Оқу құралы Қостанай 2016



бет28/62
Дата03.12.2023
өлшемі368,75 Kb.
#133231
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   62
Байланысты:
Суюндикова Ж.Т. Адам экологиясының негіздері

Радиациялық зақымдану.

Радиациялық зақымдану иондаушы сәуле әсерінен организмнің зақымдануынан болатын аурудың ерекше түрі. Үлкен доза кезінде қысқа мерзімді сәулелену 600 – 800 Р және одан жоғары өте ауыр, өлімге соқтыратын түрі сәулелік зақымдану байқалады (Хиросима мен Нагасаки; жағдайлары кезінде ядролық қару сынағына қатысатын адамдардың, аймағындағы зақымдану). Сәуле ауруы кезінде болатын ауру нышандары: алынған сәуле дозасына байланысты орталық нерв жүрек-қан тамыр жүйелерінің қызметтері өзгеруімен қатар, қан құрамында уақытша ақ түйіршіктер көбейіп, СОЭ арта түседі. Өте көп иондаушы сәуленің дозасы шок туғызып, соның салдарынан адам есін жимай өліп кетуі мүмкін. Аурудың алғашқы белгісі 1—2 сағаттан соң байқалып 48 сағатқа дейін созылады. Содан соң екінші сәуле ауруы кезеңі басталады, адамның жалпы жағдайы әлсірейді, қанталауы айқындалып, сүйек майының қан түзетін қызметі төмендейді. Ауру асқынғанда ішек-қарын жолы ағзаларының қызметі де ерекше зақымдалады: лоқсу, құсу жиіленеді. Ауыз қуыс кілегей қабығында желіну, жара және ісік пайда болады. Ішкі бездер қызметі төмендеп, ағзаның реакция туғызу қабілеті нашарлатады. Жалпы әлсіздік басталып, инфекция ошақтарының белсенділігі артады, алынған сәуле дозасы онша көп болмаса, ағза айыға бастайды. Болмаса сырқаттың созылмалы түріне ауысады.
Пострадиационды әсерлер әр түрлі жансызданған иммунитеттің бұзылуы, гормондық және ұрпақты болу функцияларын қамтиды. Ауталлергиялық реакциялар дамытуын туғызатын эндогенді радиотоксиндер пайда болады. Іс жүзінде барлық осы белгілері бір немесе өзге дәрежеде ұстап және одан да радиациялық зақымдануының көп жеңіл түрлері болады. Олардың салдары жиі баяу әрекет ететін ағымды екіншілік патологиясы ретінде,лейкоздар, қатерлі ісіктер, бедеулік, жүйке және психикалық бұзушылықтар жиынтығынан болатын жоғары өлім дамуымен байланысты. Барлық осы белгілері мың таратушыларға тән мысалы, Чернобыль АЭС авариясынан кейін ликвидацияға қатысқан адамдар.

  1. Физикалық ластануымен негізделген зақымдану.

Физикалық ластану — қоршаған ортаның температуралық-энергетикалық, толқындық, радиациялық және басқа да физикалық қасиеттерінің нормадан ауытқуларынан болатын ластану.Физикалық ластаушылар - Бұл биосфераға техногендік себептерден түсетін энергияның артық көздері. Мысалы, шуыл (шуылдың мүмкін деңгейден артуы); электромагнитті (электр желісі, радио, теледидар); радиоактивті (атмосфера радиоактивті заттардың бөлінуі); озон бұзғыш (фреондардың атмосфераға бөлінуі).Қала үшін жағымсызфакторлардың бірі физикалық табиғаты әртүрлі дыбыс тербелісінен пайда болатын шуыл. Әдетте төменгі жиіліктегі автокөліктердің шуылы жоғары жиіліктегі шуылға қарағанда алысқа тарайды. Зерттеулер көрсеткендей, тіпті қысқа уақытты шуыл организмнің барлық жүйелеріне (әсіресе жүреқ- қан және жүйке жүйелеріне) жағымсыз әсер етеді. Адам 30-40 дБ шуылда өзін қолайлы сезінгенімен, 120 дБ-ден жоғары шуыл орғанизмге үлкен ауыртпалық түсіреді.Өсімдіктер шуылдан қорғауда да үлкен роль атқарады. Үй қабырғасының жартысына дейін өсіп тұрған жүзім өсімдігі пәтердегі шуылды екі еседей төмендетеді. Өсімдіктердің шуылдан қорғау қасиеті өсімдіктің еніне (габитусына), қалың болуына, құрамына, биіктігіне байланысты. Шуылдан арнайы (бетонды, металл,ағаштан жасалған әйнекті) қондырғылар жақсы қорғайды.
Адамдардың көп санының ауруға ұшырауы электромагниттік өрістерден (ЭМӨ)болады. Қазірде электромагниттi өрiстердегі ионданбайтын сәуле шығарулар адамзаттың қоршаған экологиясында өте көкейкестi сұрақтардың біріне айналды, әсіресе бұл жерде қазiргi тұрмыстық техника, ұялы телефондар, плеер, компьютер сияқты құралдардың әлсiз және аса әлсiз электромагниттік өрістерді шығаратындығын ескеру қажет. Қазіргі қолданыста жүрген тұрмыстық техниканың шығаратын әлсіз ЭМ тербелістерінің қоршаған ортаға, сау адамға, оның организміне ұзақ әсерiн анықтаудың сенiмдi құралдары жоққа тән. Электромагниттi өрiс деп ұзақ уақыт бойы тірі және тiрi емес объектілерге әсер ететiн жасанды және табиғи сипаттағы ионданбайтын сәуле шығаруды айтады.
Созылмалы қимыл-ЭМӨ шамалы қарқындылығы, түрлі нерв және жүрек-қан тамыр бұзылыстар әсеріне әкеледі (бас ауруы, жағдайының тез нашарлауына, пульс қан қысымына).
Ерте сатыларында бұзылған денсаулық, әдетте, қаратпа сипаты болады. Алайда, көп жылғы тұрақты әсері жоғары жиіліктегі ЭМӨ созылмалы ауруларға, нерв, жүрек-қан тамырлары және қан айналым жүйелеріне тудырады. Жүрек қан тамыр жүйесінде нейроциркулялық дистонияның гипертоникалық типтегі үдемелі жүрек жеткіліксіздігі болады. Жүректің, әсіресе патологиялық, гипертрофиясының белгілі кемшіліктері де бар. Жүрек массасының үлкеюі жеке ет талшықтарының жуандауына байланысты болады. Осының нәтижесінде жасуша ішіндегі құрылымдардың арақатынасы өзгереді, жасуша ішіндегі құрылымдардың үлкеюі кеміс қалады.
Айтқандары қорытынды жасауға мүмкіндік береді, бұл жер бетінде өмір сүріп жатқан адамдардың үлкен бір бөлігі елеулі тығыздалған үлкен жиынтығы олардың адам денсаулығына техногендік әсері жеткіліксіз зерттелді.
Антропоэкожүйенің қоғамдық ортадағы рөлі мен құрылымын және оның сипаттаушы факторларды зерттеу барысында адамдардың тұтастығын анықтаушы – денсаулық екендігі бәрімізге мәлім және онымен қоймай денсаулықтың ең бірінші адамның өмір сүруінің ортасында маңызды рөл атқаратындығы айқындалды. Бұл сол кездегі тұтастай өмір шарттарының барлығын қамтитын ең негізгі көрсеткіш болды. Халық денсаулығының медициналық зерттеу ортасында экономика, социология, география, адам экологиясы, және т.б. ғылым салаларының әсерінен кеңейеді.
Антропоэкологиялық зерттеулер барысында жеке денсаулықты, қоғамдық және популяциялық денсаулықты да ажырата білген жөн. Жеке денсаулық – организмнің төл функцияларын үйлесімді атқаруынан жақсы түрде орындауға мүмкіндік беретін қалыпты жағдай.
Адам экологиясын зерттеуде қоғамдық денсаулықты халықтық тұтастықтың негізгі сипаты, белгісі, адам тұтастығының әрбір ұсынушысының жеке бейімделу реакциясын көрсететін табиғи қалпы және сол тұтастықтың белгілі бір аумақта, сол жердегі жағдайларда өзінің әлеуметтік және биологиялық функцияларын мейлінше ең жоғарғы дәрежеде келтіруге бейімділігі ретінде қарастыруға болады. Популяциялық денсаулықтың сапасы әр адамның максималды ұзатылған өмірінің денсаулығы мен шығармашылық жұмысқа бейімділігінің ең жоғарғы дәрежесін көрсетеді, сонымен қатар барлық тұтастықтың өмір сүру қабілетін әлеуметтік организм ретінде қарастырып оның үздіксіз өсуін және әлеуметткік-экономикалық дамуын көрсетеді.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   62




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет