Оқу құралы Шымкент -2022
жүктеу/скачать 182,05 Kb.
|
МОЛДАБЕК Қ дентология
| 1. Парыз – рухани әдептіліктің талабы. Мұғалімнің өз бойындағы озық адамгершілік қасиетті дамыта білу – мұғалімнің кәсіптік даярлығының іргетасы, ұстаздық парызы. Ұрпақтарымызды «жаман әдеттен құтқару үшін» ұстаз мейілінше сана-сезімін кемелдетіп, кәсіби міндеттеріне сәйкес болу жолында өзін-өзі танып біліп, тұлғалық қасиеттерді жетілдіруге үнемі ынталандыруды қажетсініп, өз бойында парыздылық сана-сезімін дамытуға тиіс. Болашақ мұғалімді биязы мінезді, ұлағатты ұстаз етіп тәрбиелеу ісі педагог мамандар дайындайтын жоғары оқу орындарының ортақ ісі. Ата-бабаларымыз ұлттық ізгілікті, елдің мерейін көтеретін рухани мұраны кейінгі ұрпаққа жеткізіп отырған. Осынау асыл өсиеттей аталы сөздерді білу – бәріміздің парызымыз. Парыз – адамның ішкі талап тілегі, моральдық идеал ұйғарымын орындау, қажеттігін сезіну. «Өнегелі дана жоқ жерде өнерлі бала да жоқ», - деген халқымыз келер ұрпағын қателіктен, жаңсақ қадамдардан ұдайы қақпайлап, ылғи да түзу жолға сілтеп отырған.
2. Адам әдебімен көрікті. Әдептілік, ар, ұят – адамдықтың белгісі, тұрпайы мінез, тағы жат – надандықтың белгісі. Халқымыз ерте кезден-ақ әдепті жоғары бағалай білген. Қазақ ұлдары мен қыздарының бойында әдептілік қасиеттері байқалып тұрған. Ұнамды қарам-қатынас жасай білу - әдептілік. Бұл – адам баласының әу бастан өз өміріне серік етіп, тіршілік құру жолындағы алға ұстап келе жатқан қағидасы. Әр заманда әр халыққа тән әдеттер мен дәстүрлер өмірге келіп, соларға сай әдеп қағидалары туындап, ғасырдан ғасырға жалғасып, ұласып жатады. Әдеп, адамгершілік жөніндегі қағидалар қашанда халықтың өлең жырларынан, тапқыр шешендік сөздерінен, ауыз әдебиеті үлгілерінен тиісті орын алып отырған: «Әдептілікті данадан үйрен, мейірімділікті анадан үйрен», «Әдепті бала – елінің көркі», «Әдепті бала ата-анасын мақтатар, әдепсіз бала ата-анасын қақсатар», т.б. Халқымыз жақсы мінез-құлқымен, өнегелі ісімен көзге түскен жастарды «әдепті бала екен» дейді. Әдептілік барлық адамға жарасатын қасиет. Бұл адамның өскен ортасына, төңірегіндегі адамдардың қарым-қатынасына байланысты қалыптасатын қасиет. Педагогикалық әдеп – мұғалімнің кәсіптік сапасы және кәсіптік ерекшелік белгісі. Мұғалім мамандығы ұрпақтар арасын жалғастырушы, сол себепті ұлттық мектептің ұлы мұратын іске асыратын ұстаздар қауымы, ұлттық намысты ту етіп, білімін, қажыр-қайратын елдің болашағын көркейтер қасиетті істен аянбауы керек. 3. «Ұстазы мейірлі болса, шәкірті пейілді болады» - деп ата-бабаларымыз айтқандай, ұстаз бен шәкірт ұғымы – біздің халқымызға өте қадірменді де қастерлі ұғым. Абай «Шәкіртсіз ұстаз - тұл» деу арқылы ұстаздық пен шәкірт ұғымын бірінің екіншісіне үйретуі, екіншісінің үйреткенді ынта қойып, біліп алатын, яғни ғылымның іліміне ие болатын, мұрагер ғана емес, ілгері жалғастырып, дамытушы ретінде анықтаған. Ұлы жазушы, ғұлама ғалым М.Әуезовтың «Ел болам десең, бесігіңді түзе» деген өте терең, мәнді нақышы бар. Ол еліңнің ертеңі – жас ұрпағыңды жақсылап өсір дегені. «Бесік» сөзі тәрбие ұлттық негізде болсын дегенге де меңзеп тұр. Сондықтан, «Елдің келешегі – ұстаздың қолында» дегені ұстазға үлкен міндет артады. Демек, өз ісіне берілген, жаңалықты жатсынбай қабылдайтын, ұлттық қасиеттеріміздің асылдарын асқақтата отырып, шәкіртінің бойына сіңіре білетін деонтологиялық даярлығы жоғары ұстазды ғана бүгінгі күнге лайықты мектеп тәрбиешісі деп айта аламыз. 4. Жақсы мінез-құлық - адам жанының айнасы. Адамның мінез-құлқының бастапқы негізі жеке тұлғаның мінез-құлқы мен тұрмыс қалпынан орын алатын жоғары рухани құндылықтардың жиынтығы тұрғысындағы идеал ұғымы болып саналады. Ол адамның адамгершілік мақсатының жүйелі сипаты, мінез-құлықтың моральдық үлгісі, жеке тұлғаның жоғары абыройы тұрғысында қарастырылады. Өзінің кәсіби болмыс, мінез-құлқына өзіндік талдау жасаудан әр педагогтың ұтары мол. Оқушы үшін ненің қажет екендігін, оны толғандырып жүрген нендей жағдай екендігін білмей тұрып, ұстаздың бала игілігі үшін әрекет жасауынан нәтиже шықпайды. Әсіресе, балалардың да жан–дүниесіне үңілу және олардан тек тәртіпсіздікті ғана көрмей, дұрыс қарым-қатынастың ыңғайында тәрбиелесе, нәтижеге жетері хақ. Әр педагогикалық жағдайда ұстаздан ақылдылық және нақты әрекет талап етіледі. Жақсы мінез-құлық пен ақыл күші болып, екеуі біріккенде – бұлар адамшылық қасиеттер болып табылады, қасиеттер дегенде қазақ даналары әрбір нәрсенің игілікті жағы, соның өзінің және оның әрекеттерінің абзалдығында және жетілгендігінде деген мағынада айтады. Бүгінгі ұстаз жоғары мәдениетті, ой-өрісі кең, өз мамандығын толық меңгерген, жоғары деңгейдегі кәсіпкер болумен қатар, өз халқының, өз ұлтының ғасырлар бойы жалғасып келе жатқан ата-баба мұрасын, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын, тарихы мен әдебиетін, өнерін, адамгершілік пен имандылықты дәріптейтін қарым-қатынас мінез-құлық қасиеттерді бойында қалыптастыру керек. 5. Имандылық – ұлттық тәрбиеміздің ұйытқысы. Ислам дінінің болашақ мұғалім тұлғасын қалыптастыруға да тәлім-тәрбиелік мүмкіндігі жоғары. Құранда пайғамбарымыздың ең асыл қасиеттерінің бірі - кешірімділігі мен кеңпейілділігі дей келіп, оны былай атап көрсетеді: «Имандылықтың белгісі мынадан көрінеді: ешкімге жамандық жасама». Пайғамбарымыздың үйретуі бойынша, адамгершілік пен парасаттылықтың алғашқы сатысы былай басталады: «адам ешкімге қысым көрсетпеуі керек, өзіне қысым көрсеткен адамды кешіре білуі қажет» - «бұл адамгершілік қасиеттің жоғары сатысы». Бұл педагогикалық деонтологияның «Зиян келтірме!» ұстанымының аясына саяды. Ұстаз – иманды ұрпақты тәрбиелеуші. Оның жаны да, тәні де таза болуға тиіс, Қорыта айтқанда, діннің бүгінгі адамзат өміріне жасайтын нақты ықпалын, тағылымдық мүмкіндіктерін көріп, бағалай білу, оны педагог-маман тәрбиесіне пайдалану басты парызымыз. Сонымен, болашақ мұғалімнің деонтологиялық даярлығын қалыптастыруда халықтық педагогика құралдарының мүмкіндіктері: - біріншіден, халық педагогикасы құралдары болашақ мұғалімдердің деонтологиялық даярлығының жетекші құралы, әдіс-тәсілдері, амал-жолдары, мінез-құлық ережелері қызметін атқарады; - екіншіден, халық шығармашылығының (поэтикалық, музыкалық, сәндік-қолданбалы) көркемдік бейнелілігі арқылы парыздылық, құнды-адамгершілік, психологиялық-эмоционалдық, эмоционалдық-эстетикалық қасиеттерін қалыптастырылады; - үшіншіден, халық педагогикасында белгіленген кәсіби моральдың нормалары мен ережелері болашақ мұғалім тұлғасын қалыптастыруға жол ашады; - төртіншіден, ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтар болашақ мұғалімнің деонтологиялық сана-сезімін қалыптастырады. Міне, осындай ізгі қасиеттер болашақ жас мамандардың бойында қалыптасуы оқу-тәрбие жұмысының өзара дәйектілікпен ұштасып жататын алуан түрлі саласына тәуелді. Халықтық педагогиканың қазынасында ғасырлар қойнауынан бізге жеткен ақыл-ойдың, ұлттық тәлім-тәрбие дәстүрінің, шаруашылық кәсібінің, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан халық даналығының бай мұрасын болашақ мұғалімдерді дайындау бағытымен байланыстыру қажет. Ойымызды қорыта келе, «Жас бала – жас бір шыбық». Жас кезінде қай түрде иіп тастасаң, өскенде сол иілген күйінде қатып қалмақ. Теріс иіліп қалған шыбықты артынан түзеймін десең сындырып аласың. «Баланы жастан» деген сөздің мәні осы. (М. Жұмабаев). Баланы адам қылып өсіру үшін тәрбиеші бар күшін, бар білімін жұмсап, жалықпай, шаршамай үйрете білу керек. \ Ұстаздық борыш, жауапкершілік мұғалімнің өз шәкірттері алдында тұрған міндетін түсініп, сол үшін еткен іс-әрекетімен шектелмейді. Өзінің кәсіптік борышын білумен қатар борышты түсіну тәрбиешінің бұлжымас сеніміне айналып, ішкі қасиеттеріне, яғни моральдық сапаға айналуы тиіс. Ұстаз баланы тәрбиелеп қана қоймайды, оған білім береді, рухани болмысын, мінезін қалыптастырады. Ол кез келген шәкірттің ең сүйікті жақыны, жанашыры, қамқоршысы, болашағын болжаушы, адамзаттқа «алланың ақ жолын» айқындап көрсетуші құрметті де құдіретті тұлға. Ұстаздың жаны да, тәні де, орны да, ісі де бәрі таза болуға тиіс. Хадисте «бір күн ұстаздық еткен – бір айлық ораза тұтып, намаз оқумен бірдей» деп бекер айтылмаса керек. Сол сияқты Жүсіп Баласағұни: «Ұл-қызыңа әдеп үйрет,
содан пайда, кемелденер. Ұлыңа үйрет білім барлық амал, Сонымен ол жияды қазына мал» немесе: Сабыр – ақыл парасаттың белгісі, Ақылсыз жан хайуанмен тең кісі Бастарда істі байыбына барып ал, Асыққандар күйінер де жаңылар. Ақылды адам қарын бақпас, ой бағар, Жан семіртер, ой семіртер ойланар Тән семіртер сөз ауыздан сіңеді. Жан семіртер сөз құлақтан кіреді. Білімдінің бар ерек екі белгісі, Жүзі жарқын оны білер ер кісі. Көп тыңдай біл, сөздеріңді таңдай біл, Ізгі ойларды өз жүрекке жалғай біл! - дегені адамның жанын түсіну, адамға жақсылық тілеу сияқты адамгершілік әдептерін меңгертеді. Ғұлама ақыл-ой тәрбиесінің нәтижесі болып табылатын білімнің ролін, білім арқылы қалыптасқан білімділік, парыздылық, ақылдылық парасаттылық сияқты тұлғалық сапалардың мәнін ашып көрсетеді. Сонымен ұстаздық шеберлік, іс-қимыл, іс-әрекет арқылы білімді іс жүзінде қолдану барысында қалыптасып, дамиды. Ұстаз өз халқының төл педагогикасын терең біліп, ол білімін оқу-тәрбие сабақтастығында саралап пайдалануға тиіс. Халық педагогикасы – ұлттық мәдени мұра болғандықтан, оны тәрбие ісінде қолдана білу – ұстаздық парыз. жүктеу/скачать 182,05 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|