146
0
V
TU
5
5
0
TU
5
5
V
4
3
1
2
5
90-сурет.
Тер мо пара
91-сурет.
о тоэле мент
92-сурет
. Галь ва ни эле менті
Гал ани лементі
(92су рет). Галь ва ни эле ме н ті құ ры лғы сын да
хи мия лық реак ция нә ти же сін де бөлінетін энер гия ның электр энер гия сы на
ай на лу про це сі қа рас ты рыл ған. Эле мент іші не бұ рыш ты өзек (2) қой ыл ған
мы рыш ыдыс тан (1) тұ ра ды. Бұ рыш ты өзек кө мір мен мар га нец ок си ді нің
қо сын ды сы тол ты рыл ған қап тың (3) іші нде ор на лас қан. Ыдыс мү сә тір
ерітіндісі мен ұн нан жа сал ған клейс термен (4) тол ты рыл ған.
Мы рыш
ыдыс кар тон мен қап та лып, сыр ты нан шай ыр құй ыла ды (5). Мү сә тір дің
мы рыш пен әре кет те суі ке зін де мы рыш тан оң ион дар – элект ро нын жо ға лт
қан атом дар бө лі не ді де, мы рыш те ріс за ряд ты бо ла ды. Бұ рыш ты өзек те оң
за ряд тар жи на ла ды.
Аккумуляторлар
(93су рет). Ак ку му ля тор – элект ро ли ті (2) жә не оң
не ме се те ріс за ряд ты те мір плас ти на ла ры (3) бар ыдыс (1) (94су рет). Осын дай
ак ку му ля тор лар ав то көлік жа сау ісін де кең қол да ныс тап ты. Ак ку му ля тор ток
кө зі бо лу үшін оны за ряд тау ке рек. За ряд тау ке зін де элект род тар дың бі реуі
оң, екін ші сі те ріс бо ла ды.
Қа зір гі кез де ак ку му ля тор лар дың тү рі көп жә не олар дың қол да ныс ая сы
әр түр лі. Олар бар лық тұ рақ ты ток ты тұ ты ну шы лар үшін ток кө зі бо лып та бы
ла ды. 95су рет те ком пью тер дің B пор ты нан за ряд тала ала тын ак ку му ля тор
бей не лен ген.
3
2
1
93-сурет.
Ак ку му ля тор
94-сурет.
Ак ку му ля тор
құрылысы
95-сурет.
Заманауи ак ку му ля
тор мо де лі нің за ряд талуы
А
146
146
АРР
93-сурет.
93-сурет.
А
су рет те
су рет те
к
к
ом пью тер дің
ом пью тер дің
Н
бо ла ды.
бо ла ды.
ку му ля тор лар дың
ку му ля тор лар дың
бар
бар
лық
лық
тұ
тұ
рақ ты
рақ ты
тұ
тұ
тұ
тұ
к
к
ом пью тер дің
ом пью тер дің
кк
кк
-
ку му ля тор лар дың
ку му ля тор лар дың
П
су рет).
су рет).
плас
плас
ти на ла ры
ти на ла ры
то көлік
то көлік
жа
жа
сау
сау
ісін
ісін
де
де
ряд тау
ряд тау
к
к
е рек.
е рек.
За
За
В
мы
мы
рыш тан
рыш тан
мы
мы
мы
мы
рыш
рыш
те
те
ріс
ріс
те
те
те
те
за
за
ряд ты
ряд ты
за
за
за
за
Ак
Ак
ку му ля тор
ку му ля тор
ти на ла ры
ти на ла ры
б
өзек
өзек
кө
кө
іші
іші
нде
нде
ор
ор
клейс
клейс
термен
термен
(4)
(4)
шай
шай
ыр
ыр
құй
құй
ион
ион
а
гия ның
гия ның
не
не
бұ
бұ
рыш ты
рыш ты
бұ
бұ
бұ
бұ
кө
кө
мір
мір
мен
мен
ор
ор
на лас қан.
на лас қан.
с
92-сурет
92-сурет
э
э
ле ме н ті
ле ме н ті
гия ның
гия ның
э
э
лектр
лектр
рыш ты
рыш ты
п
92-сурет
92-сурет
.
.
Галь ва ни
Галь ва ни
а
а
с
с
3
3
1
1
ы
ы
ы
2
2
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
147
Ба қы лау сұ рақ та ры
1. Электр то гы де ге ні міз не?
2. Қандай жағдайда зарядталған бөлшектер бағытталған қозғалысқа түседі?
3. Ток көз інің қан дай түр ле рін бі ле сің дер?
Экс пе ри ме нт тік тап сыр ма
Екі қа лың мы рыш және мыс өт кіз гіш сымдардан,
ли мон нан ток кө зін
жа саң дар. Мы рыш пен қап тал ған ше ге ні пай да ла ну ға да бо ла ды. Алын ған ток
кө зі нің па ра граф та си пат тал ған галь ва ни эле ме нт іне ұқ сас ты ғы мен ай ыр ма-
шы лы ғы не де еке нін анық таң дар. Бір электр ша мын 2,5 В
электр энер гия сы мен
жаб дық тау үшін қан ша ли мон қа жет бо ла ды? Қолдан жасалған ток көздерін
қалай жалғау керек?
Шы ғар ма шы лық тап сыр ма
Төмендегі тақырыптардың бірі бойынша пре зен та ция-ха бар ла ма дай ын-
даң дар:
1. Электр энер гия сы ның дәс түр лі емес көз де рі.
2. Жа ңа бу ын ак ку му ля тор ла ры.
3. Қа зақ стан да ак ку му ля тор лар жа сап шы ға ру.
4. Ток көздерінің түрлері қолданылатын салалар.
Тал ды қор ған қа ла сын да ғы ак ку му ля тор зау ыты тек Қа зақ стан ды ға на емес жа қын
ше тел дер ді де ак ку му ля тор лар мен қам та ма сыз ету де.
АР
Р
Тал ды қор ған
Тал ды қор ған
Н
Н
Н
-
-
П
түр
түр
лі емес көз
лі емес көз
ла
ла
ры.
ры.
тор
тор
лар жа
лар жа
сап шы
сап шы
Ток көздерінің түрлері қолданылатын салалар.
Ток көздерінің түрлері қолданылатын салалар.
В
Төмендегі тақырыптардың бірі бойынша пре
Төмендегі тақырыптардың бірі бойынша пре
лі емес көз
лі емес көз
де
де
рі.
рі.
б
б
б
а
а
мын 2,5 В
электр энер
ды? Қолдан жасалған ток көздерін
с
сымдардан, ли
ға да болады. Алын
іне ұқсастығы мен ай
мын 2,5 В электр энер
ды? Қолдан жасалған ток көздерін
п
моннан ток кө
ды. Алын
а
а
а
с
с
Қандай жағдайда зарядталған бөлшектер бағытталған қозғалысқа түседі?
ы
ы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
148
§ 23. Электр тіз бе гі жә не оның құ рам дас бө лік те рі,
ток кү ші, кер неу
I Электр тіз бе гі жә не оның
құрам дас бө лік те рі
Ток кө зі электр то гын тұ ты ну шы жал
ғау шы сым дар мен кілт электр тіз бе гін құ рай ды.
Электр тіз бек те рін әр құ рал өзі нің шарт ты бел гі
сі мен бел гі ле не тін сұл ба лар тү рін де бей не ле йді
(2қо сым ша да ғы 13кес те). Тіз бек тұй ықтал ған
жә не тек өт кіз гіш тер ден құ рал ған жағ дай да ға на
тіз бек те электр то гы бо ла ды. Тіз бек тің үзілуі
немесе диэлект рик тердің бо луы за ряд тал ған
бөл шек тер дің ба ғыт тал ған қоз ға лы сы на ке дер гі
кел ті ре ді.
II Ток кү ші – тіз бек те гі ток ты
сипаттайтын фи зи ка лық ша ма
За ряд тал ған бөл шек тер дің ба ғыт тал ған қоз
ға лы сы бір тіз бек тің өзін де жай жә не жыл дам
бо ла ала ды. Тіз бек те гі
ток тың әре ке ті осы ған
тәуелді. Тіз бек тегі токтың жы лу лық, хи мия лық
жә не маг нит тік әсері бо луы мүм кін. Ток кү ші нің
мә ні не қа рап, ток жұ мы сы ның қар қын ды лы ғы
ту ра лы ай ту ға бо ла ды. Көл де нең қи ма ар қы лы
не ғұр лым көп за ряд өт се, ток тың әре ке ті
со ғұр лым күш ті рек бо ла ды.
Ток кү ші де ге ні міз – өт кіз гіш тің көл де нең қи ма сы ар қы лы қан дай
да бір уа қыт ара лы ғын да өте тін
q
за ряд тың сол уа қыт қа қа ты на-
сы на тең фи зи ка лық ша ма.
I
q
t
=
,
мұн да ғы
I
ток кү ші,
q
– өт кіз гіш тің көл де нең қи ма сы ар қы лы өте тін за ряд,
t
– за ряд тың өт кен уа қы ты.
III Ток кү ші нің өл шем бір лі гі
Ток кү ші нің өл шем бір лі гі фран цуз ға лы мы А.Ам пер дің құр ме ті не атал ған.
Ол ХБЖның не гіз гі 7 бір лі гі не кі ре ді. Ампер 2 же ңіл, жі ңіш ке өт кіз гіш те гі
ток тың маг нит тік әсе рі не гі зін де ток кү ші нің өл шем бір лі гін ен гіз ді.
Күтілетіннәтиже
а ра ра ты қып с д р
л тр с л ба лары
ра а лық т р д
б л д л тр
т б л м т т р
арт ты б л л р
қ лда а ала сы дар
с л ба лар да л у
аспаптарды т б
қ су р л р с с
б л л ала сы дар
т ты ба ы ты
р с т ала сы дар
Тапсырма
-кестеніпа аланып
ал ан лементінен
лектр амынан не
кілттент ратынті бектің
с лбасын асаң ар
лектртоынт тыну ы-
ларғамысалкелтірің ер
лт тыну ылар а
токтыңқан а сері
ылулық ма н ттік -
м лық а қын ала ы
Достарыңызбен бөлісу: