Теңіз асты көмірсутек кен орындарын барлау мен меңгеру

478
органикалық шламдар тотығып, оны залалсыз заттар болатын су мен оттек-
ке айналдырады. Ұңғымалық шламдарды гидрофобизациялау нәтижесінде 
органикалық заттардың диффузиясы азайып, ұңғымаланған жыныстардан 
құралған аздисперсиалды тұнбалардың құралуы азаяды. Ол суда ерігіш жоғарғы 
молекулярлы заттармен немесе гидрофобты органикалық қосылыстар арқылы 
іске асады. Шламдарды залалсыздандырудың ең тиімді және қарапайым түрі – 
жылу өңдеу. Шламға жоғары температурада (500
0
C) әсер еткен жағдайда оның 
құрамындағы органикалық қосылыстар түгелдей жанып кетіп, залалсызданған 
шламды платформа жанындағы теңіз түбіне қоймалауға болады. Ұңғылық 
аудандарға қоюға болатын шламды жылуөңдеу қондырғыларының бірнеше түрі 
бар. 
Ұңғылық қалдық сулар негізінен теңіз суымен ұңғымадан алынған жыныс-
тарды жуу кезінде шығады. Олардың құрамында саздық қоспалар, аздаған 
ұңғылық жыныстар мен ұңғылық қоспаның кішкене фракциялары бар. Бұндай 
суларды зиянды болғандықтан, теңізге құюға болмайды. Оларды коагулянттің 
минералды немесе полимерлі болатын әртүрлі түрімен өңдейді. 
Мұнайды өндіру кезіндегі ластаушының бірі ұңғыдан мұнаймен бірге 
шығатын қабат құмы. Құмдағы мұнай құрамы 8-10% жетуі мүмкін. Қабат 
құмынан арылудың ең тиімді және қолжетімді әдісі – оны жууға қабілетті беттік 
әрекетті заттармен жуу. Жуылғаннан кейін құмды теңізге тастауға болады.
Қоршаған ортаның мұнаймен ластануы ең қауіпті түрі. Олар тұрақты не-
месе тұрақсыз кейіпте болуы мүмкін. Ұңғымалық жұмыстарды жүргізу кезінде 
әртүрлі технологиялық жұмыстарда, құрылыстың үстіңгі палубасында мұнай 
мен басқа сұйықтықтардың төгілуі болып тұрады. 
Бұл қалдықтардың теңізге түсуін болдырмау үшін эстакада аудандары 15 см 
периметрі бойынша металл қаптамасымен түгелдей жабылады. Тағы да негізгі 
және қосымша сорап астына поддондар мен май ұстағыштар қойылады. Шет 
елдердің практикасында арнайы жинаушы құралдарды колдану кең таралған. 
Олар волокондық масса түрінде болып, палубаға төгілген мұнайды жинау үшін 
немесе жастық түрінде болып, ұңғылық сораптар астын, компессорлар мен 
басқа да механизмдерді қорғайды. 
Теңіз қоршаған ортасына ең үлкен қауіп төндіретін – мұнайдың апатты 
төгілулері. Бұндай апаттар ұңғының ашық фонтандауы себебінен, кен орындағы 
мұнай-газ эксплуатациясында және бұрғылауда болады. Бұл апаттар сол жердегі 
акваторияның ластануы мен ластанудан кейінгі залалсыздандыруға деген 
шығындардың көптігіне алып келеді. Мысалы, Солтүстік теңіздегі (Брент плат-
формасы) Экофиск кен орнының 1977 жылғы апаты салдарынан теңізге 15 тың т. 
мұнай төгіліп, одан кейінгі апатты жоюға 12,6 млн. доллар шығын акелді. Бұдан 
да көп шығындар Мексика шығанағындағы Икстос кен орнындағы әлемдегі ең 
ірі мұнай-газ өндірістік апаты кезінде тіркелді. Ластануды жою үшін 33,5 млн. 
доллар керек болды.

479
Осындай апаттарды болдырмау немесе азайту үшін дұрыс бұрғылау техно-
логиясын қолданып, теңіз қоршаған ортасын қорғаудың жүйесін жасау қажет.
Темірден, болаттан жасалатын континенталды қайраңдардың құрылысын 
теңіз кен орындарда, мысалы, Солтүстік теңіздегі мұнай және газ кен орнын-
да коррозиядан қорғау қазіргі таңда негізгі болып отыр. Теңіз суы бетонға 
химиялық әсер еткенде үш түрлі коррозия жүреді: цементтік тастың үгілу 
үдерісі, химиялық реакциялар нәтижесінде цементтік тастар мен теңіз суының 
арасында жаңа заттардың пайда болуы, тез еритін немесе біріктіру қабілеті жоқ 
заттардың көбеюі, алмасу реакция себебінен бетонның кристалдық күйге ауы-
сып, көлемі өсу барысында оның механикалық бұзылысы. 
Бетонның теңіз суына химиялық беріктігін жоғарылату үшін жоғары 
тығыздықты және химиялық берік цемент тасын қолданады. Цементтік тастың 
химиялық беріктігін ұлғайту минералогиялық құрамды цементтер қолдану 
арқылы жүзеге асады. Цементтегі үшкальцийлі алюминаттың құрамын макси-
малды төмендету арқылы теңіз құрамында 3 г/л-ге дейін болатын сульфаттардың 
әрекетінен қорғау болады. Беріктікті жоғарылату тағы жерсазды цемент пен 
темірлі цементтер арқылы да жүзеге асады. Толырғыш түрі де үлкен мәнге ие. 
Көптеген зерттеулер көрсеткендей, теңіз құрылыстары сілтілік реакцияларға 
аса сезімтал, бұл дегеніміз цементік тасты толтырғыштардың да әсері сал-
дарынан бұзылу. Шетелдерде мұндай бұзылыстарға зерттеулер жүргізілуде. 
Бетонның тығыздығыың жоғары болуын оның құрамын дұрыс таңдаумен, ар-
найы технологиялық әдістер арқылы, мұнда бетонның қатуы қорғаушы қабатта 
және ұқыпты қарау кезінде жақсы жетістіктерге жеткізеді. Темірбетондық 
құрылыстарының күрделі ақауларының көп бөлігі арматуралардың коррозияға 
ұшырауының себебінен болады. Коррозиялық үдерістің басталуы арматура 
бетіне хлоридтердің жиналуымен немесе сілтіліктің төмендеуіне байланысты. 
Арматураның коррозиясы су асты мен үстінде әрқалай өтеді. Темірбетондық 
құрылымдарды теңізде қолданудың тәжірибесі көрсеткендей арматуралар 
көбінесе судың үстіңгі жағы коорзияға ұшырайды. Мұндай коррозия негізінен 
бетонның қорғаушы қабатынан өтетін хлоридтармен немесе қабаттың карбони-
зация себебінен болады. Бетонның сумен жайылған, бірақ қанықпаған жерінде 
коррозия үдерісі қарқынды жүреді. Ең қауіпті жерге алмасу зонасы жатады, 
мұнда бетонның қанығуы оның қайта құрғауымен алмасып тұратын жері. 
Мұндай ылғалды режим кезінде бетонға хлорид жиналып, оттектің металға 
енуі тежелмейді. Континенталдік қайраңдардағы темірбетон құрылыстарын 
жобалау кезінде негізгі үстемділікті алдын ала сызаттары жоқ немесе барынша 
азайтылған темірбетонды пайдалану керек. Коррозиядан қорғаудың қосымша 
әдістеріне цинктелген арматуралар, арнайы тығыздаушы қабаттар, арматураны 
катодты және протекторлы қорғау түрлері. 
Қорғау шараларының барлығын комплекстік түрде қолдану арқылы 
темірбетондық құрылыстарды басқа да құрылымдардың антикоррозиялық 

480
құрамынан қорғауын арттырып және олардың едәуір кең пайдалануға септігін 
тигізеді.
Қауiпсiздiктiң жүйесi және теңiз ортасын қорғауды сенiмдiлiк бақылаумен 
және барлық жабдықты сынаумен қамтамасыз етiледi. Жабдық және 
технологияның мiндерiнiң табылуы апат және оларға қатысты ластануы сақтап 
қалуға мүмкiндiк бередi. Шапшитын ұңғымалардан мұнайды жинау үшiн ар-
найы құрал-саймандар соңғы жылда көптеп өндірілуде. Осылай, АҚШ-та 
уақытында тексерілмейтiн лақтыруларды, палубадан түсетiн мұнайды жинау 
үшiн құрылым патенттелген. Оның периметрi ол үшiн палубаға бойлай 30 см-ге 
дейiн биiктiкпен жиекке мұнайды ағып құйылу кедергi келтiретiн өткiзбейтiн 
қоршау құрастырады. Палубаның орналасуын төмен түбiнде жартылай арқа 
сүйейтiн шахтамен бiрлескен саңылауда болатын орталыққа көлбеу алады. 
Мұнай ағып келетiн палубалармен шахтаны бiр нәрсеге тиейдi және олардың 
iшiнен баржаға немесе өзi қою орналасқан мұнай сақтайтын орын тией алады. 
Оның астындағы шахтасы сүйемелдеу, тиiстi теңiз деңгейi үшiн тесiп өткен 
саңылаулар, қызметшiлердi алады. Бұл шахта жұқа жапырақты даярлауға 
мүмкiндiк бередi. Негiзiнен, шапшитын ұңғымадан су асты қойылған арнайы 
жабдық көмегiмен түсетiн мұнай жинауды және газ қойған мұнайды су асты 
лақтырулары бар күрестiң әдiстерi өндейдi. Теңiздегi өндiрiстер мұнай кел-
ген танкерлермен балласт суларын қара өрiк үшiн қабылдау құрылымдарымен 
жабдықтауы керек (қайраң жұмыстарға қатысты ластануларды ортақ көлемнен 
10%-ға дейiн) мұнайды маңыздылау теңiздегi құбырларының апаттарында бiр 
нәрсеге тиедi. Ұқсас апаттардың себептерi болып табылады:
- құбырлардың коррозиясы: теңiз суының әсерлерi және iшкi коррозия 
өнiмдерiнiң бiр жағынан жiберуiнен;
- құбырлар мен олардың қиылысулары орнындағы толқындық әсер 
шақырылған уатылу және қосу, құбырлардың қиылысуы орындарындағы 
металдың босаңсуынан бұзылуы, коррозия және циклдiк жүктеменiң 
салдар болатын әсерлерiн тоттық қажу;
- құбырларға тiкелей жақындықтағы құрылыс өндiрiс шақырылған 
жұмыстарының бұзылулары, соның iшiнде бұрғылауда, теңiз дауылы, 
балық аулайтын тралдар және басқа белгiсiз объектілерден механикалық 
зақымдану кеме зәкiрлерiмен қалқыма құралдардың орын ауыстыру 
уақытында;
- Түп деформациясы, су шайған жерлер және көшкiндердi қоса; 
- Бұзылулар сеңдi мұзды бөлiктерiнiң әсерiнен. Апаттардың максимал 
саны қарқынды кеме шаруашылығы бар аймақтардағы 50 моларына 
дейiн тереңдiктерi бар майда су аудандарында және балықшылықпен 
байқалады. Теңiздегi құбырлардың сенiмдiлiгiн жоғарылату үшiн 
олардың жобалауы, құрылыспен және пайдаланумен сабақтас 
шаралардың бiр қатарының орындалуы керек.

481
Ең алдымен, құбырлардың орнықтылық есептеуiнiң әдiстемесiн 
жетiлдiрiп, теңiз суының әсерiне қарсы механикалық және химиялық жолмен 
бетон жамылғыларын қолданады. Олар құбырлардың қалауының әдiстерi. 
Құбырлардың қалауының жанында жетiлдiруге керек траншеяда олардың 
тереңдеуi болуы мүмкiн. Жердiң орын ауыстыруларын төменде шектi деңгей 
болу және мұздың әрекет ету аймағы тыс Киль Түп жыртуында мұз құрсауы 
үшiн сайып келгенде жинақтау керек.
Теңiз құбырларының тiк құбырлары платформалардың тiрек элементтерi 
iшiнде салуға ұсынылады.
Оның барлық аймақтарындағы коррозиядан құбырды қорғау құралын 
мұқият өңдеу керек. Теңiз құбырларының қолдануы сейсмикалық белсендiлiгi 
бар ауданда әдейi дәлелдеуi керек. Құбырдың трассасы бойынша соттардың 
барлық түрлерi тұраққа шектеу енгiзуге керек. Құбырдың жүйесiнде барлық 
құбырды ажырату немесе жеке оның бөлiмшелерiнiң технологиялық тәртiптiң 
бұзушылығы және авария ахуалының пайда болуына мүмкiндiк беретiн 
құрылымдар ескеруi керек.
Теңiз құбырының пайдаланулары үдерісте трассалардың периодты тек-
серу өткiзiп, әсiресе үлкен қарқынның теңiз дауылдарынан кейiн, сонымен 
бiрге оның сенiмдiлiгін қамтамасыз ететiн құбырлардың барлық жүйелер мен 
элементтерiн қажеттi жағдайда алдын алу, жөндеу өткiзу керек. Мына, барлық 
шараларды орындау теңiз ортасының теңiздегi құбырлары мен оларға қатысты 
мұнай ластануларындағы апаттарының ықтималдығы едәуiр мөлшерде азайта-
ды.

жүктеу/скачать 28,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: