi áîëàäû, áiðíåøå ãðàìì (ìàêðîýëåìåíòòåðãå), áiðíåøå ìèëèãðàìì(ìèêðîýëåìåí òåðãå) íåìåñå ìèêðîãðàìì (óëüòðàýëå-ìåíòòåðãå). Ñó. Ëèïèäòåðäi», àºóûçäàðäû» æ¸íå ê¼ìiðñóëàðäû» ½ëïàëà-ëàðäà¹û àëìàñó ïðîöåñòåðiíäå àç ì¼ëøåðäå ñó ò¾çiëãåíiìåí, òà¹àìíû» àóûñòûðûëìàéòûí êîìïîíåíòiíå ñó æàòàäû. Åðåñåê àäàìíû» ñó¹à ò¸óëiêòiê ºàæåòòiëiãi 1750-2200 ã àðàëû¹ûíäà áîëà-äû. 7.1 Òèiìäi òà¹àìäàíóäû» áèîõèìèÿëûº íåãiçäåði. Àäàì îðãàíèçìiíå ºàæåòòi ýíåðãèÿ ì¼ëøåðiíå, ½ëïàëàðäû» áèîõèìèÿëûº º½ðàìûíû» æ¸íå ìåòàáîëèçìíi» åðåêøåëiãiíå íåãiçäåëiíiï òèiìäi òà¹àìäàíó iñêå àñûðûëàäû. Îðãàíèçìãå ºàæåòòi ýíåðãèÿ ì¼ëøåðií åñåïòåãåíäå, 70 êã ñàëìàºòû åðåñåê àäàìíû» íåãiçãi àëìàñóûí æ¾ðãiçóãå (ÿ¹íè, òûíûøòûºòà¹û àëìàñóäû) 7500 êÄæ ýíåðãèÿ æ½ìñàëàòûíû åñêåðiëåäi. Á½ë ýíåðãèÿ (7500 êÄæ) òûíûøòûº æà¹äàéäà¹û àäàìíû» äåíåñiíi» ñàëìà¹û ìåí º½ðàìûí ñàºòàó¹à, ½ëïàëàðäû» æà»àëàíóûíà æ¸íå à¹çàíû» ò¾ðëi ºûçìåòòåði àòºàðó¹à ºàæåòòi ÀÒÔ ìîëåêóëàëàðûí ñèíòåçäåóãå òîëûº æåòåäi. Òà¹àì ºàáûëäàí¹àííàí êåéií æûëó á¼ëiíói áàéºàëàäû. Á½ë ýôôåêòiíi òà¹àìíû» òàë¹àìäû äèíàìèêàëûº ¸ñåð åòói äåï àòàéäû. Òà¹àìäàðäû» ºîðûòûëó ïðîöåññòåðiíäå, îëàðäû» ýíåðãåòèêàëûº áà¹àëû¹ûíû» àç ì¼ëøåði æûëó ò¾ðiíäå á¼ëiíiï øû¹àäû (àºóûçäàðäû» æàëïû ýíåðãèÿñûíû» 30%, ê¼ìiðñóëàðäû»-6% æ¸íå ëèïèäòåðäi»-4%). Æûëó ò¾ðiíäå á¼ëiíåòií ýíåðãèÿ, òà¹àìäàðäû» ýíåðãåòèêàëûº º½íäûëû¹ûí åñåïòåãåíäå åñêåðiëåäi. Îðãàíèçìãå íàºòû ºàæåòòi ýíåðãèÿíû» ì¼ëøåði ôèçèîëîãèÿëûº æà¹äàé¹à (æàñûíà, æ¾êòiëiãiíå, ñ¾ò áåðó êåçå»iíå æiíå ò.á.), ºàéñû ê¸ñiïïåí àéíàëàñóû ìåí îíû» ôèçèêàëûº àêòèâòiëiãiíå æ¸íå ñûðòºû ºîðøà¹àí îðòà¹à (ñóûººà, ûñòûººà ûë¹àëäûººà æ¸íå ò.á.) áàéëàíûñòû àíûºòàëûíàäû. ß¹íè, àòºàðàòûí æ½ìûñûíà ºàðàé å»áåêêå æàðàìäû õàëûºòû» ýíåðãåòèêàëûº ºàæåòòiëiãi ¸ð ò¾ðëi áîëàäû (êÄæ/ò¸óëiê): îé å»áåãiìåí àéëàíûºàí-äàðäûêi 9170-11760; ìåõàíèêàëàí¹àí å»áåêïåí àéíàëûñàòûí ºûçìåòêåðëåðäiêi 10420-13340; îðòà àóûð, ìåõàíèêàëàíáà¹àí å»áåêïåí àéíàëûñàòûí æ½ìûñøûíûêi 12090-15430; àóûð ºîë å»áåãiìåí àéíàëûñàòûí æ½ìûøûíûêi 16260-20050. ²àçiðãi êåçäåãi òèiìäi òà¹àìäàíóäà à¹çàíû» ýíåðãèÿìåí ºàìòàìàñûç åòiëóiìåí ºàòàð, òà¹àìíû» àóûñòûðó¹à áîëìàéòûí ôàêòîðëàðûíû» (àìèíºûøºûë-äàðäû», âèòàìèíäåðäi», ìèíåðàëüäûº çàòòàðäû») ñàïàëûº æ¸íå ñàíäûº àðà ºàòíàñòàðû åñåïêå àëûíàäû. Òèiìäi òà¹àìäàíáàó¹à, ÿ¹íè, ºàáûëäàíàòûí òà¹àìíû» ºîðåêòiê çàòòàðûíû» ñàïàëûº æ¸íå ñàíäûº º½ðàìûíû» àóûòºóûíà áàéëàíûñòû àëìàñó ïðîöåññòåði á½çûëûï, ¸ð ò¾ðëi àóðóëàð ïàéäà áîëàäû. Áàñºà æà¹ûíàí ºàðà¹àíäà, òèiìäi òà¹àìäàíó àðºûëû ê¼ïòåãåí àóðóëàðäû» àëäûí àëûï, îëàðäû åìäåóãå áîëàäû. ²àçiðãi êåçäå òèiìäi òà¹àìäàíóäû» ðàöèîíûí º½ð¹àíäà ñîÿäàí (á½ðøຠò½ºûìäàñ ¼ñiìäiêòåí) æàñàë¹àí òà¹àìäàð êå»iíåí ºîëäàíûëóäà. Ñîÿäàí æàñàë¹àí ñ¾òòi» áèîëîãèÿëûº º½íäûëû¹û ñûéûð ñ¾òiíå ºàðà¹àíäà æî¹àðû, îíäà ëàêòîçà æîº. Ñîíäûºòàí, äèàòåçáåí àóûð¹àíäàð ìåí æàíóàðëàðäàí àëûíàòûí ñ¾ò òà¹àìäàðûíà àëëåðãèÿñû áàð æ¸íå ëàêòîçàíû ºîðûòà àëìàéòûí áàëàëàð ìåí åðåñåê àäàìäàð ñîÿäàí æàñàë¹àí ñ¾òïåí ºîðåêòåíäiðiëåäi. Ñîÿ ä¸íiíäåãi àºóûçäû» ì¼ëøåði ¼òå æî¹àðû, 36-48% àðàëû¹ûíäà áîëàäû, àë êðàõìàëäû» ì¼ëøåði àç. Ñîÿ àºóûçûíû» º½ðàìûíà áàðëûº àóûñòûðó¹à áîëìàéòûí àìèíºûøºûëäàðû êiðåäi. Ñîíäûºòàí, ºàíò äèàáåòiìåí àóûðàòûí àäàìäàðäû» àºóûç¹à äåãåí ºàæåòòiëiãií ñîÿäàí æàñàë¹àí òà¹àìäàðìåí ºîðåêòåíäiðó àðºûëû ºàíà¹àò òàíäûðó ¼òå òèiìäi. Ñîÿ àºóûçûíû» æàíóàðëàð åòiíi» àºóûçûíàí àéûðìàøûëû¹ûíà, îðãàíèçìäå ñîÿ àºóûçûíàí ïóðèíäiê íåãiçäåðäi» ò¾çiëìåói æàòàäû. Æî¹àð¹û ì¼ëøåðäåãi ïóðèíäiê íåãiçäåð ïîäàãðî àóðóûíû» ïàéäà áîëóûíà ñåáåïêåð áîëàäû. Ñîíûìåí ºàòàð ñîÿ ä¸íiíäå âèòàìèíäåð ìåí ìèíåðàëüäûº ò½çäàð æåòêiëiêòi ì¼ëøåðäå áàð. ²½ð¹àº ñûéûð ñ¾òiìåí ñàëûñòûð¹àíäà, Â1 âèòàìèíiíi» ì¼ëøåði ñîÿäà ¾ø åñå æî¹àðû. Â1 âèòàìèíi æ¾éêå æ¾éåñiíi» á½çûëóûíàí ºîð¹àéòûí-äûºòàí æ¸íå æ¾ðåê æ½ìûñûí æàºñàðòàòûíäûºòàí, ñîÿäàí æàñàë¹àí òà¹àìíû» ðîëi æî¹àðû åêåíäiãi ò¾ñiíiêòi. Â2 âèòàìèíiíi» ì¼ëøåði áèäàé ìåí àðïàìåí ñàëûñòûð¹àíäà ñîÿäà 6 åñå ê¼ï. Ñîÿ ä¸íiíäåãi êàëèéäi», êàëüöèéäi», ôîñôîðäû» æ¸íå òåìiðäi» ì¼ëøåði ¼òå æî¹àðû áîëàäû. Áèäàé íàíûìåí ñàëûñòàð¹àíäà ñîÿäà¹û êàëüöèéäi» ì¼ëøåði 12 åñå, ôîñôîðäû» 8 åñå æ¸íå òåìiðäi»-7 åñå æî¹àðû åêåíäiãi àíûºòàëûí¹àí. Åòïåí ñàëûñòûð¹àíäà ñîÿäà¹û ôîñôîð ºûøºûëûíû» ì¼ëøåði 2 åñå æ¸íå ìèíåðàëüäûº çàòòàðäû» ì¼ëøåði 4 åñå æî¹àðû áîëàäû. Ñîÿ ä¸íiíåí ½í æ¸íå æ¾çäåí àðòûº ¸ð ò¾ðëi òà¹àìäàð äàéûíäàëàäû. Ñîÿ ½íûíû» í¸ðëiëiãi ¼òå æî¹àðû. 500 ãðàìì ñîÿ ½íûíû» º½ðàìûíäà¹û àºóûçäû áið êèëîãðàìì ñ¾çáåìåí, 1,5 êã ñûéûð åòiìåí, 2,5 êã íàíìåí, 40 òàóûº æ½ìûðòºàñûìåí íåìåñå 32 ñòàêàí ñ¾òïåí òå»åñòiðóãå áîëàäû.Ñîÿ ½íû àóûñòàðó¹à áîëìàéòûí àìèíºûøºûëäàðûíà ¼òå áàé. Îíû» º½ðàìûíäà¹û ëèçèííi» ì¼ëøåði áèäàé¹à, æ¾ãåðiãå, ê¾ðiøêå ºàðà¹àíäà îí åñå æî¹àðû; òðèïòîôàííû» ì¼ëøåði æ¾ãåðiãå ºàðà¹àíäà 9 åñå æ¸íå áèäàé¹à ºàðà¹àíäà 3,5 åñå æî¹àðû; ìåòèîíèííi» ì¼ëøåði æ¾ãåði ìåí ê¾ðiøêå ºàðà¹àíäà 7 åñå æ¸íå áèäàé¹à ºàðà¹àíäà 4,3 åñå æî¹àðû. Áèäàé ½íûìåí ñàëûñòûð¹àíäà ñîÿ ½íûíû» º½ðàìûíäà¹û êàëüöèéäi» ì¼ëøåði 15 åñå, ôîñôîðäû» 7åñå, òåìiðäi»-9 åñå, Ð âèòàìèíiíi»-5 åñå, àºóûçäû»-4-5 åñå, æ¸íå ìèíåðàëüäûº çàòòàðäû»-10 åñå æî¹àðû áîëàäû. Ñîÿäàí æàñàë¹àí òà¹àìäàð æî¹àðû áà¹àëû ïðîòåèíäåð-äi»,âèòàìèíäåðäi» æ¸íå áèîìèêðîíóòðåèíòòåðäi» ê¼çi áîë¹àíäûºòàí, îëàðäû àëëåðãèÿíû, ºàíò äèàáåòií, ºàòåðëi iñiê àóðóëàðûí, æ¾ðåê æ¸íå á¾éðåê àóðóëàðûí, àñ ºîðòó æîëûí, ¼ò òàñòàðûí æ¸íå îñòåîïîðîçäû åìäåó êåçiíäå ºîëäàí¹àí ¼òå ïàéäàëû áîëàäû. Тірі жасушада жүретін барлық реакциялардың жиынтыѓын аралық алмасу немесе метаболизм деп атайды. Метаболизм кезінде төменде көрсетілген негізі қызметтер атқарылады: - химиялық заттар ыдыраѓанда бөлінетін энергияны аккумуляциялау немесе күн сәулесінің энергиясын қабылдап, оны басқа энергия түріне ауыстыру; - молекулалық компоненттерді (мономерлерді, макромолекулаларды және т.б.) синтездеу және жұмыстарды (электірлік, осмостық, механикалық, реттеушілік) орындау үшін энергияны жұмсау; - жасушалардың жаңаланатын құрылымдық компоненттерінің ыдырауы; - өзіне тән қызметтерді атқаратын молекулалардың синтезі мен ыдырауы (гормондардың, медиаторлардың, гормоноидтардың, кофакторлардың және т.б.). Химиялық реакциялардың тізбегі метаболиттік жол немесе айналым түзеді, олардың әрқайсысы белгілі бір қызмет атқарады. Аралық алмасу орталық және өзіне тән метаболиттік жолдарѓа бөлінеді. Негізгі макромолекулалардың ыдырауы мен синтезі орталық метаболиттік жолмен жүреді. Жеке мономерлердің, макромолекулалардың, кофакторлардың және т.б синтезі мен ыдырауы әзіне тән ерекше метаболиттік жолмен жүреді. Зат алмасуын қарама-қарсы жүретін екі процесске бөлуге болады: катаболизм (заттың ыдырауы) және анаболизм (заттың синтезделуі). Катаболизм процессінде органикалық заттардың энергиясы босатылады да, бүлінген энергияның негізгі бүлігі аденозин-трифосфат (АТФ) түрінде жиналады. Анаболизм процессінде АТФ энергиясы жұмсалады да АТФ-тен аденозиндифосфат (АДФ) жғне Н3РО4 түзіледі. Яѓни, катаболизм мен анаболизм процесстерінің энергетикалық түйістірушісі қызметін АТФ атқарады. Сонымен қатар макромолекулалар мен мономерлер катаболизмге ұшыраѓанда пайда болѓан қарапайым метаболиттер мономерлер мен макромолекула-ларды синтездеуге, яѓни анаболизм процессінде қолданылады. Заттардың ыдырауы мен синтезінің метаболиттер арқылы байланы-суын амфиболиттік (екі жақтылық) жол деп атайды. Сонымен катаболиттік жғне анаболиттік жолдар энергетикалық жүйе АТФ-АДФ жғне жалпы метаболиттер арқылы түйіседі. Екі жақтылық жол терминалдық тотыѓу жүйесімен байланысқан. Терминалдық жүйеде метаболиттер толық тотыѓып, су мен күмір-қышқыл газына айналып, көп мөлшерде энергия бүлініп шыѓарылады. Сонымен қатар аминқышқылдар мен нуклеотидтердің алмасу процесстерінің метаболиттік ақырѓы өнімі мочевина және несеп қышқылы бөлініп шыѓады. Биомембраналардың негізгі құрылымдық компоненттеріне ақуыздар мен липидтер жатады. Көпшілік биомембраналардың құрамына 50-75% ақуыздар кіреді, ал қалѓан бөлігінің негізін липидтер құрайды. Плазматикалық мембраналардың құрамына 10-ѓа дейін көмірсулар кіреді, олар гликопротеиндер мен гликолипидтердің көмірсулық бөліктерін құрайды, басқа мембраналарда көмірсулардың мөлшері плазматикалық мембрана мен салыстырѓанда 5–10 есе аз болады. Барлық биомембраналардың жалпы құрылу үлгісі бірдей болѓанымен, олардың құрамдық пен құрылыстық дәлдігі өзгеше болады. Биомембраналардың құрамына фосфотидилхолин, фосфатидилэтаноламин, фосфатидилсерин, кардеолопин, плазмологен, сфингомиелин, цереброзидтер, сульфолипидтер, ганглиозидтер холестерин және нәруыздар кіреді. Мембрананың құрылымы сұйықты мозаиқалық үлгі түзіледі, яғни мембрананың арқауы үздіксіз липидтік қос қабаттан тұрады. Биомембраналар, өздерінің ерекше құрылымдарына сәйкес амфифильдік, ассиметриялық және аққыштық қасиеттерін көрсетеді. Биомембраналар, заттардың талғамды тасымалдануын жәй диффузия, жеңілдетілген диффузия, біріншілік активті тасымалдау және екіншілік активті тасымалдау арқылы қамтамасыз етеді. Сонымен қатар биомембрана рецепторлық, антигендік, метаболиттік қызметтерін атқарады. жүктеу/скачать 1,28 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|