Оқу лық/ Н. А. Закирова, Р. Р. Аширов Ас та на: «Ар манПВ» бас па сы, 2018. 304 б
жүктеу/скачать 13,17 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 178-сурет. Күн нің тұ ты луы А
- 179-сурет. Күн нің то лық жә не шала тұ ты луы Жер Ай Күн 180-сурет.
- Жат ты ғу 28
- Экс пе ри ме нт тік тап сыр ма Өз де рің тұ ра тын үй дің би ік ті гін та яқ пен өл шеу тас па сын пай да ла нып анық- таң дар. А А
| 178-сурет.
Күн нің тұ ты луы А сәт сәт тен тен сі нен сі нен т т тұ тұ ты лу ты лу Р ай ай мақ тың мақ тың о лық о лық тұ тұ ты лу ты лу Ай Ай дың дың дис дис кі сі кі сі тен тен бас бас та лып, та лып, т т о лық о лық М ба ба адам адам дар дар көлеңк көлеңк есі есі Ж Ж дық пен дық пен т т а ра ла ды, а ра ла ды, со со мақ тың мақ тың тұр тұр ғын да ры ғын да ры ты лу ты лу А ер дің ер дің дың дың Ж Ж ер ге ер ге Ж Ж Ж түс түс л ған л ған адам адам дар дар бұл бұл ба ба қы лай қы лай а а ла ды. ла ды. дар дар ша ша ла ла Ж Ж ер ер Ж Ж Ж Н ғын да ры ғын да ры (178 (178 су рет). су рет). ез де ез де ға ға на на мүм мүм ер дің ер дің жа жа рық рық жа жа жа (күн (күн түс түс кен кен бұл бұл - ғын да ры ғын да ры Күн Күн су рет). су рет). Күн Күн П және және зі ле ді. зі ле ді. Ег Ег ер ер са, са, он он да да Ж Ж ер дің ер дің Ж Ж Ж не не ме се ме се Күн Күн нің нің В рі не тін рі не тін дис дис кі ле кі ле ор ор би тала ры мен би тала ры мен Ай Ай пе пе ри од ты ри од ты пе пе пе Ай Ай б ған да ған да екі екі ар ты лай ар ты лай кө кө кө кө ре міз. ре міз. кө кө кө б а екі екі 176-сурет. 176-сурет. ж ж а а рық кө рық кө а аа кез кез д д е кө е кө кө кө л л кө кө кө с 176-сурет. 176-сурет. Дис Дис рық кө рық кө зі зі п п ппппппп п п п ппппппппп а ааа а а а ааа а а аааааааа а а аааааааааааааааааааааааааааааа с ссс ы тү тү а ра луы ның а ра луы ның Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 230 жұл дыз дар ды, Күн нің қа ра дис кі сі мен оның ай на ла сын да жа рық шаш қан Күн тә жін кө ру ге бо ла ды (179су рет). Күн нің тұ ты луы 1,5 жыл да 1 рет тен ас пайт ын жиі лік пен қай тала на ды. Күн нің бел гі лі бір ай мақ та ғы тұ ты луы әр 200–300 жыл да бір рет бо ла ды. Күннің шала тұ ты луы ке зін де Күн нің дис кі сі то лық тай жа был май ды, қа райтыл ған шынымен не ме се фо топ лен ка мен қа ра ған ба қы лау шы Айға ұқ сас орақ ты кө ре ді (179су рет). Күннің шала тұ ты лу ын қа райт ыл ған шынысыз ба қы лау мүм кін емес, Күн нің дис кі сі бү тін бо лып кө рі не ді. V Ай дың тұ ты луы Жер тұр ғын да ры Ай дың тұ ты лу ын Жер Күн мен Ай дың ор та сын да тұ рып қал ған кез де ға на ба қы лай ды (180су рет). Ай Жер дің кө лең ке сін де қа ла ды. Ас пан де не ле рі ай тол ған кез де ға на осын дай жағ дай да бо ла ала ды. Сол се бепті Ай тұ тыл ған кез де біз Ай дың дөң ге лек дис кі сін кө ре міз. Ай дың тұ ты луы ша ма мен 1 са ғат 40 ми нут қа дей ін со зы ла ды. Күн нің сәу ле ле рі Жер ді ай на лып өтіп, ай ды қою қы зыл түс ке бояйды. Жер дің қа раң ғы (түн гі) жа ғын да ғы тұр ғын да рдың бәрі Ай дың тұ ты лу ын бір мез гіл де ба қы лай ала ды. Егер Күн, Жер және Ай бір жа зық тық та қоз ға ла тын бол са, он да ай тол ған сай ын Ай тұтылып, әр жа ңа ай ту ған сай ын Күн тұ ты лар еді, яғ ни, ай сай ын екі тұ ты лу бо лар еді. Бі рақ Ай ор би та сы ның Жер ор би та сы нан ау ыт қуы ша ма мен 5 гра дус бо ла тын дық тан, тұ ты лу бір ша ма си рек жү ре ді. Ай мен Күн нің тұ ты луы ұзақ ты ғы 18 жыл ды құ рай т ын цикл мен жү ре ті нін көп жыл дық ба қы лаулар көр сет ті. Бұл ке зең ді «са рос» деп атай ды. Бір са рос та Ай 28–29 рет, Күн 41–43 рет тұ ты ла ды. Ай дың тұ ты луы Күн нің тұ ты лу ына қа ра ған да 179-сурет. Күн нің то лық жә не шала тұ ты луы Жер Ай Күн 180-сурет. Ай дың тұ ты луы Жауабықандай л т м т ты луы а са ы б лып т р ма ды с б п т р д т а ы да ы т р ы дар ды т ты луы б р м л д бақыла ды с б п т р д д а ы да ы т р ы дар т ты луы р т р л уа қыт та бақыла ала ды ды т ты луы д л т а лып т п д , р с қы ыл т с т б ла ды т ты лу ы қа ра ы ла а ы ым бақыла а л т адам а мы ы а ры ы а алыс т д , ы л с м артыла л с с р д л т б р ам а а ты б л м д ат тар да а қы л л р т с д , ал ас па ам қ сыл а б л м д м да л л р ба қал ма ды А 230 230 А ам АААААААААААААААА Р ды б ла ды б РР л т артыла л т РР М л т с б п т р д бақыла ды с б п т р д бақыла ала ды ды т ты луы ла ды А ты луы ты луы Күн Күн А Жауабы қандай л т м р д т А Н ре ті нін ре ті нін е зең ді е зең ді «с «с а рос» а рос» 28–29 28–29 рет рет , , рет рет рет Күн Күн 41–43 41–43 Күн Күн нің нің тұ тұ ты лу ына ты лу ына тұ тұ тұ Н - жыл дық жыл дық а рос» а рос» П рақ рақ Ай Ай у ыт қуы у ыт қуы ша ша ма мен ма мен бір бір ша ма ша ма си си рек рек си си си жү жү ты ғы ты ғы 18 18 жыл жыл жыл дық жыл дық В зық тық та зық тық та ай ын ай ын Ай Ай тұтылып, тұтылып, ты лар ты лар е е ді, ді, яғ яғ ни, ни, Ай Ай ор ор би та сы ның би та сы ның 5 5 б зы ла ды. зы ла ды. Күн Күн Ж Ж ер дің ер дің Ж Ж Ж ғын да рдың ғын да рдың бәрі бәрі ала ды. ала ды. ға ға б а жағ жағ дай да дай да кі сін кі сін кө кө ре міз. ре міз. кө кө кө Күн Күн нің нің сәу сәу ле ле рі ле ле рі сәу сәу сәу с Ай Ай дың дың ер дің ер дің кө кө лең ке сін де лең ке сін де дай да дай да бо бо ла ла ре міз. ре міз. п бо лып бо лып кө рі не ді. кө рі не ді. ор ор та сын да та сын да а қы лау шы қы лау шы ты лу ын ты лу ын қа қа райт ыл ған райт ыл ған қа қа қа кө рі не ді. кө рі не ді. с ты луы ты луы жа жа был май ды, был май ды, қы лау шы қы лау шы Айға Айға райт ыл ған райт ыл ған ы шаш шаш қан қан рет рет тен тен ты луы ты луы әр әр Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 231 си рек жү ре ді. Де ген мен, Ай дың тұ ты лу ын Жер ша ры ның жар ты сы нан, ал Күн нің шала тұ ты лу ын Жер ша ры ның төрт тен бі рі нен ас пайт ын бө лі гі нен ба қы лау ға бо ла ды, Күн нің то лық тұ ты луы 250 кмден ас пайт ын ау мақ ты алып жа та ды. Ба қы лау сұ рақ та ры 1. Жа рық сәу ле сі де ге ні міз не? 2. Жа рық тың тү зу сы зық ты та ра лу заңын тұ жы рым даң дар. 3. Кө лең ке лер мен жартылай көлеңке қа лай жа са ла ды? 4. Қан дай жа рық кө зі нүк те лік деп атала ды? 5. Қан дай шарт тар да Күн нің тұ ты луы бай қа ла ды? 6. Ай дың тұ ты лу ын қай кез де бай қау ға бо ла ды? Жат ты ғу 28 1. Жа бық ста ди он ның ой ын ала ңын да жүр ген спорт шы лар дан төрт кө лең ке тү се ді. Оны не мен тү сін ді ру ге бо ла ды? 2. Бойы 1,8 м адам ның шуақ ты күн де гі жер ге тү се тін кө лең ке сі нің ұзын ды ғы 90 см, ал ағаш тың кө лең ке сі 10 м. Сон да ағаш тың би ік ті гі қан дай? 3. Кө ше ша мы 3 м би ік тік те ба ға на да ілі ніп тұр. Ұзын ды ғы 1,2 м бо ла тын, ті гі нен ор на лас қан та яқ тан түс кен кө лең ке нің ұзын ды ғы осы та яқ тың ұзын ды ғы на тең. Сон да та яқ ба ға на ның тү бі нен қан дай қа шық тық та ор на лас қан? Жат ты ғу 28 1. Жа рық кө зі нің өл ше мі жартылай көлеңкенің ала тын ау ма ғы на қа лай әсер ете ді? 2. Шуақ ты күн де гі үй ден жер ге тү се тін кө лең ке нің ұзын ды ғы 40 м, ал би ік ті гі 3 м бо ла тын ағаш тың кө лең ке сі 4 м. Сон да үй дің би ік ті гі қан ша бо ла ды? Экс пе ри ме нт тік тап сыр ма Өз де рің тұ ра тын үй дің би ік ті гін та яқ пен өл шеу тас па сын пай да ла нып анық- таң дар. А А таңдар. Р Р Р Экспериме Өздерің тұ дар. М М М ақ ты ік ті гі 3 қан ша бо ла ды? М нттік тап А кө зі нің өл ете ді? ақ ты күн де гі үй 3 м бо ла тын бо ла ды? Н НН Н Н 28 өл ше мі - - П ік тік те на лас қан та яқ тан ды ғы на тең. Сон ор на лас қан? В ақ ты күн де гі тың кө лең ке сі ба ға на да а яқ тан б б ла ңын да жүр ген спор тү сін ді ру ге бо ла ды? ер ге а а а жүктеу/скачать 13,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|