Сиырларынын орташа сүттілігі 3100-4200 кг болса, сүтінің

142
цияларының  жұмысы  зор  болды.  Әсіресе,  1925  жылдан  бас­
тап,  малдарды  асылдандыру  кітабында  басы  көбейе  бастап, 
өнімі  де  жоғары,  швиц  ірі  қара  малын  асылдандыру  жүмы- 
сымен  Смоленск  облысының  «Токарев»,  «Коминтерн»,  Тула 
облысының  «Пахомово»,  «Санталово»  атты  асыл  түқымды 
мал  зауыттары  айналысты.  Сонымен  қатар  асыл  түқымды 
шаруашылықтар  Өзбекстан,  Тәжікстан,  Татарстан,  Кабар- 
ди н -Балкар автономия республикасының т.б.  шаруашылық- 
тарында  шоғырланған.
Швиц  ірі  қара  малының  жерсіну  қасиетіне  және  жоғары 
өнімділігіне  байланысты  Қырғыз,  Закавказье,  Украина, 
Қазақстан және  орталық  Ресейде  жергілікті  ірі  қараны  асыл­
дандыру  үшін  пайдаланады.  Соның  нәтижесінде,  жоғарыда 
аталған үрпақ буындарын «өзара» шағылыстырып жаңа көпте- 
ген 
түқымдар  шығарды.  Осындай  жүмыстардың  арқасында: 
1944  жылы  Костром,  1950  жылы  Алатау,  1950  жылы  Лебе- 
Дин, 
1960 жылы  Кавказдың,  1973  жылы  Закарпатьенің  қоңы- 
ры  ірі  кара  малының  түқымы  шықты.  Бүл  аталған  ірі  қара 
түқымдарының  шығу  тегі,  өнім  бағыты,  дене  пішіні,  дене 
бітімі жөне  түсі  бір-біріне  өте  үқсас.  Сондықтан қоңыр түсті, 
Швиц  ірі  қара  малынан  шыққан  асыл  түқымды  малдармен 
асылдандыру  жүмысы  бір  жоспармен  жүргізілуде.  Бүл  жос- 
пардың  маңызы  өте  зор,  себебі  «өзара»  бүқаларды  алмасты- 
рады,  сол  арқылы  малдардың  генетикалық  (түқым  қуалау- 
шылық)  қасиеттерін  сақтап,  аталық  із,  туыстас  топтардың 
қан  алмастыруына  эсер  етеді.  Швиц ірі  қара малын  асылдан­
дыру  жүмысының  негізгі  мақсаты  сүтейту  және  сүтінің  май- 
лылығын  арттыру,  денесі  ірі,  сырт  пішіні  жақсы,  әрі  желіні 
жақсы  дамыған,  қазіргі  өндірістік  технологияға  бейімді  жаңа 
тип  шығару.  Жаңа  типті  Швиц  ірі  қара  малын  шығару  үшін 
бүрынғы  КСРО  шаруашылықтарында АҚШ-тан  осы  түқым- 
ның  бүқаларын  әкелген.  Тула  облысының  «Пахомово»  атты 
асыл  түқымды  зауыттарында  шет  мемлекеттерден  әкелінген 
бүқалар  мен  сиырлардың  үрпақтарының  сүті  өте  жоғары, 
желіні  астау  немесе  тегене  тәрізді жақсы  жетілген,  ірі  үрпақ- 
тары  сүтті  типке  жатқан.
ІРІ  ҚАРА  ШАРУАШЫЛЫҒЫ

143
ІРІ  ҚАРА  ШАРУАШЫЛЫҒЫ

144
ІРІ  ҚАРА  ШАРУАШЫЛЫҒЫ
3
4
-с
у
р
е
т
. 
Ш
ви
ц
 
ір
і 
қа
ра
 
тү
қ
ы
м
ы
н
ы
ң
 
си
ы
р
ы
.

АҚШ-тан  Қазақстан  Республикасынын  кептеген  облы-
старында  Швиц  ірі  қара  малының  бүқаларып  окелген.  Ал- 
матьГ  облысы  Алматы  мемлекеттік  мал  асылданлыру  стан- 
циясындағы  екі  Швиц  ірі  қара  малы  бүқаларының  енесінің 
сүті  305  күн  ішінде  11000  кг,  сүтінін  майлылыгы  5%-ға
жегкен.  Осы  бүқалардын  үрығымен  жергілікті  алатау  ірі 
қара  малының  сиырларын  қашырып,  к опте ген  жаксы 
көрееткіштерге  не  болган.  Мысалы:  Алматы  облысы  «Ка­
менка»  асыл  түқымды  мал  зауытында,  «Аксай»  асыл түқым- 
ды  мал  совхоздарында  т.б.  шаруашылықтарда  алынгаи 
үрпақ  буындарының  сүті  көбейіп,  сүтінің  майлылыгы  жо- 
гарылап,  сиыр  желіндері  астау,  тегене  торізді  болып,  ма- 
шинамен  саууға  бейімді  келген.  Осындай  асылдандыру 
жүмысы  келешекте  де  жалғасуда.  Алынган  үрпақ  буында- 
ры  сырт  пішіні  (экстерьері),  дене  бітімі  (конституциясы) 
жагынан  сүтті  типке  жатады.
__ __________________________________________________________________________________________________________________
145
АЛАТАУ ірі кцра  түкымы  —
сүтгі-етті  түқымға  жатады.  Ол  Қазақстан  мен  Қыргызстан- 
ның  оңтүстік-шығысында  жергілікті  қазақ  жэне  қырғыз  ірі 
қара  малын  Швиц жэне  Кострома  ірі  қара  малынын  түкымы- 
мен  шағылыстыру  арқылы  әсіріліп  шыгарылган,  Швиц  ірі 
қарасы  Қазақстанға  бірінші  рет  өткен  гасырдың  аягында,  XX 
ғасырдың  басында  экеліне  бастады.  Совет  өкіметі  орнаганнан 
кейін  Швиц  ірі  қара  малының  түқымы  колхоздар  мен  совхоз- 
дарға көп тарай бастады.  Сол  уақыттан бастап жергілікті қазақ 
ірі  кара  малын  швиц ірі  қара малының бүқаларымен  буданда- 
стыра  бастады.
Ірі  қараның  түсі  негізінен  әр  түрлі  ренді  қоңыр  келеді. 
Дене  қүрылысы  жагынан  швиц  түқымына  үқсас.  Басы 
үлкен,  мойыны  жалпақ  жэне  орташа  етті,  аркасы  мен  белі 
т ү з у ,  ж алпақты ғы   орташ а,  к е у д е с і  к ен ,  сандары  
білеуленген,  сирақтары  орташа,  үзын,  түзу,  мықты.  Түяқ- 
тары  да  мықты.
ІРІ  К.АРА  ШАРУАШЫЛЫҒЫ

ІРІ  ҚАРА  ШАРУАШЫЛЫҒЫ
3
5
-с
ур
ет
.
 
А
л
ат
ау
 
ір
і 
қа
ра
 
тү
қ
ы
м
ы
н
ы
ң
 
б
ұ
қ
а
сы
.

147
ІРІ  ҚАРА  ШАРУАШЫЛЫҒЫ

148
Ірі  қараларының  сүттілігі  2800-3500  кг,  сүтінің  майлылыгы 
3,8-4,0%.  Сүтті  сиыры  көп.  Мысалы  Березка  ірі  қара  малынан 
10300  кг  сүт  алады,  ал  сүтінің  майлылыгы  3,8%-ға  жетеді.  Ірі 
қара  малының  тірідей  салмағы  500-550  кг,  ал  бүқалары  850- 
1040  кг  тартады.
Бүл  түқымның  еттілік  қасиеті  жақсы.  Пішпелері  төулігіне 
800-900  г-ға дейін  салмақ  қосады,  ал  ірі  қара  малының  ет шы- 
ғымдылығы  53-55%  болса,  бордақыланған  өгіздерінкі — 60%-ға 
жетеді.
Бүл  түқымның  негізгі  линия лары  —  Марс  1013,  Аметист 
252,  Пурин  514  жөне  Азот-Витамин  бүқалары.  Бүл  түқымды 
өсіретін  негізгі  асыл  түқымды  шаруашылықтар  мыналар  еді 
Талдықорған  облысының  Ленин  атындағы  совхозы,  Алматы 
облысының  «Ақсай»  совхозы  мен  «Луч  Востока»  жөне  «  Ми­
чурин»  атындағы  колхоздарының  асыл  түқымды  фермалары. 
Алатау  ірі  қара  малы  Алматы,  Талдықорған,  Шығыс  Казак- 
стан  облыстарының  колхоздары  мен  совхоздарында  және 
Жамбыл  облысының  бірқатар  аудандарында  өсіріледі.
Алатау сиыры бүгінгі танда Қырғыз Республикасының көпте- 
ген  шаруашылықтарында  өсіріледі.
Алатау  сиырының  сүттілігін  арттыруға  бағытталған  80 жыл­
дары  басталған  селекциялық  жүмыстар  аяқталып,  қазақтың 
қоңыр сиырының сүтті типі шығарылды  (Ж.  Сүленов, А   Төре- 
ханов).  Жаңа  тип  машинамен  саууға  икемді,  сүтгілігі  жоғары, 
ет  өнімінің  сапасы  да  жақсы.  Алатау  сиырына  тән  жергілікті 
мал азығы мен табиғат ерекшелігіне бейімділігі сақталған. Асыл 
түқымды  сиырларының  сүттілігі  5000  кг-нан  жогары,  сүтінің 
майлылыгы  3,8%,  желін  индексі  52%.
Ірі  қараның  етті  тұқымдары 
К/
4
ЛМАҚ ірі щрасы  —
етті  түқымга  жатады.  Осыдан  350  жыл  бүрын  батыс  М оң- 
голияда  көшпелі  қалмақтар  жергілікті  жабайы  ірі  қара  ма-
ІРІ  ҚАРА  ШАРУАШЫЛЫҒЫ

149
лын  іріктеу  жене  топтау  арқылы  шығарды.  Бірақ  профес­
сор  Н.П.  Кулешовтың дөлелдері бойынша қалмақ ірі қарасы 
тік  мүйізді  Үнді  ірі  қарасынан,  ал  басқа  зерттеулердің  ай- 
туы бойынша Азия турынан шыққан дейді.  Бүл түқым жай- 
ылымға  өте  бейімделген  тіпті  қатаң  континенттік  жөне  ауа 
райы қуаңшылықты  аудандарда да өте жақсы өсіп,  көп сал- 
мақ  қосады,  жақсы  жайылып  тез  семіреді,  коп  май  қорын 
жинайды.  Түсі  қызыл.  Басы,  бауыры,  аяғы  жөне  желіні 
көбінесе ақ.  Қалмақ ірі қара малының констиутциясы мық- 
ты,  дене  қүрылысы  сымбатты,  өрі  ыкшамды,  оның  түрқы 
шомбал,  жуан,  дене  кеудесі  кең,  бүлшық  еттері  жақсы  да- 
мыған.  Қабырғалары  шеңберлі,  моиыны  қысқа  және  жал- 
пақ,  етті  ал  бүлшық  еті  жауырынымен  түтасып  жатады. 
Жауырын  арқасымен  түтасқан  жалпақ.  Арқасы  мен  белі 
кең  ой  шүқырсыз  етті  және  түтас.  Бүзауларының  орташа 
салмағы  туғандарында  20-25  кг,  ал  7-8  айында  енесінен  ай- 
ырғанда  тана  бүқалары  180-200  кг  болады.  Ірі  қара  малы- 
ның  орташа тірідей  салмағы  400-500,  ал  бүқаларыныкі  600- 
800  кг.  Бордақыланған  огізшелерінің  ет  шығымдылығы  57- 
60%-ға  жетеді,  еті  дәмді.  Бүл  түқымның  Мишка  32,  Миш­
ка  15,  Манеж  7113,  Зиммер  333,  Блок  3218,  Боробик  7273 
бүқаларынан  линия  бар.  1969  жылғы  санак  бойынша  бүл 
түқымның  саны  Кеңес  Одағында  1316,1  мың  басқа  жетті. 
Асыл  түкымды  табындары  Қалмак  АССР-pi,  Ставрополь 
олкесі,  Астрахань,  Ростов,  Ақтобе,  Жамбыл,  Орал,  Қызы- 
лорда  және  Қостанай  облыстарындағы  колхоздар  мен  со- 
вхоздарда  осірілген.  Асыл  түқымды  мал  өсіру  совхоздары, 
Ростов  облысының  Комиссаровский,  Зимовниковский  со­
вхоздары,  ал  Қазақстанда  «Талдықүдық»  совхозы  мен  Ақт- 
обе  тәжірибе  станциясының  шаруашылықтары  айналыс-
қан.
ІРІ  ҚАРА  ШАРУАШЫЛЫҒЫ

ІРІ  ҚАРА  ШАРУАШЫЛЫҒЫ

151
ІРІ  ҚАРА  ШАРУАШЫЛЫҒЫ
3
8
-с
ур
ет
. 
К
дл
м
ақ
 
ір
і 
қа
ра
 
тү
қы
м
ы
н
ы
ң
 
си
ы
р
ы
.

ГЕРЕФОРД ірі кцрасы  — 
етті тұқымға жатады. Англияда шығарылды, асылдандыру жүмы- 
сы  XVIII  ғасырдың  ортасынан  басталды.
Герефорд ірі қара малы өте төзімді,  жер  шарының  әр жерінде 
де өсіп дамиды, әсіресе жайылымды жерге өте жақсы бейімделген, 
сондай-ақ,  жақсы  бордақыланады.  Сондықтан  бүл  түқым 
Солтүстік  және  Оңтүстік  Америкада,  Канадада,  Австралияда, 
Африкада,  Жаңа  Зеландияда  т.б.  мемлекеттерге  кең  тараған.
Герефорд  ірі  қара  малының  дене  түлғасы  жалпақ,  мойыны
қысқа,  жауырыны,  арқасы,  саны,  белі  етті  болып  келеді,  ал
аяғы қысқа, түсі қызыл,басы, бауыры, сирағы, желіні, төсіжәне 
қүйрығының  қылы  -   ақ.
39-сурет.
  Герефорд  ірі  қдра  тұқымының  бүқасы.
Еті  сапалы,  дәмді.  Еттің  шығымдылығы  60-65%,  ал  жақсы 
бордақыланғандарында 70%-ға жетеді.  Ірі қара малының тірідей
салмағы 800-1000 кг.  Ірі қара малының сүттілігі — 1,5-2 мың кг. 
Ірі  қара  малының  сүті  бүзауларына  толық  жетеді,  сүтін  емізіп 
жүргенде  арықтамайды.  ТМД-да  Герефорд  ірі  қара  малының 
түқымы  бірінші  рет  1928-1932  жылдары  әкелінді.  Әкелінген
ІРІ  ҚАРА  ШАРУАШЫЛЫҒЫ

бүқалары  Қазақстан,  Поволжье,  және  Солтүстік  Кавказдың 
шаруашылықтарына  таратылды.
Герефордтың  таза  түқымдары  етті  мал  өсіретін  шаруашы- 
лықтарда  өнеркәсіптік  және  сіңіре  шағылыстыру  үшін  пайда- 
лынады.  Бүл  түқымның  ең  жақсы  табындары  Орал  облысы- 
ның шаруашылықтарында,  Семей облысының «Шалабай» асыл 
түқымды  шаруашылықтарында  шоғырланған.
К/ІЗАКҒЫҢ AKJBA С ірі щ ра  тұқымы
Қазақстан  Республикасының,  РСФСР-дің  Орынбор  жөне 
Волгоград  облыстарының  совхоздарында  шығарылды.  Бүл 
түқьімның  пайда  болуына  алғашқы  уақытга  қалмақ  ірі  қара 
малының  бүқалары  эсер  етті.  Жергілікті  қазақ  ірі  қара  малын 
герефорд  ірі  қара  малының  бүқаларымен  сіңіре  шагылыстыру 
тәсілі  қолданылып,  қазақтың  ақбас  ірі  қарасы  пайда  болды. 
1950  жылы  асыл  түқымды  мал  болып  бекітілді.
Қазақтың ақбас  ірі  қара малы етгі түқымга жатады.  Сирагы, 
басы,  бауыры,  желіні,  тосі  және  қүйрыгының  қылы  ақ.  Бүл 
түқымның  ірі  қара  малы  тез  осіп,  жетілгіш  келеді  және  етінің 
сапасы  да жақсы.
Бүл  ірі  қара  қуаң  далалы  жайылымда  жақсы  семіреді,  ірі 
жэне  балауса азықтарды да жақсы пайдаланады.  Біздің респуб- 
ликаның  коптеген  шаруашылықтарында  эсіріледі.
Асыл  түқымды  шаруашылықтагы  үлкен  ірі  қара  малының 
тірідей  салмагы  орташа  есеппен  500-550  кг,  кейбір  ірі  қара  ма- 
лының салмагы 700-800 кг-га дейін жетеді. Бүқаларының тірідей 
салмагы  800-950  кг,  ал  ірі  бүқаларының  салмагы  1000  кг-га 
дейін,  тіпті  одан да жогары.
Бүзауларының тугандагы тіріцей салмагы онша үлкен емес,  үрға- 
шылары  27-28  кг,  еркектері  -   29-30  кг  болады.  Туганнан  бастап
енесімен күні-түні бірге болгандықтан, бүзаулары өте тез эсіп жетіледі. 
Т іті  8-айлық бүзаулардьщ тірідей салмаіы енесінен айырганда 220- 
240 кг-га дейін жетеді,  1,5 жастағы пішпелері 390-400 кг, ал тайынша- 
лары 320-340 кг. Жазгы жайылым уақьпында жас мадцардың эрқай- 
сысы күн тәулігіне 750-850, тіпті 1000 граммга дейін салмақ қосады.
_______ _____________________________________________________________________________________________________________
153
ІРІ  ҚАРА  ШАРУАШЫЛЫҒЫ

154
ҚАРА  ШАРУАШЫЛЫҒЫ

ІРІ  ҚАРА  ШАРУАШЫЛЫҒЫ
4
1
-с
ур
ет
.
 
К
дз
ақ
гы
ң
 
ақ
ба
с 
ір
і 
қа
ра
 
тұ
қ
ы
м
ы
н
ы
ң
 
си
ы
р
ы
.

156
Бұл тұқымның ет шыгымдылыгы да жақсы (50-60%-ға дейін). 
Еті  өте  сапалы,  әрі дөмді  келеді.  Үшасының  сүйегі  аз  18-19%.
Ең  жақсы  асыл  түқымды  табындары  Ақмола  облысының 
Балқашин,  Семей  облысының  «Шалабай»,  «Шегелек»,  Қоста- 
най облысының «Покровский», Ақтөбе облысының «Қазақстан- 
ның XV жылдығы»,  Орал облысының «Аңқаты»,  «Чапаев» және 
«Талов»  асыл түқымды зауыттары мен совхоздарында өсірілген.
Генеалогиялық  топтағы  түқымдарьпшң  ең  жақсысы  Лан­
дыш  440,  Зайчик  2747  жөне  Шупақ  бүқаларының  тобы  болып
саналады. 
..  •
ШОРТГОРН ірі кцра  туцымы
Англияның  солтүстік-шығыс  аймағында  XVIII  ғасырдың 
аяғында  Тисса  озенінің  бойында  жергілікті  қысқа  мүйізді  ірі 
кара  малын  асылдандыру  жүмысы  арқылы  шығарған.  Бүл  ірі 
қара  малының  онімділігін  арттыру  үшін  голланд  жөне  галло- 
вей  асыл  түқымды  ірі  қара  малының  бүқаларымен  шағылыс- 
тырып,  будан  үрпақтарын  алған.  Асылдандыру  жүмысында 
үлкен  нәтижеге жету  үшін туыстас  малдарды  бірімен  бірін  ша- 
ғылыстыру,  сүрыптау  жөне  жүптандау  төсілдерін  пайдаланып, 
молымен  азықтандырған.  1822  жылы  алғашқы  рет  Шортгорн 
ірі  қара  малының  асыл  түқымдағы  кітабының  бірінші  томы 
шыққан. XVIII ғасырдың аяғында Шортгорн ірі кара малы етінің 
сапалылығы және  сүттілігі жоғары  болуына  байланысты  әйплі 
бола  бастады.  Осы  уақыттан  бастап  Шортгорн  ірі  кара  малын 
Солтүстік  Америкага,  кейінірек  Оңтүстік  Америкага,  Австра- 
лияга т.б.  мемлекеттерге  таза осіру  үшін,  әрі жергілікті ірі кара 
сиырларын  Шоргорнның  бүқаларымен  шагылыстыру,  үрпак 
буындарын алу үшін пайдаланады.  Откен гасырдың аяқ кезінде 
жаңа  гасырдың  басында  Англияда  сүт  тагамының  оте  қажетті 
болуына  байланысты,  Шоргорн  ірі  кара  малын  асылдандыру 
жүмысының багыты озгерді.  Әсіресе,  бүл түқымның сүттілігіне 
коп  коңіл  болініп,  сүтті-етті типтері  шыга  бастады.
Қазіргі уақьггта Англияда Шортгорн ірі қара малының бірнеше 
типін  болуде,  оның  ішінде  сүтгі  және  етті  типтер  бар.  Соның
ІРІ  ҚАРА  ШАРУАШЫЛЫҒЫ

157
нетижесінде  Шортгорнньщ  сүтті жөне  Шотландияның  етгі топ- 
тар^>і  шықты.  Осы  түқымның  ішінде  мүқыл  топтары да бар.
XIX  ғасырда  Шортгорн  ірі  қара  малы  Ресейдің  орталық  ай- 
мақтарында,  т.б.  аймақтарга  әкелініп,  жергілікті  ірі  қара  ма­
лын жақсарту  үшін қолданылады.  Бүл  ірі қара  бестужев түқы- 
мын  шығаруға  әсерін  тигізді,  кейінірек  Воронеж  жөне  Батыс
Сібірге  өкелініп,  бүл  аймақта  1949  жылы  Курган  атты  асыл 
түқымды ірі қара малы шықты.  1928-1933 жылдары етті ірі қара 
шаруашылығының ерекше дамуына байланысты  Орталық қара 
топырақты  аймақтарға,  Солтүстік  Кавказға,  Поволжье  жөне 
Батыс  Сібірге  Англия  мен  Уругвайдан  1002  Шортгорн  ірі  қара 
малы  әкелінген.  Ал  1948  жылдан  бастап,  жыл  сайын  аз-аздан 
осы түкымның шогырланган аймақтарына қосымша Шортгорн 
ірі  қара малын  әкеліп  түрган.
Шортгорн  ірі  қара  малының  түсі  қызыл,  өрі  ақшыл  және 
алалау  түстілері  де  кездеседі.  Шортгорн  ірі  қара  малының  өр 
түрлі  багытгылары  дене  пішіні  жагынан  өзінше  ерекшеліктері 
бар.  Етті  типке  жататындарының  дене  бітімі  ықшамды;  басы 
қысқа, жеңіл, маңдайы жалпақ; мойыны жуан, қысқа, денесімен 
түтасып  жатады;  арқасы  және  белі  тік,  енді,  кеудесі  кең  жөне 
енді,  бөксесі үзын,  тік,  енді,  еті жақсы жетілген,  аяқтары мық- 
ты,  дүрыс  орналасқан,  сүйегі  жүқа,  терісі жүмсақ.
Шортгорн  ірі  қара  малының  етті-сүтті  бағыттагыларының 
экстерьері  осы  типке  сәйкес  келеді.  Бүл  тип  ірі  (шоқтыгының 
биіктігі  128-130  см),  дене  түрқы  үзын  (денесінің  қигаш  үзын- 
дыгы  154-156 см),  мойьпш етті типке қараганда, үзын.  Сүтгілік 
белгілері  жақсы  дамыган,  желіндері  кобінесе  тегене  тәрізді.
Шортгорн ірі қара малы тез жетілгіш,  3 жасында өсіп-дамуы 
тоқталады.  Бүзауларының  тугандагы  салмагы  27-32  кг,  сиыр- 
ларының  тірідей  салмагы  500-600  кг.  Ал,  етгі  типке  жататын 
сиырларының тірідей  салмагы  570-650  кг,  бүқалары  — 850-950, 
кейбір  бүқалары  1   1250  кг  дейін  жетеді.  Бордақыланган  жөне 
жайылымда семіртілген пішпелерінің бір төулікте қосатын сал- 
мақтары  1100-1200  г  жетеді.  Бордақыланган  малдарының  үша 
шыгымы  65-72%.  Шортгорн  ірі  қара  малы  етінің  сапасы  жога-
ры  әрі  өте  дөмді.
ІРІ  ҚАРА  ШАРУАШЫЛЫҒЫ

ІРІ  ҚАРА  ШАРУАШЫЛЫҒЫ

159
ІРІ  ҚАРА  ШАРУАШЫЛЫҒЫ
4
3
-с
ур
ет
.
 
Ш
ор
тг
ор
н
 
ір
і 
қа
ра
 
тү
қ
ы
м
ы
н
ы
ң
 
си
ы
р
ы
.

160
Сүтті-етті  типке  жататын  сиыралырының  сүті  2700-3250 
кг-ға дейін.  Көптеген  сиырларынан  4200  кг-ға дейін  сүт сау- 
уда,  ал  сүтінің  майлылыгы  4,9%-ға  дейін  жетеді.  Англияда 
Шортгорн  сиырларының  көпшілігінен  11-18  мың  кг-ға дейін 
сүт  сауған.
Бүл  түқыммен  асылдандыру  жүмысы  Ростов  облысының 
«Бузулукский»  асыл  түқымды  совхоздарында  жүргізілген. 

жүктеу/скачать 23,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: