Оқулық. 2-басылым. Астана: ф олиант, 2013

және көң күзде енгізіледі. Азотты ты ңайтқы ш тар жеміс 
даңылдарыны ң өсіп-даму кезеңінде (гүлдей бастағанда, 
гүлдеп болғанда, маусым айында түйіндер түскенде, гүл 
бүрш іктерінің  диф ф еренциациясы   кезінде)  1  гектарға
20-40  к г  (әсерлі  зат  бойы нш а)  мөлш ерінде  үстеп  қо- 
ректендіру кезінде  беріледі. 
і
8-кесте
Қазақстанда тыңайтңыштарды енгізудің орташа жылдық
мөлшері, кг /г а  әсерлі зат бойынша
Аймақ
Даңылдар
Тыңайтңыштардың
мөлшері
1. Таудың қара топырақты 
аймағында
2. Суармалы аймақта
3. Қоңыр топыракты аймаңта
4. Сүр топырақты аймақта
Бүлдірген 
Жеміс даңылдары
N100P100K50
N165P75K105
N210P75K105
N50P50K25
Т опы раққа  ты ңайтқы ш   енгізудің  екі  әдісі  бар:  жер 
бетіне ш аш ы п, артынан топы рақ өңдейтін қүралдармен 
қопсыту ж әне арнайы ңүралдармен тереңдете (ңатарлы 
немесе  ош ақты )  енгізу.  Қ атты   о р ган и к ал ы қ   ты ңайт- 
ң ы ш тар  бақ  қ а та р ар а л ы ғы н ы ң   то п ы р ағы н ы ң   бетіне 
РПТУ-2А,  РСШ -6,  РУС-4,  РП Н -4,  РУ Н -15А   м аркалы  
ш а ш ң ы ш т а р м е н   ш а ш ы л ы п ,  со ң ы н ан   ж ы р т ы л а д ы . 
Т ү й ір ш ік   ж ән е  ү н т а қ   м и н ералд ы   ты ң а й тқ ы ш та р д ы  
тереңдете енгізу үш ін бақтарда минералды ты ңайтңы ш  
себетін түтіктері бар П РВН -2,5, П РВН -1,7А , УОМ-ПОО, 
УОМ-50 м аркалы  техникалары н пайдалануға болады.
Б а қ т ы  суару
С уару
  -   ж ем іс  а ға ш та р ы н ы ң   ж а қ с ы   өсуіне,  ү за қ  
ж асауы на,  ңы сты гүні  суы ңқа  төзім ділігіне,  ж ы л   сай- 
ын  мол  өнім  беруіне  м ү м к ін д ік   ж а с ай ты н   м аң ы зды  
факторлардың бірі. Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік 
шығыс  облыстарында  баңтарға  ы лғал  ж етіспейді.  Бүл 
ж ағдайда дер кезінде суарып отырса, олардың өнімділігі
2-2,5 есе артады. Су суармалы жерлерде ауаны ң темпера -
турасын 5-6  төмендетеді. Бүл -  Қ азаңстанны ң  оңтүстік 
облыстары үш ін аса маңы зды  мөселе.
114

Қйзақстан жағдайында ылгал толықтыру үшін жеміс- 
жидек өсімдіктерінің тыныгу кезеңінде, яғни қыстыгүні 
және ерте көктемде суарылады.  Мүндағы  негізгі мақсат -  
баңты  тамырлар  ж ататы н  қабатын  1,5-2  метрге дейінгі 
тереңцікте  ең  соңғы  ы лғал  сыйымдылығына дейін  ыл- 
ғалдау. Қыстыгүні топырақты бүлай ылғалдағанда тамыр 
жүйесінің үсуі азаяды  және ағаш тың жер бетіндегі бөлігі 
қы сты гүнгі  қүрғауға  үш ы рам айды ,  ал  ерте  көктемде 
суарғанда көктемгі үсік үрмайды.
Вегетациялың  суарудың  маңсаты  — жеміс  дақылда- 
рының өсіп-даму  кезеңінде,  яғни көктемде жөне жазда 
суға деген ңаж етін өтеу. Бүл суарудың міндеті -  белсенді 
тамырлардың негізгі массасы ж атқан топырақ қабатын 
ы лғалдан ды ру.  Ондай  ңабат  ж ем іс  даң ы лдары   үш ін 
0,5-1 м, ал ж идек дақылдары үш ін 0,2-0,6 м тереңдікте.
Б ақ   ш аруаш ы лы ғы нда  суаруды ң  мынадай  өдістері 
қолданылады: ж ер бетімен суару (ңарыңпен суару, алап- 
тап суару жөне ағаш  діңінің айналасындағы шүңңырмен 
суару), микросуландыру (топырақ астымен жөне тамшы- 
латып суару), ж аңбы рлаты п суару.
Қарыңпен суару -  жер бетімен суару өдісінің анагүрлым 
кең тараған ж әне тиімді өдісі. Бүл өдіспен еңістігі 0,002-
0,001,  ж аңсы лап  тегістелген  учаскелер  ғана  суары ла­
ды.  Қ ары қтар  тереңдігі  18-20  см,  ені  40-50  см,  ж еңіл 
топы рақтағы   қары қтарды ң  үзы нды ғы   50-100  м,  ауыр 
топы рақта  150-200  м  етіліп  қазы лады .  Қ ары қтарды ң 
араңашыңтыры жеңіл топыраңта 60-70 см, саздақты жерде
-  70-80 см, ауыр топырақта -  80-100 см болады.
Ж ас  бақтарда  қатарды ң   өрбір  ж ағы н ан   1-2  ңары қ 
қ а з ы л а д ы .  Ш е т к і  ң а р ы қ   а ға ш   с и д а м ы н а н   1 -1 ,5   м 
қ аш ы қта  ңазы луы   керек.  Қ ары ңпен  суарған  кезде  су 
қатараралы қтарды ң бүкіл топырағы мен топырақ астын 
ылғалдайды,  сөйтіп  ағаш ты ң тамыр ж үйесінің барлың 
массасын  қам тиды .  Топырақ  беті  қабы рш ақтанбайды , 
тамырға ауаны ң баруы қиындамайды. Суарылып болған 
соң ңары қтар бітеледі.
Бақ суарудың режимін белгілеудің негізгі көрсеткіпгі -  
топырақтың ең аз ылғал сыйымдылығы.  Жеміс осімдік-
115

терінің белсенді тамырлары орналасңан аймаңта топырақ- 
тың ылғалдылығы 65-70%,  саздақты топыраңта  70-75%, 
саз-ды  жерде  75-80% -дан  кем  болмауы  керек.  Топырақ 
ылғалдыльны осы көрсеткіштерден төмен болса, бақты дереу 
суару ңажет. Өндірістік жағдайда топыраң ылғалдылығы 
көзбен  ңарап  аны ңталады .  Ол  үш ін  ж ем іс  өсімдіктері 
өсірілген учаскеде 20-50 см терендіктен бір уыс тонырақ 
алынып, алақанға сальшады да, сығылады. Егер алақанды 
а ш қ а н   к езд е  к е с е к   е зіл іп   к етсе,  ы л ға л   ж е т к іл ік с із  
деп  есептеледі.  В егетациял ы қ  суару  мерзімдері  ж еміс 
өсімдіктерінің кейбір мүшелерінің фенофазаларына сәйкес 
келеді. Қазақстанның оңтүстігі мен оңтүстік шығысында 
баң гүлдеу алдында не одан соң (наурыздың соңы -  мамыр 
айы), бүтақтар мен жапырақтардың өсу кезеңінде (мамыр- 
маусым айлары), жеміс түйіндерінің маусымда түсуінен 
кейін,  гүл  бүрш іктерін  салу  кезеңінде  (маусым-ш ілде 
айлары) және жемістердің өсу кезеңінде (шілде-тамыз ай­
лары) суарылады. Суару күздік ж әне қы сты қ сорттарды 
ж инауға 15-25 күн ңалғанда тоқтатылады. Экспериментгік 
зерттеулердің жөне Қазақ жеміс және жүзім шаруашылығы 
ғы лы м и-зерттеу  институты ны ң  өндірістік  төж ірибесі 
толықтыруының негізінде  Қазақстанда жеміс баңтарын 
суару  саны  мен  мөлшері  мынадай  болу  керек:  А лматы 
облысының тау беткейлері  мен  етегіндегі  аймаңтарында 
жауған жауын - шашын мөлшеріне ңарай өсіп-даму кезеңінде
4-6  рет суарылады;  ж азы қ далалық,  шөл далалы қ жөне 
оңтүстік шығыс аймақтарда, жылына 400 мм-ге жуың жа- 
уын-шашын түсетін Қазақстанның оңтүстік  жөне  оңтүс- 
тік шығыс облыстарында кемінде 6-7 рет вегетациялы қ, 
1 рет ылғал толықтыру үшін суару керек. Суару саны жеміс 
дақылдарының түқымына жөне сортына байланысты бо­
лады. Мысалы, сүйектілерді алма мен алмүртқа қарағанда 
сирек суару қаж ет. Ж азғы суаруға басты назар аударьш, дер 
кезінде (шілденің ортасында) аяңтау керек. Өйткені, кеш 
суарған кезде бүтаңтардың өсу кезеңі созылып кетеді де, 
олардың қы сқа дайын далуы наш арлайды.
А лманы ң сорттарын  суару  кезінде  олардың  ж азды ң 
сорттарын  күздік  жөне  ңыстың сорттарға  қарағанда аз 
суару керектігін ескерген ж өн.
116

Б ақты   суару  мөлш ерін  дүрыс  белгілеу  ңаж ет.  Веге- 
тациядың  суару  кезінде үсақ тас терең ж атқан топырақ 
үшін  1  гектарға  700-900  м3,  ал  үсаң  тас  тайы з  ж атңан 
топырақ үшін 500-700 м3 суару мөлшері үсынылады.
Ылғал толықтьфу үіітін суару мөлшері  1250-1500 м®/га. 
Оңтүстік Қазаңстан облысында ж ас баңтарды суару мөл-
шері 600-800 м3/г а .

жүктеу/скачать 17,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: