Көмір қышқыл газын тасымалдау

141

дың артериялық ұшында 40 мм 

шамасында сақталады. Қысым 

айырмасына сəйкес көмір қыш-

қыл газы ұлпалардан қан 

ға 

өтеді де, капиллярлардың ве-

на лық ұшында оның үлес қы-

сымы ұлпадағы деңгейге жетеді.

Қан плазмасынан көмір қышқыл газының негізгі бөлігі эри-

троциттердің ішіне өтіп, онда көмір қышқылы түзіледі (59-су-

рет). Бұл процесс 1932 жылы Мелдрум мен Рафтон ашқан карбо-

58-сурет. Гемоглобиннің оттегімен 

қанығуына əсер ететін факторлар: 

1 - қанның əрекетшіл ортасы; 2 - тұздың 

деңгейі; 3 - температура; 4 - көмір 

қышқыл газының мөлшері; абсцис-

са бойында – оттегінің үлес қысымы 

(с.б.,мм), ординат бойында - пайызбен 

бей неленген қанығу деңгейі

59-сурет. Көмір қышкыл газын тасымалдау: 

сол жақта СО

2

-нің ұлпадан қанға өтуі, оң жақта СО

2

-нің қаннан өкпеге өтуі

ангидраза ферментінің əсерімен жүреді.

Карбоангидраза күшті катализатор. Ол СО

2

-нің мөлшеріне 

қарай көмір қышқылының түзілуін, не ыдырауын жылдамдатады.

Н

2

О + СО

2 

 Н

2

С0

3

Карбоангидраза

142

Н

2

СО

3 

 Н+ + НСО

3

Эритроцитке өткен СО

2

-нің Н

2

СО

3

- -ке тез айналуына бай-

ланысты торша ішінде НСО

3

–

 ионының концентрациясы жо ға-

рылайды да, ол плазмаға өте бастайды. Олардың орнына плаз-

мадан эритроциттерге хлор ионы өтеді де, плазмада натрий 

иондарының мөлшері артып, олар NаНСО

3

 түзеді.

Аталған процестермен қатар ұлпа капиллярларында окси-

гемоглобиннен оттегі бөлінеді де, гемоглобин қалпына келеді 

(“тотықсызданады”). Қалыпты гемоглобин қышқылдық қасиеті 

жағынан оксигемоглобиннен 70 есе əлсіз, сондықтан ол калий 

иондарын босатады да, ол иондар калий бикарбонатын түзеді. 

Бұл процестерді төмендегіше бейнелеуге болады.

КНbО

2

 + Н

2

СО

3

 = ННb + О

2

 + КНСО

3

Қалыпты гемоглобин нашар диссоциацияланатын қышқыл 

болғандықтан, қанның əрекетшіл ортасы қышқылдық жаққа 

ы ғыса қоймайды да, артерия мен вена қанының рН айырмасы ша-

малас дəрежеде қалыптасады. Сонымен, оксигемоглобин қалыпты 

гемоглобинге айнала келе өзімен байланыстағы не гізді (К

+

) көмір 

қышқылына береді де, көмір қышқыл газын би к арбонат түрінде 

тасымалдауға мүмкіндік жасайды. Бикарбо нат қан айналымның 

кіші шеңберінің капиллярларында кері ба ғыттағы реакцияларға 

түсіп, одан бөлінген көмір қышқыл газы диффузия заңдылығына 

сəйкес қаннан альвеола ауасына өтеді. Осыған байланысты 

қанда көмір қышқыл газының үлес қысымы төмендеп, оттегінің 

қысымы жоғарылайды да, оксигемоглобин түзіледі. Оксигемо-

глобин көмір қышқылынан күштірек қышқыл болғандықтан, 

оның құрамындағы калийді ығыстырып шығарады. Реакция 

мына түрде жүреді: 

ННb+ О

2

 

 ННbО

2

  

ННbО

2

 +КНСО

3

 

 КНbО

2

+Н

2

СО

3

 

 

 

 

       

 

 

 

 

     

Карбоангидраза 

Н

2

СО

3

 

 Н

2

О+СО

2

Осы күрделі реакциялардың нəтижесінде эритроциттердің 

ішінде НСОз– иондарының мөлшері азаяды да, олар плазмадан 

эритроциттерге өте бастайды. Ол иондардың орнына эритроцит-

терден плазмаға хлор иондары кері шығады. Осы процестердің 

143

əсерінен қандағы Рсо

2

 төмендеп, карбогемоглобин құрамындағы 

СО

2

 бөлініп шығады.

Сонымен, қанның қызыл түйіршіктері құрамында гемоглобин 

мен карбоангидразаның болуына байланысты оттегіні де, көмір 

қышқыл газын да тасымалдауда маңызды рөл атқарады.

жүктеу/скачать 5 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: