ОњТЏстік ќазаќстан мемлекеттік медицина академиясы
жүктеу/скачать 2,27 Mb.
|
ППЗ методичка физика каз (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- Сабақты қорытындылау.
- 5.3. Оқыту міндеттері
- Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру.
- Жаңа сабақты түсіндіру
- S оңтүстік полюсынан N солтүстік полюсына
| 5.7. Бақылау : ауызша сұрақ жауап. Жаңа тақырыпты бекіту. 5 мин
Электр қозғаушы күш. Тізбек бөлігіне және тұйық тізбекке арналған Ом заңы. Тізбектің ішкі және сыртқы бөліктері, осы бөліктердегі кернеу. Өткізгіштің кедергісі. Өткізгіш кедергісінің ұзындыққа, көлденең қиманың ауданына және материалға тәуелділігі. Өткізгіш кедергісінің температураға тәуелділігі. Асқын өткізгіштік. Сабақты қорытындылау. 5 мин -Оқушылардың білімін бағалау. Үйге тапсырма беру. 5 мин № 11 сабақ 5.1. Тақырыбы: Магнит өрісі. Сағат саны: 2. 90 мин 5.2. Сабақтың мақсаты: оқушылардың магнит өрісі жайлы көзқарастарын қалыптастыру, магнит өрісінің құрылымын график әдісімен таныстыру. 5.3. Оқыту міндеттері: - Теориялық және тәжірибелік көрсетілімдер мен зертханалық жұмыстарды орындау барысында экспериментті жоспарлау; -сызбанұсқа бойынша құрылғыны жинау, өлшеуіш құралдарды қолдана алу, бақылау жасай алу және өлшеу мен тәжірибені жүргізе білу; -өлшеудің қателіктерін есептеу және оны бағалай білу, қысқаша есеп жазу және қортынды жасай білу; Ұйымдастыру кезеңі: 10 мин -Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру. -Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру. -Сабақтың мақсаты мен міндеті. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру. 15 мин - оқушылардың алғашқы білім денгейін тексеру 5.4. Тақырыптың негізгі сұрақтары 1.Магнит өрісі дегеніміз не? 2.Сол қол ережесі. Жаңа сабақты түсіндіру: 30 мин Магнит өрісі дегеніміз – материяның ерекше бір түрі. Электрлі зарядталып, қозғалысқа түскен бөлшектердің өзара әсері сол өріс арқылы жүзеге асырылады. Магнит өрісі токтың айналасындағы кеңістікте пайда болады. Магнит өрісін сипаттау үшін физикалық ерекше шаманы енгіземіз. Бұл шаманы магнит индукциясының векторы деп атайды және В әріпімен белгілейді. [ В ]= 1 Тл. (Тесла) Магнит индукциясы векторының бағытына, магнит өрісінде еркінше орналасқан бағытының S оңтүстік полюсынан N солтүстік полюсына қарайғы бағыты алынады. Бұл бағыт тогы бар тұйық контурдың оң нормалы бағытымен дәл келеді. Егер бұрғыны оңқай бұрандалы рамадағы ток бағытымен бұрағанда, бұрғы қалай қарай бұрылса оң нормаль солай қарай бағытталады. Магнит индукциясы векторының бағытын бұрғы ережесі бойынша анықтайды. Бұрғы ережесінің мәнісі мынадай: егер бұрғының ілгерілемелі қозғалысының бағыты өткізгіштің ток бағытымен дәл келсе, онда бұрғы сабының айналу бағыты магнит индукциясы векторының бағытымен дәл келеді. Магнит индукциясы сызықтарының маңызды ерекшелігі сол, олардың басы да ұщы да болмайды. Олар қашанда тұйықталған сызықтар. Электр өрісінің күш сызықтары оң зарядтардан басталады да теріс зарядтармен аяқталады. Күш сызықтары тұйық өрістер құйынды өрістер деп аталады. Магнит өрісі құйынды өріс. Тұрақты магниттер жасалатын заттар санаулы ғана, алай да магнит өрісіне түскен зарядтардың қай-қайсысы да магниттеледі, яғни магнит өрісін өздері тударады. Осының салдарынан бір текті ортадағы магнит индукциясының В векторы вакуум кеңістігінде сол нүктедегі В0 векторынан өзге. Ортаның магниттік қасиетін сипаттайтын қатынасы ортаның магнит өтімділігі деп аталады. Магнит индукциясы В ток күшіне I және зерттелетін нүктеден тогы бар өткізгішке дейінгі r ара-қашықтыққа тәуелді болады: ; k=2·10-7 Н/А2 – пропорционалдық коэффициент. Тогы бар екі параллель өткізгіштің өз ара әсерлесу сипаттамасын Ампер тағайындаған: , мұндағы I1,2 - өткізгіштердегі ток күші, l - әрбір өткізгіштің ұзындығы, r – өткізгіштер арасындағы ара қашықтық. Магнит өрісі тогы бар өткізгіштің барлық бөліктеріне әсер етеді. Өткізгіштің жеке бөлігіне әсер етуші күшті анықтайтын заңды 1820 жылы Ампер тағайындаған. ; ; - Ампер заңы, мұндағы - В векторы мен l өткізгіш арасындағы бұрыш; FА – Ампер күші. Ампер күшінің бағыты сол қол ережесімен анықталады: егер сол қолымызды В индукция векторының өткізгішке перпендикуляр құраушысы алақанымызға кіретіндей, ал ашылған төрт саусақ токпен бағытталатындай етіп орналастырсақ, онда 90 градусқа қайырылған басбармақ өткізгіш кесіндісіне әсер ететін күштің бағытын көрсетеді. М агнит индукциясының В векторы кеңістіктің әр нүктесіндегі магнит өрісін сипаттайды. Магнит өрісін сипаттау үшін шектелген жазық тұйық контур арқылы магниттік ағыны өтеді. Ф деп белгіленеді. Ф=ВnS ; Ф=ВScos; Вn =Вcos. Ф – индукцияның магнит ағыны; [ Ф ] = 1 Вб (Вебер) S – контур бетінің ауданы; - В және n арасындағы бұрыш; n - өткізгіш жазықтығына тұрғызылған нормаль. Тогы бар контурдағы магнит өрісінің әсері магнито электорлық жүйелердегі электр өлшегіш құралдарда – амперметр және вольтметрлерде қолданылады. Ампер заңы тогы бар өткізгішке әсер ететін, көптеген техникалық құрылғыларда, электродвигательдерде және дыбыс зорайтқыштарда күшті есептеу үшін қолданылады. Магнит өрісі тогы бар өткізгіштегі өрістің орын ауыстыруынан жұмыс жасайды: A=FA s = B J l s sin. Жердің айналасы жылдам қозғалыстағы элементарлы бөлшектер – протондар мен электрондардан тұратын қуатты радиациялық белдеулерге ие болады. Радиациялық белдеу Күннің бетінен ұшып шығатын элементар бөлшектердің қозғалысындағы Жердің магнит өрісінің әсерлесуінен пайда болады. Күннің бетіндегі алаулардың әсерінен элементар бөлшектер үлкен мөлшерде лақтырылады, Жерде магнитті боран пайда болады. Осының әсерінен Жер атмосферасының жоғарғы қабаты жарықталынады, полярлы шұғыла пайда болады. Электр тогы дегеніміз – реттелген қозғалысқа түскен зарядталған бөлшектердің жиынтығы. Сондықтан магнит өрісінің тогы бар өткізгішке әсері дегеніміз өрістің өткізгіш ішімен қозғалатын зарядталған бөлшектерге әсері. Қозғалысқа түскен зарядталған бөлшеккемагнит өрісі тарапынан әсер ететін күш Лоренц күші деп аталады. N- өткізгіштің l бөлігіндегі зарядталған бөлшектер саны. - Лоренц күші; - В мен v аралығындағы бұрыш. Лоренц күшінің бағыты сол қол ережесімен анықталады: егер сол қолымызды В магнит индукциясының заряд жылдамдығына перпендикуляр құраушысы алақанға кіретіндей, ал төрт саусақ оң заряд қозғалысы бағытымен (теріс заряд қозғалысы бағытына қарсы) бағытталғандай етіп орналастырсақ, онда 90 градусқа қайырылған басбармақ зарядқа әсер ететін FЛ Лоренц күшінің бағытын көрсетеді. Лоренц күші бөлшектің жылдамдығына перпендикуляр болатындықтан, ол жұмыс атқармайды. Лоренц күшінің әсерінен бөлшектің жылдамдығының бағыты ғана өзгереді. Электр өрісі зарядқа күшпен әсер етеді. Электр өрісі және магнит өрісі бар болса, онда зарядқа әсер етуші толық күш мынаған тең: F=FЛ+Fэл , мұндағы Fэл=q0E. Магниттік қасиетіне қарай заттар үшке бөлінеді: парамагнетиктер, диамагнитиктер және ферромагнетиктер. Парамагнетики – бұл магнит өрісін елеусіз күшейтетін заттар (μ>1): платина, сұйық (кислород) оттегі. Диамагнетики – бұл магнит өрісін елеусіз азайтатын заттар (μ<1): висмут. Ферромагнетики – бұл магнит өрісін біршама күшейтетін заттар (μ1): темір, никель, кобальт, металдардың біршама қосылыстары. Ферриттер – электр тогын өткізбейтін ферромагниттік материалдар. Бұлар – темір оксидінің басқа заттардың оксидімен химиялық қосылысы. Жер шары өзінің магнит өрісімен қоршалған. Ол жер магнитосферасын құрап бірнеше ондаған километрге созылып жатыр. Жердің магнит өрісі бізді тірі организмдер үшін қауіпті космос бөлшектерінің ағынынан қорғайды. Космостан жерге ұшуда бұл бөлшектер магнитосфералық күш сызықтарының маңында қозғалады. Олар магнит сызықтарына соқтығысқандай болып, жер бетінен ондаған километр қашықтықта бір полюстан келесі полюсқа тербеліс жасайды. Кеңістіктің осы аймағын радиациялық белдеу деп атаймыз. 1821ж. Майкл Фарадейде мынадай сұрақ туындады: Егер «электрді» «магнетизмге» айналдыру мүмкін болса, неліктен «магнетизмді» «электрге» айналдыруға болмайды?. («Электр тогы темір кесегін магниттей алады. Ендеше, магнит өз тарапынан электр тогын тудыра алмас па екен?»). Ол гальвонаметрге жалғанған катушканың жоғарғы бөлігіне магниттің N солтүстік полюсын жақындатып енгізеді. Бұл жағдайда магнит өрісі тудыратын магнит ағыны арта бастайды. Гальвонаметр тілшесі нөлден ауытқиды, бұл катушкада электр тогының пайда болғанын білдіреді. Бұл индукциялық ток деп аталады. Электромагниттік индукция құбылысы деген уақыт өтумен айнымалы магнит өрісінде орналасқан немесе тұрақты магнит өрісінде контурды тесіп өтетін магнит индукция сызықтарының саны өзгеретідей болып қозғалатын өткізгіш контурда электр тогының пайда болуы. Ом заңы бойынша индукциялық ток артатын болса, сәйкесінше индукциялық ЭҚК-і пайда болады (i): (1) 1833 ж. орыс ғалымы Э.Х Ленц индукциялық токтың бағытын анықтайтын жалпылама ережені тағайындады. жүктеу/скачать 2,27 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|