Оқулық Қазақ тіліне аударған А. М. Марқабаева Жауапты редакторы проф. Т.Қ. Рахыпбеков 2015
жүктеу/скачать 1,31 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 1.1. ЛЕУМЕТТАНУДЫ АЛЫПТАСУЫ ЖНЕ ДАМУЫ 1.1.1. леуметтануды (ылым ретінде *алыптасуы
| I Блім
ЛЕУМЕТТАНУ А КІРІСПЕ Негізгі ымдар: адаптация, аномия, билік, сер, топтар, за, иерархия, индивид, индивидуалдылы#, институционалдану, интеграция, бсеке, коопе- рация, мдениет, т$ла, мотив, #оам, #ауымдасты#, дст%р, позитивизм, т%сінуші леуметтану, #ажеттілік, р'лдік шиеленіс, леуметтену, леу- меттік топ, леуметтік туелділік, леуметтік санат, леуметтік мо- бильділік, леуметтік р'л, леуметтік #$рылым, леуметтік 'зара рекет, леуметтік #озалыс, леуметтік тесіздік, леуметтік задар, леуметтік байланыстар, леуметтік ережелер, леуметтік тжірибелер, леуметтік санкциялар, леуметтік #$ндылы#тар, леуметтік агрегат, леуметтік институт, леуметтік ба#ылау, леуметтік тртіп, леуметтік %рдіс, леуметтік факт, социум, стратификация, #$рылымды# функционализм, субмдениет, орта дегей теориялары, ресми леуметтану, #олданбалы леуметтану, ма#сат#а баытталу, эмпирикалы# леуметтану. 1.1. ЛЕУМЕТТАНУДЫ АЛЫПТАСУЫ ЖНЕ ДАМУЫ 1.1.1. леуметтануды' (ылым ретінде *алыптасуы леуметтану ылым ретінде толы ымен тек ХІХ асырда алыптас- ты. Бізді заманымыз а дейін жеткен Ежелгі Мысыр, ос зен, Шумер, Вавилон, т.б. елдерді "жаттарыны зінділері сол кезді зінде-а т"р ындарды "дайы сана ы бол анын длелдейді. Жалпы леуметтану бойынша ал ашы шы арма Платонны «Мем- лекеті» (б.э.д. 427–347 жж.) болып саналады. Онда ал аш рет лем бо- йынша стратификация теориялары жасалып, о ам 3 тапа б лінеді: жо ары (к семдер, мемлекетті басарушылар), орта (жауынгерлер) жне т менгі (ол нершілер мен шаруалар). Платон ебек б лінісін б кіл о ам ауымында сараптады жне «гармониялы р т рлілік» заын жасады: адамдарды ажеттіліктеріні р т рлілігіне ебек ету 1.1. леуметтануды алыптасуы жне дамуы 15 м мкіндіктеріні р т рлілігі жне ебек т рлеріні р т рлілігі сй- кес келетінін к рсетті. ажеттіліктерді р т рлілігі Платон бойынша леуметтік мірді ке к лемді р т рлілігін к рсетеді. +айта 'рлеу дуірінде леуметтік ойлар еуропалы# алымдар мен ой- шылдарды ебектерінде дамиды. Николо Макиавелли (1469–1527) жне Томас Гоббс (1588–1679), Томас Мор жне Мишель Монтень — б$лар #о- ам #$рылымы, жеке адамны р'лі жне леуметтік 'зара байланыстар туралы ой т%зген алымдарды толы# тізімі емес. =рине, оларды к'з#а- растарына сол кездегі #оамны леуметтік-экономикалы# жне мдени дамуы сер етті. Оларды к'пшілігі #оамды мінез-#$лы#, ж%ріс-т$рыс ережелері, +$дай жне дст%рлермен реттеліп отыратын #ауымдасты# ретінде #арастырды, ал жеке адамны р'лі (тадаулыларда #оспаанда) жоары болмады. Кейіннен аартушылы# дуірде Т. Гоббсты к'з#арастары, #оам ту- ралы Клод Адриан Гельвеций (1715–1771), Жан Жак Руссо (1712–1778), Франсуа Мари Аруэ де Вольтер (1694–1778), Дени Дидро (1713–1784), Шарль Луи Монтескье (1689–1755) ебектерінде дами т%сті. Олар #оам неге бірдей емес, леуметтік тесіздікті #айнар к'зі неде, дінні леу- меттік %рдістердегі р'лі #андай, т.б. мселелерді ойтал#ыа сала оты- рып, азаматты# #оамны теориялы# негіздерін жасайды. «леуметтану» " ымын ал аш рет француз ойшылы Огюст Конт (1798–1857) енгізді. ХІХ асырда баса да ойшылдар секілді Конт о ам дамуыны задылытары физикалы жне биологиялы задармен йлесімді деп топшылады. о амны белгілері: аума ы, т"р ындары, билік жне кімет болып табылады. Конт ылымдар иерархиясын жа- сады; онда не "рлым жо ары саты т менгі саты а туелді жне рбір жаа кезе сайын білім к рделене т седі. Конт леуметтануды жалпы жне барлы ын арастыратын ылым ретінде иерархияны е жо ары сатысына ойды. Контты ойынша, орытындылар зерттеушіні ба- ыты мен к зарасына туелді болмауы тиіс. О. Конт танымны 4 дісін атап к рсетті: баылау, эксперимент, салыстыру, тарихи діс. Осындай т"р ыда арастыруды ол позитивті (позитивизм) деп атады. Контты ойынша позитивизм эмпирикалы жолмен тексере жне длелдей алатындай, тек ата ылыми фактілер- ге негізделген лемді т йсіну болып табылады. +оам «$жымды# аза» болып табылады. Оны негізінде $жымны бар- лы# м%шелеріні дамуы, консенсус#а баытталан жетістіктері жатыр. =леуметтік прогресс ксіби #ызметтерді $лаюы ретінде к'рініс береді. Индивидтер леуметтік азаларды жне леуметтік тіндерді #$рамдас 16 I Б лім. леуметтану а кіріспе б'лігі болып табылады. =рі олар 'згермейді, ал #оам индивидтер арасын- даы 'зара байланыстарды жетіле т%суі ар#ылы (гармонияда) дамиды. О. Конт прогрессті 3 сатысын б'ліп к'рсетті: теологиялы#, ме- тафизикалы# жне ылыми. Конт леуметтануды негізгі #$ндылыы ретінде #оама реформизмні ылыми принциптерін #олдануды атады. =леуметтік реформаларды механизмі ретінде Конт 3 к%шті жне 3 тап- ты есептеді: материалды# (іскер адамдар жне #оамны басшылары), интеллектуалды (алымдар, леуметтанушылар жне дінбасылар) жне адамгершіліктік (йелдер). Контты леуметтанулы дст рін Герберт Спенсер (1820–1903) жал астырды жне дамыта т сті. Ол леуметтік дарвинизмні негізін алаушы деп есептеледі. о ам — а задан жо ары агрегат, эволюция задарына сйкес дамиды. Эволюция о ам жне оны орша ан орта- ны мір с ру шін к ресі нтижесінде іске асады. леуметтік саясат "былыстарды леуметтік-мдени контексте эмпирикалы зерттеуден бастау алады. Оны мні — жеке адамдар мен топтарды босата оты- рып, эволюция рдісіне таби и даму а ыпал ету. жүктеу/скачать 1,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|