Оқулық Алматы : «Нұр пресс»

16-
дəрісбаян
. 
Тəрбие
 
құрал
-
жабдықтары
 
мен
 
формалары
 
 
 
Жоспары
1. 
Тəрбие
құрал
-
жабдықтары
жəне
формалары
түсінігі
2. 
Тəрбиенің
негізгі
формаларына
сипаттама
3. 
Тəрбие
формалары
мен
құрал
-
жабдықтарын
таңдау
16.1.
Тəрбие
 
құрал
-
жабдықтары
 
жəне
 
формалары
 
түсінігі
 
 
Тəрбие
 
құрал
-
жабдықтары
 – 
бұл
əлеуметтік
тəжірибенің
педагогикалық
тəуелсіз
көздері
. 
Ниеттеген
мақсатына
жету
жолындағы
, 
субъектке
тəрбиелік
ықпал
жасаушы
əрқандай
заттың
бəрі
тəрбие
құрал
-
жабдығы
есептеледі
. 
Қоршаған
болмыстың
қалаған
нысаны
: 
зат
, 
мүлік
, 
дыбыс
, 
аң
, 
жануарлар
, 
өсімдіктер
, 
шығармашылық
туындылары
, 
құбылыстар
, 
оқиғалар
, 
өмірлік
сəт
көріністері
жəне
т
.
б
. – 
тəрбиелік
ықпалға
ие
. 
Тəрбие
құрал
-
жабдықтары
тəрбиеленушіге
өздігінен
əсер
етеді
, 
сонымен
бірге
оларды
тəрбиеші
мақсатты
бағытта
пайдалануы
да
мүмкін
. 
Тəрбие
құрал
-
жабдықтары
қандай
да
тəрбие
мақсатын
іске
асыру
үшін
іріктеледі
. 
Мұндай
да
таңдау
тəрбие
əдісіне
орайлас
орындалады
. 
Құралдар
өмір
құбылыстарын
көз
алдына
келтіреді
, 
тəрбиеленушілердің
белсенділігін
көтереді
, 
материалды
- 
техникалық
тұрғыдан
қамсыздандырады
, 
психологиялық
көңіл
-
күй
шуағын
береді
, 
іс
-
əрекет
сайманы
ретінде
қолданылады
, 
қандай
да
қызметтің
астарлы
рəмізін
айқындай
түседі
, 
т
.
с
.
с
. 
Құрал
- 
жабдықтар
белгілі
гигиеналық
, 
эстетикалық
, 
экономикалық
, 
инабаттылық
, 
құқықтық
талаптарға
сай
болуы
шарт
. 
Педагог
даралығына
негізделген
əдістер
мен
құрал
-
жабдықтар
бірлігі
тəрбиелік
іс
-
əрекеттер
формасына
арқау
болады
. 
«
Форма
»
терминінің
мəні
: 1) 
тəрбие
процесінің
сырттай
көрінісі
; 2) 
тəрбиелік
жұмыстардың
сырттай
көрінуін
қамтамасыз
ететін
ұйымдастыру
тəсілдері
мен
тəрбиелік
шаралардың
бірлікті
жиынтығы
; 3) 
тəрбиеленушілердің
ұжымдық
жəне
жеке
-
дара
іс
-
əрекеттерін
жоспарлы
ұйымдастыру
жүйесі
. 
Сонымен
, 
форма
– 
бұл
 
тəрбиелік
 
істер
 
процесіндегі
 
тəрбиеленушінің
 
тəрбиешімен
 
ықпалды
 
қатынас
 
түзу
 
көрінісі
. 
Тəрбиелік
жұмыстар
өз
кезегінде
төмендегі
аталған
тəрбиелік
 
қызметтерді
 
орындайды
: 
- 
ұйымдастырушылық
:
 
ұйымдастыру
ісі
тəрбиелік
жұмысқа
қатысушылардың
өзара
ықпалды
əрекеттерінің
қисынын
(
логикасын
) 
бейнелейді
; 

- 
реттеушілік
:
қандай
да
форманың
өзі
оны
пайдалану
процесінде
əлеуметтік
қатынастар
нормаларын
қалыптастырушы
тəрбиешілер
мен
тəрбиеленушілер
арасындағы
өзара
байланыстарды
реттеп
, 
түзетіп
баруға
мүмкіндік
береді
;
 
- 
ақпараттық
:
 
тəрбиеленушілердің
игерген
білімдерін
ғана
біржақты
хабарлауына
мүмкіндік
ашып
қоймастан
, 
олардың
өзіндік
тəжірибелеріне
арқа
сүйеп
, 
бұрыннан
меңгерген
ақпараттарын
іске
қосуына
жол
ашады
.
 
 
16.2. 
Тəрбиенің
 
негізгі
 
формаларына
 
сипаттама
 
Тəрбие
жұмыстары
формаларын
түрліше
топтастыру
мүмкіндіктері
бар
. 
Бір
форманың
басқаларынан
ерекшеленуі
төмендегі
шарттарға
тəуелді
:
- 
уақыт
 
ұзақтығы
:
қысқа
мерзімді
(
бірнеше
сағат
, 
минут
); 
ұзаққа
созылған
(
бірнеше
күн
, 
апта
); 
- 
тəрбиеленушілер
 
қызметтерінің
 
түрі
: 
оқу
, 
еңбек
, 
спорт
, 
көркем
өнер
; 
- 
педагогтың
 
ықпал
 
жасау
 
тəсілі
: 
тікелей
, 
жанама
; 
- 
нəтиже
: 
ақпарат
алмасу
, 
жалпы
тұжырымға
келу
, 
қоғамдық
мəнді
өнім
; 
- 
қатысушылар
 
саны
: 
жеке
-
дара
(
тəрбиеші
–
тəрбиеленуші
), 
топтық
(
тəрбиеші
–
оқушылар
тобы
), 
жаппай
көпшілік
(
тəрбиеші
–
бірнеше
топ
) 
формалары
. 
Қатысушылар
санымен
ажыралған
тəрбиелік
жұмыстардың
кейбір
формаларының
ерекшеліктерін
қарастырып
көрейік
. 
Жеке
-
даралықты
 
тəрбие
 
формалары
: 
əңгімелесу
, 
сыр
бөлісу
, 
кеңес
беру
, 
пікір
алмасу
, 
нақты
жұмыс
бойынша
жеке
жəрдем
, 
проблема
шешімін
бірлікті
іздестіру
. 
Тəрбиеші
міндеттірі
: 
оқушы
мүмкіндіктерімен
танысу
, 
оның
талантын
ашу
, 
бала
мінезіндегі
барша
құндылықты
бітістер
мен
дамуына
кедергі
қасиеттерді
байқау
. 
Ұжымдық
 
шығармашыл
 
жұмыстар
 
формалары
: 
дəстүрлі
тапсырмаларды
кезегімен
ауыстырып
бару
, 
сюжетті
-
ролдік
ойындар
, 
ұжымдық
жоспарлау
, 
бірлікті
талдау
. 
Топтық
 
тəрбие
 
формалары
: 
іс
-
шаралар
кеңесі
, 
шығармашылық
топтар
, 
өзіндік
басқару
кешендері
, 
шағын
үйірмелер
. 
Тəрбиеші
міндеттері
: 
əр
оқушының
өзін
танытуға
жəрдемдесу
, 
топ
мүшелерінің
бəріне
бірдей
мəнді
нəтижеге
жету
жағдайларын
жасау
. 
Ұжымдық
 
тəрбие
 
формалары
:
конкурстар
, 
сахналық
қойылымдар
, 
əн
-
күй
кештері
, 
үгіт
бригадалары
, 
саяхат
-
шерулер
, 
спорт
жарыстары
. 
Тəрбиелік
іс
-
əрекет
формаларының
əрбіріндегі
тəрбиешінің
ролі
мен
орны
əрқилы
. 
Олар
тəрбиеленушілердің
жас
ерекшеліктеріне
, 
тəрбие
мақсаттарына
байланысты
. 

Тəрбие
жұмысының
формасы
ұжымдық
 
шығармашылық
түрінде
болуы
мүмкін
. 
Мұндай
ұжымдық
шығармашылық
қызметтер
барысында
тəрбиеленушілер
ересектермен
бірлікте
жəне
олардың
басшылығында
жаңа
тəжірибелер
жасайды
, 
бұрын
игерген
білім
, 
ептіліктерін
қолданады
, 
жаңа
ғылыми
ақпараттар
топтайды
. 
Ұжымдық
шығармашылық
жұмыстар
əдістемесі
негізін
қызметтестік
, 
ұжым
мүшелерінің
бірлікті
істері
, 
көппен
бірге
жоспарлау
, 
жұмысты
өткізу
жəне
бағалау
, 
өмірлік
маңызды
міндеттер
шешімін
табудың
ұтымды
жолдарын
іздестіру
құрайды
.
Ұжымдық
шығармашыл
жұмыстарды
дайындау
жəне
өткізу
бірнеше
кезеңнен
тұрады
. 
Бірінші
 
кезең
– 
уақытша
ынталы
топ
құрылады
. 
Ол
алдағы
жұмыстарды
жоспарлайды
. 
Екінші
 
кезең
– 
басқарушы
топ
алдағы
жұмыстардың
бағыттарын
белгілейді
, 
қатысушылар
өз
ұсыныстарын
береді
, 
ұсыныстар
талданады
, 
ниетке
алынған
істердің
жалпы
бағдарламасы
пайда
болады
. 
Үшінші
 
кезең
– 
ойға
алынған
істердің
орындалуына
қажет
дайындық
жұмыстарының
, 
құрал
-
жабдықтардың
, 
материалдардың
тізімі
жасалады
. 
 
Төртінші
 
кезең
 – 
тапсырмалар
бөлістіріледі
, 
тəрбиеленушілердің
баршасын
түгелдей
қамтыған
жеке
-
дара
, 
топтық
, 
ұжымдық
іс
-
шаралар
жүктеме
ретінде
тапсырылады
. 
Бесінші
 
кезең
– 
тəрбиеленушілердің
бəрі
өз
борышына
алған
шығармашыл
жұмыстарды
дайындауға
кіріседі
. 
Алтыншы
 
кезең
– 
дайындалған
тəрбиелік
шығармашыл
іс
өткізіледі
. 
Жетінші
 
кезең
– 
тəрбиелік
іс
-
шара
өткізілгеннен
соң
ынталы
топ
жəне
ұжым
мүшелерінің
қатысуымен
көзделген
бағдарламаның
орындалуына
ұжымдық
талдау
беріледі
, 
сапасы
бағаланады
. 
Аталған
жеті
кезеңнің
əрқайсысының
орындайтын
өзіне
тəн
міндет
, 
қызметі
бар
. 
Атап
айтсақ
, 
бірінші
кезеңде
- 
өзіндік
басқару
кешенін
түзу
тəжірибесі
қалыптастырылады
, 
тəрбиеленушілер
өз
тұлғалық
қасиет
-
сапаларын
бағалауға
үйренеді
; 
екінші
кезеңде
–
топтық
жоспар
жасау
қабілеттері
дамиды
; 
үшінші
кезеңде
–
қызмет
бабына
, 
іскерлікке
дағдыланады
, 
табыс
берер
шарттарды
көрегендікпен
тануға
баулынады
; 
төртінші
кезеңде
- 
əлеуметтік
тəжірибе
қалыптасып
, 
тұлғаның
ұйымдастырушылық
сапалары
тұрақтанады
; 
бесінші
кезеңде
– 
танымдық
, 
ұйымдастыру
, 
тақырыптық
, 
ой
-
пікірлерін
хаттау
, 
іс
-
шараға
сай
безендіру
əрекеттері
нығайып
, 
тəрбиеленушілердің
өзара
қатынастарынан
іскерлік
сапалары
байи
түседі
; 
алтыншы
кезеңде
- 
əртүрлі
ұжымдық
, 
топтық
, 
дара
жұмыстарға

араласа
отырып
, 
тəрбиеленуші
өзінің
тұлғалық
деңгейін
көтереді
. 
Жетінші
кезеңде
- 
өз
əрекеттері
мен
ептіліктерін
сын
көзбен
саралаумен
өзіндік
бағалауға
үйренеді
. 
Ұжымдық
шығармашыл
іс
-
əрекеттерді
ұйымдастырушының
төмендегі
технологиялық
ұстанымдарды
ескергені
жөн
: 
- 
ұжым
мүшелерінің
саны
7-9-
дан
25-30 
адамға
дейін
болуы
мүмкін
. 
Қатысушылар
саны
шектен
тыс
көбейіп
кетсе
, 
іс
тиімділігі
күрт
төмендейді
;
- 
ұжымдық
шығармашыл
жұмысқа
қатысушылардың
жеке
тұлғалық
даму
мақсаты
басты
назарға
алынуы
шарт
; 
- 
шығармашыл
мəселе
, 
міндеттер
тəрбиеленушілердің
өздері
тарапынан
анықталып
, 
белгіленгені
дұрыс
; 
- 
əрбір
тəрбиеленушіге
өз
қызығулары
мен
тілектеріне
сəйкес
жұмыс
түрлерін
таңдау
мүмкіндігі
беріледі
. 
Жоғарыда
баяндалған
технология
форма
тұрғысынан
əрқилы
тəрбиелік
шараларды
өткізуде
пайдаланылуы
мүмкін
(
əртүрлі
тақырыптағы
сынып
сағаттары
; 
конференциялар
; 
поэзия
, 
əн
-
күй
, 
би
; 
ауызекі
журналдар
; 
конкурстар
; 
əйгілі
адамдармен
кездесу
; 
құрбы
-
құрдастарымен
, 
мектеп
түлектерімен
дидарласу
жəне
т
.
б
.). 
Соңғы
жылдары
тəрбиелік
жұмыстардың
келесідей
формалары
кең
тарап
, 
мектеп
тəжірибесіне
енуде
: 

жүктеу/скачать 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: