Оқулық Қазақ тіліне аударған А. М. Марқабаева Жауапты редакторы проф. Т.Қ. Рахыпбеков 2015
I Блім. леуметтану а кіріспе 1.2. ЛЕУМЕТТАНУ — О АМ ТУРАЛЫ ЫЛЫМ
жүктеу/скачать 1,31 Mb. Pdf көрінісі
|
| 22
I Блім. леуметтану а кіріспе 1.2. ЛЕУМЕТТАНУ — О АМ ТУРАЛЫ ЫЛЫМ РЕТІНДЕ 1.2.1. леуметтану пні жне обьектісі. леуметтануды$ негізгі категориялары ылымны негізгі обьектісі немесе наты зерттеу ретінде бізді орша- ан лемні объективті тіршілік ететін блімі болып табылады. Обьект зерттеушіден, сипаты мен біліміні клемінен туелсіз болуы керек. Объект ретінде мысалы, материалды денелер, тірі азалар, адам жне т.б. жаынан болуы м мкін. ылымны пні, керісінше, тек ана зерттеушіні басында мір с - реді жне оны біліміні блігі болып табылады. Бейнелеп айтанда, ылыми зерттеу т$рысынан пн аталан объектіні лгісі немесе оны блігі болып табылады. Жалпы аланда леуметтану — оам туралы ылым. Б$л жадайда леуметтану бейнебір оамны лгісі секілді. &оамды баса леуметтік $рылымдардан бірт$тас леуметтік $- рылым ретінде ажырату шін (ауымдасты, топ, санат, институттар) леуметтанушылар оамны белгілі бір айындалан белгілерін неме- се жадайларыны жиынтыын алыптастырады, б$л жадайда ауым- дасты оам ретінде арастырылады 1 . &оам дет-$рып, дст р, задар жне т.б. негізінде $рылады. Олар тіл мен мдениет, т$ратылы дегейімен жне леуметтік интеграция дрежесі, саяси $рылыс, л-ауат дегейі жне баса да кптеген сипаттамалармен ажыратылады. &оам жай жне к рделі, ашы жне жабы, т$раты жне т$расыз болуы м мкін. +леуметта- 1 Осындай белгілерді жоа шыаратын бірден-бір жиынтыты американда леуметтану- шы Э. Шилз $растырды (1968). Шилз бойынша леуметтік бірігулер мына жадайларда оам болып табылады: — ол андай да бір ірі ж йені блшегі болып табылмайды; — онда аталан бірлестіктер кілдеріні арасында неке жасалады; — ол мойындалан кілдер болып табылатын адамдарды балаларымен толытырылып отырылады; — ол зі жекеменшік деп санайтын аумаа ие болып табылады; — оны жеке атауы жне зіндік тарихы бар; — ол зіндік басару ж йесіне ие; — ол жеке индивидті орташа мір с ру уаытынан $за мір с реді; — оны мдениет (салт, дст р, ереже, за, тртіп) деп аталатын орта $ндылытар ж йесі біріктіреді. 1.2. леуметтану — о ам туралы ылым ретінде 23 нуда о амды дст рлі (аграрлы басымды) жне индустриалды деп жіктеледі 1 . о амды "райтын рбір индивид онда маызды орын а, ба ыта ие, я ни, белгілі бір мртебеге ие. Мртебе — кез келген ж йе, "рылым, сатыда индивид ие болатын орын, позиция, дреже. Белгілі бір топта к шбасшы болу (мысалы, достар арасында) бейресми неме- се жеке мртебені к рсетеді. Инженер, ота асы, орыс, православиелік, республикалы, ксіпкер болу — барлы ы ресми немесе леуметтік мртебе болып табылады. Мртебелік сипаттама о амны санды "рылымымен аныталады. рбір адамны бірнеше мртебесі болуы м мкін жне оларды райсысы индивидке белгілі бір леуметтік р лді таады. =леуметтік р'л — леуметтік ж йеде индивидті з мртебесі мен позициясына туелді жасайтын іс-рекетін айындайтын леуметтік нормаларды жиынты ы болып табылады, ал рекетті зі осы нормаларды ж зеге асырады. Мысалы, м" алім оушы а білім беруге, жетістігін ба алау а, тртіпті ада алау а жне т.б. р т рлі р лдерді орындау а міндетті. Егер мртебе "рылымды сипаттама болса, онда р лі з таби аты бойынша жне индивидтерді зара іс-рекеті мен ж ріс т"рысын анытайды. рбір адам р лдерді орындай отырып, з мртебесіне сйкес баса адамдармен жне топ м шелерімен зара рекетке т седі. леуметтану шін адамдарды жеке арым-атынастары емес, одан к рделірек — леуметтік атынастар маызды, я ни, топтар арасында ы адамдар мен индивидтерді здеріні о амда ие болып отыр ан белгілі бір орны, мртебесі жне р ліне сйкес атынастары. Ерекше атап ту ажет, б"л леуметтік #атынастар т"раты, айталанбалы болып табылады. Адамдар арасында ы леуметтік атынастар бір-бірімен жиі немесе сирек байланысты — олар адамдарды байланыстырады. Б"ндай байла- ныстар к пырлы, ал о ан атысатын адамдар андай да бір тура немесе жанама леуметтік атынасы бар индивитер жиынты ын — леуметтік 1 1970 жылдары америкалы (Д. Белл) жне батыс еуропалы (А. Турен) леуметтануы ар- ылы белсенді постиндустриалды о ам шін концепциялар пайда болады. Б"л концеп- цияларды пайда болу себебі — к птеген дамы ан елдерді экономикалы жне мдени тенденциялары: — адамны т"рмысты жне ебектік рекетін айындайтын білім мен апаратты р ліні ш" ыл суі, «интеллектуалды технологияларды» пайда болуы жне дамуы; — ндіріспен тікелей байланысы жо (сауда, аржы, медицина, транспорт, ылым, білім, демалыс, т.б.) экономикалы секторларды индустриалды секторлардан басым т суі; — зияткерлік ебекпен айналысатын топтар мен б ліктерді о амны леуметтік "ры- лымыны згерісіне сер етуі; — т"р ындарды леуметтік-мдени ажеттіліктеріні жне "ндылытары ба ытыны згеруі. 24 I Б лім. леуметтану а кіріспе топтарды т зеді. Достар, отбасы, жеке мекемелер — леуметтік топтарды мысалы. рбір адамда ажеттілік болады: физиологиялы, леуметтік, ру- хани. Басты немесе негізгі ажеттілік барлы адамдарда "сас, ал екіншілік ажеттіліктер р т рлі болып келеді. Негізгі ажеттіліктер барлы халыа тн. Олар о амды бірт"тас сипаттайды, ал оларды ажеттіліктеріні ана аттандырылуы о ам ажеттілігі болып табы- лады. о амда адамдарды маызды ажеттіліктерін ана аттандыру шін леуметтік мекемелер "рыл ан, олар леуметтік институттар деп аталады. Мемлекет — мбебап леуметтік институт, ол белгілі бір аумата саяси тртіпті жне о амды рдістерді мжб рлеуді зады т рлерін олдану негізінде ж зеге асырады. леуметтік мртебе, атынас, топ, институттар белгілі бір леуметтік #$рылымды "райды. Олар зара байланысты жне зара рекет етуші леуметтік топтарды, леуметтік институттарды жне атынастарды жиынты ы болып табылады 1 . леуметтік ж йеге атысушыларды рбір р лі ж йені толыанды ызмет атаруы шін белгілі бір ызметті ж зеге асырады. леуметтік ж йе, леуметтік "рылым, та ы да баса к рделі леуметтік объектілер немі оз алыста болады, немі згереді жне дамиды, я ни, леуметтік объектілерді згеріс рдісі ж зеге асады. =леуметтік %деріс — леуметтік ж йедегі жне оны осалы ж йесіндегі кез-келген леуметтік объектіні бір жа дайдан екінші жа дай а ауысуы, бірізді згеруі болып табылады. =леуметтік %дерістер, жеке т$ланы дамуымен сипатталады (рекетті #$нды баыты, ма#сат жне мотивациясыны #алыптасуы); бірнеше индивидтерді 'зара рекеті (мысалы, #арым-#атынас); ішкі жне топаралы# 'зара рекеттесу (бейімделу, ебектегі бсеке, шиеленіс). Осылайша, біз леуметтанулы т сініктер негізінде сипаттал ан о амны т"тас бейнесін жасады, я ни, леуметтану пнін оны негізін "раушы т сініктер арылы сипаттады. Енді леуметтану а анытама беру алды. =леуметтану — #оамны #алыптасуы, #ызмет етуі жне дамуыны задылы#тары туралы ылым. =леуметтану леуметтік фактілерді, %рдістерді, #атынастарды, индивидтерді рекеті, леуметтік топ- 1 леуметтік "рылымдарды "райтын леуметтік феномендер к пжаты болып келеді, сондытан, Lenski G., Lenski J. бойынша к птеген леуметтік "рылымдар туралы айтан ж н, олар леуметтік ж йені астарлайды, я ни, к рделі "рылымдарды бірт"тас реттейді, жеке индивидтерді, о амды жалпылытарды, р т рлі байланыспен жинатал ан топтар- ды бірт"тас ж йеге біріктіреді. 1.2. леуметтану — о ам туралы ылым ретінде 25 тар, оларды р'лін, мртебесін жне леуметтік рекетті, оларды институционалды# т%рлерін зерттейді. жүктеу/скачать 1,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|