Оқулық Алматы, 012 Əож 528(075. 8) Кбж 26. 12я73 т 53

393
жіпті тордағы заттың бейнесі орнынан жылжып кетеді. Жыл-
жып кеткен жағдайда жіпті тордың түзеткіш винттерін босатып, 
заттың бейнесінің тордың ортасы мен түйіліскенше бұрап, тура 
түйіліскен сəтте винтті қатайтамыз.
Көлденең бұрыштарды 
теодолитпен төмендегі əдіспен 
анықтайды. Құралды орнатып болған соң, көлденең түзу жағдайға 
келтіріп, станды винттің ұшындағы ілгектің ұшына ауыр үшкір 
темір байланған жіпті жерге сəл-сəл тигізбейтіндей деңгейде 
салбыратып байлап, жерге бағытталған түзу жүргізіп, құралды 
орталықтандырамыз. Теодолитті бекітетін заттық столдағы 
көтергіш екі винт пен көлденең шеңбердің үстіндегі деңгейді па-
раллель орналастырып, екі винтті бір-біріне қарам-қарсы бұрап, 
ауа көпіршігін нөл-пунктке келтіреміз. 180° бұрап үшінші винтті 
бұрап оны да нөл-пунктке келтіреміз. Құрал əбден нөл-пунктке 
келгенше винттерді бұрап, көлденең түзу жағдайға келгенін 
мұқият тексереміз.
10.19 сурет
.
Т-30 теодолиті түтігінің көру алаңы жəне теодолитінің тік 
жəне көлденең шеңберінің микроскобының шкаласы бойынша есептеу
Құрал толық көлденең түзу жағдайға келген соң алидадалық 
шеңбердің тежегіш винтін босатып, белгілі бір қашықтықта 
орнатылған өлшегіш тақтайшаға бағыттап, көру түтігінің жіптері-
нің ортасымен түйілістіріп, тік шеңберді бұрап заттың бейнесін 
айқын дап алады.
Лимба мен верньердің көрсеткіштері ауытқып кетпес үшін 
винтті қатайтып лимбаны тежейді. Содан соң бірінші верьнер 
бойынша белгілі бір бағыттың бұрышының градусы мен мину-

394
ты, екінші верьнерлік өлшем бойынша тек минутының өлшемі 
алынады.
Алидадалық шеңберді бекітілген күйде көру түтігін оңға бұ-
рып, нысаналайтын жолақты қаданы тауып алып, екі Верньердің 
өл ше мін алып, екеуінің ортақ өлшемі 
1
1
1
b
a
−
=
β
шығарылады. 
Со дан соң, лимбаның білігінің тежегішін босатпастан сол жақ 
бағыт ты өлшеніп алынады, 
1
a
өлшемінен 
1
b
өлшемдері үлкен бо-
лады. Ішкі бұрыштардың өлшемі 
1
1
1
b
a
−
=
β
, бұл əрекетті бірінші 
жар ты өлшем деп атайды. 
Егер жүргізілген өлшем нысаналаушының оң жағында орна-
ласса, шеңберді оңға айналдыру (ш.о), егер шеңбер нысаналау-
шының сол жағына бұрылса, шеңбер солға айналдыру (ш.с) деп 
аталады. Бір жарты өлшем жеткіліксіз болғандықтан бақылау 
үшін тік шеңбердің басқа жағдайында екінші өлшем алынады, 
оны екінші жарты өлшем деп атайды.
Ол үшін көру түтігін көкжиек арқылы (объективті төмен 
түсіріп) өткізіп, көлденең шеңберді 90º бұрып, осы жағдайда 
бірінші жұмысты тағы қайталайды да бұрыштардың екінші 
мəнінің өлшемін анықтайды. 
2
2
2
b
a
−
=
β
екі мəннің 1
1
аспаған жағ-
дайда екі жарты өлшемнің ортақ мəніне сүйеніп бұрыштың орта ша 
өлшемін төмендегі формуламен есептеп шығарады: 
2
2
1
β
β
β
+
=
, 
осы əдіспен бұрыштың толық мəні 
β
есептеп шыға ры лады.

жүктеу/скачать 11,51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: