Оқу лық/ Н. А. Закирова, Р. Р. Аширов Ас та на: «Ар ман­ПВ» бас па сы, 2018. 304 б

183
Ке­дер­гі­нің­ өте­ аз­ м нінде­ ток­ кө­зі­нің­ тұй­ық­та­лып ­ тіз­бек­те­гі­ ток­
кү­ші­нің­ке­нет­тен­ар­ту­ын­қыс­қа­тұ­йық­та­лу­деп­атай­ды.
ІІI Бал қы ма лы сақ тан дыр ғыш 
Тіз бек те қыс қа тұй ық та лу бол мау үшін 
тұ ты ну шы ға электр то гын жет кі зе тін өт кіз гіш
сымдарға бал қы ма лы сақ тан дыр ғыш ты тіз бек тей 
жал ғай ды (127, 
а
) су рет). Сақ тан дыр ғыш тар ды 
бал қу тем пе ра ту ра сы тө мен сым дар дан жа сай ды.
К р­пу­сы­ ке­ра­м ­ка­ немесе­ ыны ан­ а-
са ­ан ­і ін­ е­ба ­ ы­ма­ ы­ е­мент­ ­ і­ і ­ке­
сы­мы­бар­ ­ры­ ыны­ба ­ ы­ма­ ы­са ­тан­ ыр-
ы ­тар­ еп­атай­ ы
(127, 
ә
) су рет).
Тіз бек те гі но ми нал ды ток арт қан кез де С бал­
қы ма лы эле мен ті күй іп ке те ді, бұл электр желісі­
нің ток сыз қа луы на әке ліп со ға ды (127, 
б
) су рет). 
Сақ тан дыр ғыш тың ар тық шы лы ғы 
­
мон та­
жы ның қа ра па йым ды лы ғы: қыз ды ру ша мы 
тә різ ді, П – тығыны тіз бек пен Р – бұ ран да лы 
бө лі гі нің кө ме гі мен жал ға на ды. Оның кем ші­
лі гі – ток сәл ар тып кет кен де сақтандырғышты 
ажы ра ту дың ұзақ уа қыт ала ты ны, қай талап 
қо су ға бол май ты ны, бал қы ма лы сақ тан дыр­
ғыш ты ау ыс ты ру ға ту ра ке ле ті ні.
ІV Ав то мат ты сақ тан дыр ғыш тар 
Ав то мат ты сақ тан дыр ғыш тар (128­су рет) 
ыс тық қа тө зім ді пластмасса кор пус тан (2) және 
өші ру түй ме сінен (1) тұрады. Олар да бал қы ма лы 
қон дыр ғы ның ор ны на би ме тал ды плас ти на (3) 
қол да ны ла ды. Ша ма дан ар тық ток өт кен кез де
қызған плас ти на иіле ді де, өші ру түй ме сі нің тұт қа­
сы на тиеді. Бұл автоматты сақтандырғыш ішіндегі 
контактілердің ажырауына және желінің токсыз 
қалуына алып келеді. Пластина салқындаған соң, 
сақтандырғышты қайтадан іске қосуға болады. 
Қысқа тұйықталу кезінде автоматты сақтандыр­
ғыштың әрекеті басқаша болады: пластина электр­
магнитке (4) тартылады да, өшіру түймесін қозға­
лысқа келтіреді, өшіру өте қысқа уақыт аралығында 
іске асады. 
а)
ә)
б)
127-су­рет.­
Бал қы ма лы сақ тан­
дыр ғыш тың құ ры лы сы
3
2
1
4
12 ­су рет. Ав то мат ты сақ тан­
дыр ғыш тың құ ры лы сы
А
магнитке
магнитке
лысқа
лысқа
к
к
елтіреді,
елтіреді,
к
кк
іск
іск
е
е
іск
іск
іск
асады.
асады.
Р
ақтандырғышты
ақтандырғышты
Қысқа
Қысқа
тұйықт
тұйықт
ғыштың
ғыштың
әрек
әрек
еті
еті
әрек
әрек
әрек
магнитке
магнитке
(4)
(4)
елтіреді,
елтіреді,
М
ти на
ти на
ді.
ді.
Бұл
Бұл
онтактілердің
онтактілердің
ажыра
ажыра
луына
луына
М
а
а
лып
лып
а
аа
к
к
еледі.
еледі.
к
кк
ақтандырғышты
ақтандырғышты
тұйықт
тұйықт
алу
алу
А
(1)
(1)
ор 
ор 
ны на
ны на
л да ны ла ды.
л да ны ла ды.
Ша 
Ша 
ма дан
ма дан
Ша 
Ша 
Ша 
ар
ар
ти на
ти на
иіле
иіле
ді
ді
иіле
иіле
иіле
де,
де,
ав
ав
томатты
томатты
ав
ав
ав
ажыра
ажыра
Н
дыр
дыр
ақ тан дыр ғыш тар 
ақ тан дыр ғыш тар 
пластм
пластм
асса
асса
к
к
ор пус тан
ор пус тан
к
кк
(1)
(1)
тұрады.
тұрады.
Олар
Олар
би 
би 
ме тал ды
ме тал ды
-
ғыш
ғыш
тар 
тар 
ақ тан дыр ғыш тар 
ақ тан дыр ғыш тар 
П
ла ты ны,
ла ты ны,
л қы ма лы
л қы ма лы
с
с
ақ тан дыр­
ақ тан дыр­
ке ле ті ні.
ке ле ті ні.
тар 
тар 
В
бұ 
бұ 
ран да лы
ран да лы
бұ 
бұ 
бұ 
Оның
Оның
к
к
ем ші­
ем ші­
ақтандырғышты
ақтандырғышты
ла ты ны,
ла ты ны,
қай 
қай 
талап
талап
ақ тан дыр­
ақ тан дыр­
б
елісі­
елісі­
су рет).
су рет).
мон 
мон 
та­
та­
ша 
ша 
мы
мы
а
елісі­
елісі­
сп
а)
а)
ас
ы
ок
ок
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

184
Қосымша
Қыз ды ру эле мен ті нің құ ры лысы
Қыз ды ру эле мен ті – үл кен мен шік ті ке дер гі сі 
бар, ты ғыз бал қы тыл ған өт кіз гіш. Өт кіз гіш тің 
ұзын ды ғы ның ар туы мен көл де нең қи ма сы ның 
ау да ны ның кі ші реюі өт кіз гіш ті жо ға ры тем пе ра ту­
ралар ға дей ін қыз ды ру ға мүм кін дік бе ре ді. 
Жі ңіш ке сым не ме се таспа тү рін де гі өт кіз гіш 
ыс тық қа тө зім ді ма те ри ал дан жа сал ған плас ти­
на ға ора ла ды. Қыз ды ру эле ме нт те рін них ром мен 
фех раль дан дай ын дай ды. Тем пе ра ту ра ны 1300 ºС­ 
ден 2500 ºС­ге дей ін жо ға ры ла ту үшін электр пеш­
те рін де пла ти на ны не ме се мо либ ден ді қол да на ды. 
Қыз ды ру эле ме нт те рін де ыс тық қа тө зім ді ма те­
ри ал ре тін де фар фор, ке ра ми ка, слю да кең қол­
да ныс тап ты. Нашар бал қи тын ма те ри ал дан жа­
сал ған спи раль ме талл қап та ма ға ор на ты ла ды. 
129­су рет те су қыз дыр ғыш тың қыз ды ру эле мен ті – 
тү тік ті электр қыз дыр ғыш (ТЭҚ) бей не лен ген.
Қыз ды ру ша мы ның құ ры лы сы 
130­су рет те газ тол ты рыл ған қыз ды ру ша мы 
бей не лен ген. Спи раль дің ұш та ры (3) екі сым ға 
(4, 5) дә не кер лен ген, олар шыны өзек ті (7) те сіп 
өтіп, мойынның (цо коль дің) бұ ран да лы ме талл 
бө лі гі не (9) дә не кер лен ген: бір сым – бұ ран да лы 
бө лік ке (8), бас қа сы – бұ ран да лы бө лік тен диэ­
лект рик қа ба ты мен (10) оқ шау лан ған мойынның 
тү бі не (11) бе кі тіл ген. Қыз ды ру қы лы іл гіш­ұс та­
ғыш тар мен бе кі тіл ген (6). Шам ның кол ба сы нан 
(1) ауа со рып шы ға ры ла ды, се бе бі вольф рам ның 
қыз ған қы лы от те гі мен әре кет тес кен де жыл дам 
күй іп ке те ді. Кол ба ға инерт ті газ, кө бі не се ар гон 
тол ты ры ла ды (2). Инерт ті газ вольф рам мен әре­
кет тес пей ді. Шам да ар гон ның бо луы қыз ды ру 
қы лы ның бу ла ну ын те жей ді де, оның жа рам ды лық мер зі мін ұзар та ды. Қыз ды ру 
шамдарында электр энергиясының 95%­ы жылу энергиясына айналады да, тек 
5%­ы ғана жарықтандыруға жұмсалады. Қазіргі кезде жарықдиодты шамдар қыз­
дыру шамдарын алмастыруда. Жарықдиодты шамның жұмыс принципі қыздыру 
шамынан өзгеше, ол қыздыру элементі болып саналмайды. Жұмыс барысында 
шам қызбайды, яғни энергия үнемделеді. 

жүктеу/скачать 13,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: